Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Eerste stuk

[Hendrik Justus Matthes]

MATTHES (Hendrik Justus), zoon van Andreas Matthes en Geertruy Maria Fieken, werd den 14 Julij 1780 te Delft geboren. Na onder de rectoren Hendrik en Jan Hoogeveen, in zijne geboortestad, in de Latijnsche en Grieksche talen onderwezen te zijn, werd hij, tot het herderen leeraarambt in de Evangelisch Luthersche kerk bestemd, in Mei 1797 aan de zorg van den Amsterdamschen leeraar Johannes Tessel toevertrouwd. Daarna bezocht hij, als alumnus der Amsterdamsche gemeente, het Athenaeum, en studeerde aldaar onder de hoogleeraren Wyttenbach, Walraven en van Swinden. Na den 21 Aug. 1798 voor het Amsterdamsche consistoire geëxamineerd te zijn, vertrok hij naar Halle, waar hij twee jaren doorbragt.

In het vaderland teruggekeerd, werd hij 10 Nov. 1800 tot proponent aangenomen, en in Julij 1801, na de dienst eenigen tijd te Hoorn waargenomen te hebben, tot vast proponent te Amsterdam aangesteld. Reeds had hij op aansporen van den hoogleeraar Paulus van Hemert, den bekenden verdediger van de kantiaansche wijsbegeerte en het middenpunt van hare voorstanders in ons vaderland, in het Magazijn der kritische wijsbegeerte (III St. bl. 141 volg.) eene verhandeling geplaatst onder den titel van: Eene proeve van een kort doch volledig opstel eener wijsgeerige zedeleer naar critische beginselen, waardoor hij zijne geschiktheid toonde tot het behandelen van speculatieve onderwerpen in een populairen vorm. Later schijnt echter de beoefening der wijsbegeerte minder dan die der letterkunde van smaak tot zijne uitspanning behoord te hebben. Van deze laatste gaf hij ten minste bewijzen, en beproefde zelfs eene dichterlijke vertaling der

[p. 394]

Urania van Tiedge, die hij echter niet voltooide. Den 24 Febr. 1802 te Amsterdam tot den predikdienst ingezegend, aanvaardde hij haar te Harlingen, den 18 Dec. 1803 te Zutphen, en den 8 Sept. 1805 te Groningen, waar hij tevens het ambt van beëedigt translateur waarnam en lid der plaatselijke schoolcommissie was. Ook was hij lid van den vriendenkring Nulla sine litteris vita, waartoe ook Guyot, van Cappelle Spandaw, Wolters, Feith en Tanno Sypkens behoorde. In zijn prediken wist hij den populairen toon aan te slaan, blijkens zijne Leerrede ten aanprijzing van de koepokinenting, in 1808 uitgesproken en gedrukt, en op verlangen der toenmalige gouverneurs van Groningen en Drenthe, behalve in groot 8^o. nog ten getale van 2500 exemplaren in kl. 8^o uitgegeven, en aan alle gemeentebesturen van beide provincien ter verspreiding gezonden. Den 1 Februarij 1810 in den echt getreden met Wilhelmina Maria Elisabeth Hoyer, oudste dochter van François Hoyer, in leven ontvang- en betaalmeester van den Aziatischen Raad, zag hij zich verpligt om zijn ambt den 28 October, salvo honore neder te leggen, en in het belang zijner aangehuwde familie, als procuratie-houder van het kantoor in verfwaren en droogerijen onder de firma van Carel Loth en zoon te Amsterdam handel te drijven. Intusschen verwaarloosde hij de beoefening der letteren niet. Vooral bleef de zorg voor het lager onderwijs hem ter harte gaan. Den 13 December 1811 werd hij tot curator der stads armenscholen, en den 28 tot lid der plaatselijke schoolcommissie benoemd. Tweemaal bragt hij in de betrekking van voorzittend curator het openbaar verslag aangaande de stadsarmenscholen uit, den 28 Maart 1814 en den 31 Maart 1818, de laatste maal in tegenwoordigheid van koning Willem I. De Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen koos hem onder hare hoofdbestuurders. In 1821 opende hij hare algemeene vergadering met eene redevoering Over de zedelijke en godsdienstige beschaving als den voortreffelijksten band van vereeniging der menschen. Ook genoot hij vroeger de eer tot gezworene bij de cours d'assises gekozen te worden, waardoor hij meermalen aan de jury deel heeft moeten nemen. In 1814 stelden burgemeesteren hem aan tot eersten luitenant van een bataillon landstorm. In 1819 vereerde de Maatschappij der Weldadigheid, in 1833 die van Diligentia, beide te 's Hage, hem met het honorair lidmaatschap.

