Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Eerste stuk

[Manasseh Ben Israel]

MANASSEH BEN ISRAEL, zoon van Joseph Ben Israel, een rijk koopman, en van Rachel Soeira, werd omstreeks 1604 te Amsterdam geboren. Zijn vader had zich aldaar neêrgezet om de inquisitie te Lissabon te ontwijken en gaf zijn zoon over aan de leiding van den rabbijn Isaac Uriel. Hij maakte in korten tijd zulke vorderingen in de Hebreeuwsche taal, dat hij op achttienjarigen leeftijd bestuurder der Portugeesche Synagoge werd. Met veel ijver kweet hij zich in dezen post, en in het verklaren van den Talmud. Om zijn toestand te verbeteren, begaf hij zich in 1652 naar Engeland, na den dood van Karel I, maar vertoefde er slechts korten tijd wijl hij niet vond, wat hij zocht. Cromwell onthaalde hem aan zijne tafel met andere godgeleerden, die hem veel eer bewezen. Hij stierf op zijn terugtogt te Middelburg omstreeks 1657 in den ouderdom van omstreeks 53 jaren. De Portugeesche joden te Amsterdam, lieten zijn overschot derwaarts overbrengen en begroeven het aldaar. Manasseh was een man van groote geleerdheid en scherpzinnig oordeel. Hij verstond, behalve het Hebreeuwsch, het Latijn, Portugeesch, en Spaansch, las allerlei boeken en was even ervaren in de

[p. 122]

wijsbegeerte als in den Talmud en de joodsche letterkunde. Hij was in briefwisseling met de geleerdste mannen van dien tijd, zoo als de Vossiussen, Johan van Beverwyck, Simon Episcopius en Caspar Barlaeus. De beroemde Huët, bisschop van Avranches onderhield zich op zijne terugreis uit Zweden in 1652 meermalen met hem over de joodsche plegtigheden en de christelijke godsdienst. De rabbijn scheen hem toe niet verre van de waarheid te zijn, overigens behoorde hij tot de secte der Pharizeën en nam stiptelijk de gebruiken zijner natie in acht. Hij trouwde eene vrouw uit de familie der Abarbanels, die volgens de meening der joden, uit het geslacht van Koning David zou afkomstig zijn.

Behalve eenige Hebreeuwsche werken, bij Paquot vermeld, gaf hij in het licht:

La Biblia Española, Amst. Gillis Joost, fol. Volgens de voorrede van den Spaanschen Bijbel van Joseph Athias Amst. 1661. 8^o. noch naauwkeurig, noch overeenkomstig met het oorspronkelijke.

De Pentateuch, in het Hebreenwsch en Chaldeeuwsch en de vijf Meghillôth in het Hebreeuwsch, herzien door Manasseh ben Israel, Amst. Henric Laurentii 391 (1631) 4^o. Ook met de drie Targums (van Onkelos, Jonathan en Jerusalem) en de vijf Meghillôth, in het Hebreeuwsch en Chaldeeuwsch, Amst. bij Manasseh ben Israel 400 (1640) 4^o.

Hebreeuwsche Bijbel zonder punten, Amst. bij Manasseh ben Israel, op kosten van Hendrik Laurentius 391 (1631) 8^o. Ook met den Latijnschen titel:

Biblia Hebraica, eleganti charactere impressa. Editio nova ex accuratissima recensione R. Manasseh ben Israel. Amst. Sumptibus Henric Laurentii 5395 (1633) 2 vol. 4^o.

Mischnaïôth of de tekst van den Talmud, op verschillende plaatsen verbeterd met korte aanteekeningen aan den kant, in het Hebreeuwsch, 1633. 8^o. z.n.v.d.

El conciliador, La primera parte nel Pentateucho: la secunda in los Prophetas primeros: la tercera, in los Prophetas posteriores, in los libros Hagiographos, y resto de la Biblia, Frankford 1632. 4^o. Door Dionysius Vossius in het Latijn vertaald: Conciliator, sive de convenientia locorum S. Scripturae, quae pagnare inter se videntur, opus ex vetustis et recentioribus omnibus Rabbinis magnâ industriâ ac fide congestum, Amst. auctoris typis et impensis. 1633. 4^o.

