Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Eerste stuk

[Gerardus Mercator]

MERCATOR (Gerardus), broeder van Franciscus, werd den 5 Maart 1512 te Rupelmonde geboren. Hij woonde nevens zijne ouders, lieden van geringen stand, bij zijns vaders broeder, die aldaar pastoor was. Deze, in den knaap een vluggen en leerzieken geest bespeurende, zond hem naar 's Bosch onder Macropedius om in de talen, en voorts naar Leuven, om in de wiskunde onderwezen te worden. Hier

[p. 623]

verwierf hij den rang van meester in de vrije kunsten. Om een weinig ruimer bestaan te hebben dan zijn oom hem kon bezorgen, nam Gerardus middelerwijl het plaatsnijden bij de hand, waarbij hem, daar hij zich inzonderheid op het vervaardigen van landkaarten toelegde, de wiskunde zeer te stade kwam. Ook lichtte hem Gemma Frisius, met wien hij kennis gemaakt en vriendschap gesloten had, van tijd tot tijd voor en gaf hem het noodige onderrigt. De eerste vrucht van zijnen arbeid was een kaart van het Heilige land, die weldra gevolgd werd door een kaart van Vlaanderen en verscheidene andere gewesten. Hierdoor verkreeg hij zulk een roem, dat keizer Karel V hem het vervaardigen van verscheidene wiskundige werktuigen opdroeg.

Na verloop van tijd vervaardigde hij een wereldkloot, waarbij hij eene beschrijving van het nut en gebruik er van voegde. Intusschen was Mercator te Leuven in het huwelijk getreden en werd eerlang te rade van woonplaats te veranderen. Hij zette zich in de nabuurschap van Duisburg neder, waar hij voortging met voor den keizer te werken, en vervaardigde voor hem twee wereldgloben, niet grooter dan de bal van een hand, een hemelglobe van cristal en een aardglobe van hout. Overigens ging hij voort met het vervaardigen van algemeene en bijzondere kaarten van Europa, en verbeterde de kaarten van Ptolemaeus tot opheldering der aardrijkskunde en tot beter verstand der oude schrijvers. In 1556 ontwierp hij een zoogenaamde wassende zeekaart, van welke een Engelschman, Edward Wright, in 1590 de ware theorie ontdekte in zijn Correction of errors in navigation. In zijne snipperuren oefende hij zich in de tijdrekenkunde en godgeleerdheid, en gaf hierover verschillende schriften in het licht. Hij mogt de uitgaaf van zijn Atlas niet beleven. Deze werd, na zijn dood door Hondius voltooid en in 't licht gegeven.

Hij overleed 2 Dec. 1594 te Duisburg, niet te Keulen, bij zijne vrouw Barbera Schelleken kinderen nalatende. Men vindt zijn epitaphium bij Foppens.

Hij was cosmograaph van den hertog van Kleef, volgens zijn Epitaphium: imperatoris domesticus.

Hij schreef:

Chronologia a mundi exordio ad an. 1568 ex eclypsibus et observatt. astronomicis, ac bibliis sacris opus Onuphrio Panvinio probatum. Colon. 1568 fol. Basil 1577. 8^o. Scaliger had veel op met dit werk, volgens Lenglet Dufresnoy is het duidelijk maar droog.

Harmonia Evangelistarum, adversus Carol. Molinaeum. Duisb. 1591. 4^o. H. 1603.

Batio scribendarum literarnm latinarum, quae italicas cursoriasque vocant. Antwerp.

De usu annuli Astronomici. Leovan. 1552.

[p. 624]

Tabulae Geographicae ad mentem Ptolomaeï restitut. Colon. 1570, 1584 fol. Ook in Theatro Geographiae veteris duobus Tomis distincto, edente Petro Bertio Bevero. Francof. 1605, Amst. 1619 fol. maj.

Globi terrestris sculptura, an. 1541.

Globi caelestis sculptura. Lov. 1551.