Na bijna veertien jaren te Amsterdam als koopman geleefd te hebben, onttrok Matthes zich in 1824 aan den handel, en koos het landgoed De Ehze, tusschen Zutphen en Lochem, tot zijne woonplaats. Twee jaren later beriep hem de Zutphensche gemeente op nieuw tot haren leeraar, en in 1828 begeerde de Leydsche zijne dienst. Als oud hoofdbestuurder van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen werd Matthes te

[p. 395]

Leyden spoedig tot bestuurder der afdeeling gekozen, en in die betrekking hield hij in 1835 eene Feestrede op het vijftig jarig bestaan der Maatschappij, en in 1835 bij het overhandigen van eereblijken, eene redevoering over het vereeren van edelmoedige en menschlievende daden beschouwd als middel ter bevordering van godsvrucht en goede daden, van 1833 tot 1852. was hij een werkzaam lid van het Synodaal bestuur van zijn kerkgenootschap.

Den 13 November 1853 vierde hij de gedachtenis zijner vijfentwintigjarige bediening in de gemeente Leyden, sedert predikte hij slechts twee malen, en overleed den 27 Februarij 1854, bij zijn echtgenoot, die hem reeds in 1832 was vooruitgegaan, drie zonen, Carel Joannes, hoogleeraar in de wis- en natuurkunde te Amsterdam, Gerardus, advocaat en procureur te Gorinchem en Benjamin Frederik, afgevaardigde van het Nederlandsche Bijbelgenootschap te Makasser, en eene dochter, Alida Maria nalatende. De hoogleeraar F.J. Domela Nieuwenhuis, bearbeidde zijn leven voor de Handel. der Maats. van Ned. Letterk. waarvan Matthes lid was.

Behalve de bovengemelde werken schreef hij nog:

Intree-rede te Zutphen in Boekzaal 1826.

Tweetal Leerredenen, gehouden te Leyden, bij gelegenheid der bevestiping en intrede. Leyden 1828.

Gedachtenisrede op het afsterven van Ds. G.H. Reiche. Leyden 1839.

Leerrede op het derde eeuwgetijde van de overgave der Avgsburgsche geloofsbelijdenis. Leyd. 1831.

Redevoering en gebed ter gelegenheid van 's Konings verjaardag.

Eer woord ter bemoediging en troost voor Nederlandsche Christenen, in leerredenen. Leyd, 1833.

Leerrede ter gedachtenis der vijf-en-twintigjarige regering van Z.M. den Koning der Nederlanden. Leyd, 1838.

Leerrede ter inwijding der hernieuwde Evang. Luthersche kerk te Leyden. Leyd. 1841.

Leerrede over de ergernis der Wereld (Matth. XVIII vs. 7) N^o. 1 der Leerred. ter bevordering van ware verlichting. 1849.

Leerrede ter gedachtenis eener vijf en-twintigjarige ambtsbediening in de Evang. Luth. gemeente te Leyden, N^o. 3 der Leerred. voor Evang. Christenen te Utrecht 1854.

Hulde aan de nagedachtenis van mijne eehtgenoot W.M.E. Hoyer. 1832. (Niet in den handel.)

Redev. en aanspraken bij het overhandigen van eereblijken aan redders van drenkelingen, in de vergad. der Leydsche afdeel. van de Maats. 22 Nov. 1831. Leyd. 1831.

Ook liet hij Vragen op het Catechiseerboekje van Muller (1826) tot eigen gebruik in het licht geven.

Zie Domela Nieuwenhuis in Handel. der Maats. v. Ned. Lett. te Leyden, 1854; J.C. Schultz Jacobi en F.J.D. Nieuwen-

[p. 396]

huis, Bijdrag. tot de Geschied. d. Evang. Luth. kerk, St. I. bl. 65; Cat. d. Maats. v. Ned. Letterk. D. II. bl. 89, 123, 208, 209.