Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Eerste stuk

[Hessel van Martena]

MARTENA (Hessel van), zoon van Sytse van Martena, hoofdeling te Kornjum en van Jel van Harinxma, kleinzoon van Doeke van Martena, grietman van Baarderadeel. Hij verschijnt in het laatst der 15^e eeuw op het woelig tooneel onzer geschiedenis als een krijgszuchtig en driftig voorstander der Schieringer partij. Als zoodanig was hij een der eersten die vreemde troepen in het land hielp brengen en met Goslick Jongama, Bocke, Harinxma Douwe Sjaerdema en Hero en Harich Hottinga, benevens de steden Sneek, Bolsward, Franeker, Werkum en Sloten, die aan hen onderworpen waren, den overdragtsbrief maakte van het hooge bewind aan den hertog van Saksen op den 30 April 1498 en dezen in zijn stadhouderschap huldigden. Hij bevond zich in hetzelfde jaar weder op den togt naar Bergum, en, in hooge gunst bij den hertog staande, was hij een der eerst benoemde raden in het hof van Friesland, door dezen ingesteld.

In 1500 had hij het bevel bij het beleg van Franeker, en vertegenwoordigde, na de overwinning op de Vetkoopers, den hertog bij het ontvangen der hulde van de zich onderwerpende partij. Vier jaren later werd hij lid van den raad, die uit drie vreemdelingen en drie inboorlingen bestond, en belast was met het opperste bestuur van Friesland. Waarschijnlijk was hij ook die Hessel, welke in 1505 grietman van Franekeradeel en drie jaren later van Menaldumadeel werd. Werkzaam was het deel dat hij nam aan de regtspleging van Gerbrand Mockema en Jemme Herjuwsma. Even gemakkelijk als hij zich aan het bestuur van hertog George gehouden en dat ondersteund had, schikte hij zich, na de overdragt aan Karel van Bourgondië of Oostenrijk, weder om diens partij te schragen, en voor zich de eer en voordeelen daarvan te genieten. Den 22 Junij 1515 legde hij, met 56 edelen, den eed van hulde aan Karel af; en den 1 Julij daaraanvolgende werd hij door diens stadhouder, graaf Floris van Egmond, ridder geslagen. In 1516 had hij het verdriet dat zijne echtgenoot met drie dochters op de Zuiderzee, door de partij der Geldersche Friezen gevangen genomen en naar Sneek

[p. 300]

gevoerd werden, waar zij nog lang moesten verblijven. Nog in hetzelfde jaar trok hij naar den koning van Spanje, Karel V, om dien den deerlijken toestand van Friesland onder het oog te brengen. In Januarij 1517 was hij tegenwoordig bij het beleg van Sneek, het laatste zijner feiten dat men van hem vermeld vindt. Kort hierop ondernam hij eene bedevaart naar het Heilige land, die hij echter niet volbragt, wijl hij in dat zelfde jaar op het eiland Rhodus stierf.

Zijn staatkundig gedrag is te regt door de Friesche geschiedschrijvers gelaakt, wijl hij alle geoorloofde en ongeoorloofde middelen aanwendde tot grootmaking van het huis van Saksen en van zijn eigen geslacht.

Jancko Douwema, die ook zeer tegen hem verbitterd is, legt hem te last dat hij dikwijls zou gezegd hebben, dat hij wel eene groote som gelds zou willen geven, zoo hij geen Fries was. Als krijgsman heeft hij, hoezeer dan ook als werktuig van de Saksische partij, menige dappere daad uitgevoerd.

Hij was bezitter van het nog aanwezige Martenahuis te Franeker en van de ook nog bestaande Stins Martena te Beetgum, die destijds veel van het geweld en de verbittering der vetkoopers leed.

Hij huwde Both Hottinga, dochter van Jarich Hottinga, Epo Kee's zoon, die den moederlijken naam van Hottinga had aangenomen en van Swob Sjaerdema, bij welke hij vier dochters Jel, Knier, Fokel en Luts verwekte. Zij hertrouwde met een Duitsch krijgsman, met name Bruckschlegel, stierf in 1541 en werd te Franeker in de Martinikerk begraven. Hij was de stichter van Martena-huis te Franeker, was medeopsteller van Accurata Descriptio perigrinationis in terram Sanctam, per illustres atque antiqua nobilitate splendidos viros ac Dominos D. Hesselum a Martena, D. Tzallingium a Botnya, nec non D. Julium a Botnya, Frisios, religionis ergo feliciter susceptae, anno salutis humanae MDXVII, medegedeeld door J. van Leeuwen in de Vrije Fries, D. III. bl. 219 volgg.

Zie Gabbema, Verh. v. Leeuw. bl. 306, 307; Winsemius, Chron. v. Friesl. bl. 338, 352, 366, 368, 375, 411, 412, 426, 434, 432, 437, 441-448; Namen der Raden 's Hofs van Friesland, bl. 3, 4, 5; Occo Scarl. bl. 421; Archief van Visser en Amersfoordt III. bl. 394; Scheltema, Staatk. Nederl. D. II bl. 78; te Water, Verb. der Edel D. III. bl. 97, D. IV. bl. 442 Sminia, Nieuwe Naaml. d Grietmannen, bl. 170-172; Mr. J.W. de Crane, Herinn. van Martena-huis te Franeker in de Vrije Fries, D. I. bl. 93 volgg.; Charterb. v. Friesl. D. I. bl. 754, 771, 782, D. II. bl. 7, 8, 11, 12, 77, 20, 92, 95, 216, 217.