Het boek der Psalmen, met veel zorg herzien, in het Hebreeuwsch, Amsterdam bij Manasseh ben Israel in 394 (1634) 16^o. 395 (1635).

Problemata XXX de Creatione, cum summariis singulorum Problematum, et indice locorum Scripturae. Amst. Manasseh ben Israel. 1665. 8^o.

[p. 123]

Libri tres de resurrectione mortuorum; quibus Animae immortalitas et corporis resurrectio contra Zaducaeos comprobatur, deque judicio extremo et mundi instauratione agetur. Amst. Typis et sumptibus Autoris. 1636. 8^o.

Orden de las oraciones del Mes. Amst. 1637. 8^o.

Fasciculus vitae, sive libri tres, de termino vitae, quibus veterum Rabbinorum ac recentiorum doctorum de hac controversia sententia explicatur: accessit ad calcem Ἔπος νοητιϰὸν, sive carmen intellectuale, auctore Jacobo Rosales cum notis, ad Joannem Beverovicium. In het Hebr. en Lat. Amsterdam, Manasseh ben Israel 1639. 12^o. door Thomas Pococke in het Engelsch vertaald en met het leven van den schrijver uitgegeven. Lond. 1699. 12^o.

Manasseh ben Israel, de Fragilitate humanâ ex lapsu Adami, deque divino in bono opere auxilio, ex sacris scripturis et veterum Hebraeorum libris: ad praestantissimum virum Gerbrandum Anslo, Amst. sumpt. Auctoris 1642. 12^o.

El שמזה o el Pentuteucho, y las Aphtarôth, con los preceptos affirmativos y negativos à la margen. Amst. 5405 (1645) 8^o.

Thesouro dos Dinim, que o povo de Israël he obrigado saber e observar. Amst. 5405 (1645) 8^o. Ibid. 5407 (1647) 8^o.

It met den titel Tesoro de Preicptos 2 vol. 4^o.

Las Oracones del anno, con todo lo obligatorio de las oraciones; añadida en la presente imprension, la parasa de los ayunos, y otras diversas cosas dispuestas y ordenadas por Manasseh ben Israel. Amst. Semuel ben Israël Soeyro 5410 (1650) 12^o. 2 vol.

Spes Israëlis Amst. 1650 12^o. in het Sp. Esperança de Israël, Amst. 5410 (1658) 12^o. ook in het Engelsch, Lond. 1651. 4^o. in het Holl. met de reisbeschrijving van Benjamin van Tudelen Amst. 1666. (De hoop van Israel, met de ryszen van R. Benjamin Jonasz. van Tudelen, overgezet door J. Bara).

De commentarien van R. Salomo, zoon van Isaac, gezegd Jarchi, op de heilige boeken, door Manasseh ben Israel nagezien. In het Hebr. Amst. 413 (1653) 4^o.

La Piedrâ pretiosa, o de la Estatua de Nebucadnezar; con de se expone lo mas essential del libro de Daniel. Amst. 5414 (1654). 8^o.

La Economia, que contiene todo loque toca al Matrimonio, y Dinîm de las Mugeres, hijos, siervos, bienes.

Gratulaçao de M.b.J., em nome de sua Naçao, al cels. Principe de Orange, Frederique Henrique, etc.

Oracion Panegyrica à Sù Magestad la Reyna de Suedia.

Onvoltooid bleven:

Eene Hebreeuwsche Spraakkunst.

Een Hebreeuwsch-Arabisch woordenboek.

[p. 124]

Over de wetenschap der Talmudisten.

Rabbijnsche wijsbegeerte.

Vervolg van Flavius Josephus, tot nu toe.

Fasciculus Epistolarum C.C. ad orbis literatissimos.

Tractatus de Divinitate et auctoritate legis Mosis.