Atlas, sive Grographicae meditationes de fabrica mundi et fabricati figura. Duisb. 1585 et 1589. Sic. pars Dusseldorpii 1595 fol. Duisburg 1595 4^o. oblong; auctus a Jacobo Hondio et cum nova descriptione P. Montani. Dispensis civis Nicolai. Amsterd. 1606; 2^e edit. 1602; 5^e edit. 1623 met 156 kaarten; Amst. 1628 in fol. atlant. met 175 kaarten; 10^e edit. 1630; emend. et novis tabulis auct. Amst. 1632 in 4 obl.; Hgd. mil illuminirten charten, 2 Bände. Amst. 1633 fol. Per P. Uffenbach, Amst. 1629. 4^o.; in het Nederd. door Ernst Brinck, Amst. 1630, 4^o.; G. Mercator et J. Hondius, Atlas ou representation du monde universel et des parties d'icelui, faicte en tables et descriptions très-amples et exactes. Nouv. êdit. augm. d'un-append. Amst. 1633. 2 v. fol.

De oratio de creatione ac fabrica mundi, die vooraf gaat, is op den index geplaatst. ‘Comme renfermant sur la peché original des propositions contraires aux sentimens de l'Eglise.’ (Biogr. Univ.)

Atlas minor. G. Mercatoris, Jodoci Hondii plurimis aeneis titulis illustratus novisque delineationibus emendatus. Ook in 't Nederd. (Atlas minor. ofte een korte beschryvinghe der geheele werelt, met veel caerten, door J. Hondius. Amst. 1630 (1628) 4^o. Oblong. Amst. (1617) 4^o obl. fug. 1628, form. atlant. cum tabul multicis Geogr. asri enciis.

Bij Crenius Animadv. Philol. P. VII. p. 235 komt een brief voor van Mercator aan Ortelius. A. Pinchart gaf Lettres touchant G. Mercator, in Mess. Belg. T. XXII. p. 273.

Zie Sweertii, Ath. Belg. p. 283; Val. Andreas, Bibl. Belg, p. 280; Foppens, Bibl. Belg. T. I. p. 356-58; Moreri, Pope Blount, Cens. p. 543, 770, 771; Pantaleonis, Prosopographia, Part. III. p. 443; Vossius, de Scientiis mathematicis C. XXXVI. § 24 p. 193; C. XLI. § 8, p. 231; S. CXLIV § 19, p. 256; Conringius, Saec. XVI. C. II. p. 164, C.N. Krantzii, Fol.; Magirus. Eponym. p. [...]; Adami, Vitae Philol. p. 505; Boissard, Bibl. Chalcographica; Saxe, Onom. T. III. p. 236; Jöcher, Adelung u. Rotermund; Biogr. Univ. T. XXVIII. p. 340, 341; Dict. Univ. T. XI. p. 444; Nouv. Biogr. génér. T. XXXV; Teissier, Eloges; Fleurieu, Voyage de Marchand, T. IV. p. 17; Baumgarten, Nachr. von einer Hallischen Bibl. T. IV. p. 267 folgg. Zijn leven door W. Grotius, vindt men aan het hoofd eeniger uitgaven van den Atlas. Boissard geeft er een uittreksel van in het IV deel zijner Bibl. calcogr. met een schoon portret gegraveerd door Theod. de Bry. Dit portret is veel voortreffelijker dan dat door Larmessin gegraveerd vóór de Eloges des hommes illustres van Bullard, T. II. p.

[p. 625]

205, dat ook bij Foppens voorkomt; Cat. Bibl. Bonav. T. I. Vol. II. p. 1458; Hartzheim, Bibl. Colon. p. 99, 110; Bibl. Hullthem, N^o. 14184, 14185, 14189, 14192, 14348, 14349, 14350, 14351, 14352, 14354, 15105; Bibl. raisonnée, T. III. p. 70; Luiscius, Hoogstraten, Kok, Nieuwenhuis, Kobus en de Rivecourt, Muller, Cat. v. portr.