Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 13

[Bernard Nieuwentijdt]

NIEUWENTIJDT (Bernard), den 10den Augustus 1654 in het dorp Westgraftdijk geboren, legde zich, overeenkomstig den wil zijner ouders en eigen neiging toe op het beschouwende gedeelte der geneeskunst, en oefende ze naderhand als arts in de stad Purmerende uit. Hier was hij tevens raad en vroe dschap en bekleedde hij de burgemeesterlijke waardigheid. De mikroskopische waarnemingen, door hem met onvermoeide vlijt gedaan, zijn bekend. Hij geraakte met Leibnitz, Hermann en Bernouille, in geschil over zijne Analysis infinitorum, had in het eerst behagen in de wijsbegeerte van Cartesius, doch de zwakheid van hare veronderstellingen merkende, verkoos hij de proefondervindelijke natuurkunde en gaf daarin lessen in zijne stad. Zijn regt gebruik der Wereldbeschouwing is eene teleologie, of, zoo als hij in het voorberigt zegt, eene scopologie, ter aantooning van de wijze oogmerken Gods in het geschapene. Chateaubriand gaf er in zijn Génie du Christianisme een uittreksel van. Waarschijnlljk bedoelde hij onder de ongodisten en ongeloovigen, tegen welke hij schreef, Spinoza en diens aanhangers, die, hoe gunstig men ook over hem denke, toch zekerlijk verstandelijke en zedelijke oogmerken aan God en een doel aan de schepping ontzeidde.

‘Het is jammer,’ schrijft van Kampen, ‘dat Nieuwentydt, uit overdrevene zucht om ook den geopenbaarden godsdienst te verdedigen, verscheidene bijbelplaatsen, die hij kwalijk verstond, heeft willen ophelderen, en tot zijn oogmerk gebruiken. Ook is natuurlijk door de reuzenschreden der natuurkunde veel in dit werk veranderd en onbruikbaar geworden; nogthans heeft het de verdiensten van bijna alles, wat men toen van de natuur wist, daarin bijeengebragt te hebben, weshalve het ook in 't Hoogduitsch en Fransch werd vertaald. Nog schreef Nieuwentijdt (dien men wil dat zelf vroeger een Godloochenaar zou geweest, doch door de natuurkennis bekeerd zijn) Wiskundige Gronden van zekerheid. Hij plaatste in het Journal Littér. een opstel ‘Wie man (schreef Jöcher), ‘die Tabulas Sinuum ohne Multiplication und Division, brauchen kannte’ en schreef Considerationes en gaf een

[p. 245]

Analysis infinitorum ex polygenorum natura deducta, De titels zijner voornaamste werken zijn:

Het regt gebruik der Wereltbeschouwingen, tot overtuiginge van ongelovigen aangetoont. Met kopere platen, Amst. 1716, 1720, 3de druk, 4^o., Dordr. en Amst. 1741, 6de dr. 4^o. In het Engelsch en Fransch, Paris, 1725 4^o. Amst. 1760, 4^o.

Gronden der zekerheid. Op de regtebetoogwijze der Wiskundigen so in het denkbeeldige, als in het zakelijke; ter wederlegging van Spinosaas Denkbeeldig Samenstel; en ter aanleiding van eene sekere, sakelijke wijsbegeerte aangetoont, Amst. 1741, 1754, 3de druk, 4^o.

Considerationes circa analyseos ad quantitates infinitè parvas applicatve principia et calculi differentialis usum in resolvendis problematibus geometricis, Amst. 1694, 8^o.

Analysis infinitorvm seu Curvilineorum proprietates ex polygenorum naturâ deductae, Ibid, 1695, 4^o.

Considerationes secundae circa Calculi differentialis principia.

Brief aan Bothnia de Burmania over het 27ste artikel zijner meteores. Eene wederlegging van Spinoza, Amst. 1720.

Hij overleed 28 Mei 1718. Zijn portret bestaat naar D. Valkenburg door P. van Gunst.

Zie Siegenbeek, Bekn. Ges. der Ned. Lett. bl. 303; van Kampen, Bekn. Ges. der Ned. Lett. en Wet. D. II. bl. 74, 75; Collot d'Eseury, Holl. Roem, D. IV. St. II. bl. 376; Kok, Nieuwenhuis, Kobus en de Rivecourt, Woord. der Zamenl.; Muller, Cat. van Portr.; Abcoude, Naaml. van Boek. Journ. Littér. de la Haye, 1725; L'Europe Sav. T. VIII. p. 894; Bibl. Brem. T. II. p. 285, 286; Niceron, Mém. T. XIII; Montuela, Hist. des Mathém. T. II; Biogr. Uniu.; Nouv. Biogr. Génér. o.v. Bibl. Rais. T. XXVII. p. 266, T. XXXIV. p. 98, 107, T. XXXVII. p. 185; Cat. Bibl. Bunav. T. I. Vol. II. p. 1470; A. Haller, Bibl. Botan. L. IX. no. 1066, p. 126, T. II; Anatom. T. II. L. VIII. no. 854, p. 106, 107; Saxe, Onom. T. V. p. 397. Anal. p. 647; Jöcher. Muller, Cat. van Portr.