Bibliotheca Rabinica cum argumentis, editionibus, singulorumque librorum judiciis.

Defensio Talmudis Babylonici.

450 Homilien in het Spaansch.

Phocilide Poeta Griego traduzido in verso Hispañol, met aanteekeningen.

Arabische Targum over de wet.

דאב of uitlegging van de verhandeling over de ziel van Rabbi Levi Gerson.

Pars I Thesauri: de moribus Judaicis hodiernis.

Liber Unus: de charitate et benevolentia Christianorum erga Judaeos habenda, ab Euangelica Lege extractus. Het is onzeker of dit laatste zijn werk is.

In het Engelsch verschenen:

Vindiciae Judaeorum: or a litter in answer to certain objections propounded by a Noble and Learned Gentleman, touching the Reproaches cast on the Nation of the Jews; wherein all objections are candidly and yet fully cleared. By Rabbi Manasseh Ben Israel a devine and a Physician. Printed Londen 1656. 4^o.

Een smeekschrift aan den Protector Cromwell, medegedeeld door Koenen van welke de Spaansche overzetting dus getiteld is:

Las humildes suplicaciones en nombre de la Nacion de los Judios etc. Londen 1655.

In het Nederduitsch verscheen eene vertaling der nieuwe uitgave van Manasseh ben Israel's door Mendelzoon bezorgd werk De verlossing der Joden, in 1657 in Engeland uitgekomen, met eene merkwaardige voorrede, getiteld: Woorden der waarheid en des vredes aan de geheele joodsche natie, maar voornamelijk aan hen, die wonen onder de bescherming van den roemrijken en zeer machtigen Keizer Joseph den 11^de 's Grav. 1782.

Zie Witte, Diar. Biogr. ad an. 1759, Moreri, Bayle, Hoogstraten, Luiscius, Bibl. Univ.; Kok, Nieuwenhuis, Nic. Anthonii, Bibl. Hisp. nova, p. 101, 102; Bartolocci, Bibl. Rabbin, T. II. p. 807; Le Long, Bibl. Sacra, p. 68, 74, 77, 140, 364, 844 etc.; Bibliothèq Anglaise, T. XIV. Pars I. p. 96; De Castro, Bibl. Española, vol. I. p. 550, 568; Wolff, Bibl. Hebraea, T. I. p. 17; De Rossi, Dizionario storico. art. Manasseh T. II. p. 65; Nic. Huetii, Demonstr. Euang. Praefat. n^o. 2, Comment. de reb. ad eum pentinentilus, p. 133, 134, Huetiana, p. 225; Benthems. Holland. Kirch- und Schulenstaat, T. II. o. 347-350; Paquot, Mém. pour servir à l'Hist. Littér. des Pays-Bas, T. I. p. 396; Spinozae, Opera, T. I. p. 513 (edit. Pauli, Jenae 1802);

[p. 125]

Barlaei, Poëm. T. II. p. 466; Vossii, Epist. p. 208; Grotii, Epp. N^o. 1298; Epp. Eccles. p. 544; Barlaei, Epp. 338, 340; Basnage, Hist. des Juifs, T. V. p. 1299, 1848, 1849; Le Clerc, Bibl. raisonné, T. XII. p. 176, 439; Sorberiana ou bons mots, rencontres agrèables, pensées judicieuses et observations curteuses de Mr. Sorbière, Paris 1694. 12^o.: Leli, Leven van Cromwell, D II. p. 412, 413; Brandt, Dagwijzer der Geschiedenis bl. 603; Wagenaar, Vad. Hist. D. V. bl. 345; Beschr. van Amsterdam, D. II. bl. 212; Collot d'Escury, Hollandsch roem D. III. bl. 410; Rabus, Boekz. van Europa, 1694; Oct. bl. 227; Mr. H.J. Koenen, Geschiedenis der Joden in Nederland (Reg.); Kobus en de Rivecourt, D. II. bl. 234; Arrenberg, Naamr. van Boeken.