Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Eerste stuk

[Jan Maetsuiker]

MAETSUIKER (Jan), werd den 14 October 1600 te Amsterdam uit Roomschgezinde ouders geboren, en legde zich te Leuven op de regtsgeleerdheid toe. Hij verwierf den rang van meester, en wist zich door zijne buitengewone bekwaamheden bekend te maken bij de bewindhebbers der Nederlandsche Oostindische Maatschappij, die hem den post van Pensionaris van het hof van Justitie te Batavia opdroegen. In 1636 vertrok hij derwaarts, twee jaren later werd hij hoofd-baljuw der stad, in 1641 buitengewoon, en drie jaren later gewoon Raad van Neêrlands Indië. Terstond na de laatste bevordering werd hij gezant bij den Portugeeschen onderkoning te Goa, met wien hij eenen voor de Maatschappij gunstigen vrede sloot. In 1640 verkreeg hij den belangrijken post van Gouverneur van Ceylon, dien hij tot 1650 bekleedde, toen die van Directeurgeneraal van den koophandel open viel en door hem vervuld werd. Drie jaren later 1653 bereikte hij den hoogsten trap van eer en aanzien door zijne aanstelling tot Gouverneur-generaal der Nederlandsche Oost-Indiën, die hij echter niet zou hebben kunnen verkrijgen, indien hij geen afstand van de R.C. godsdienst gedaan, en die van de Staatskerk omhelsd had. Vijfentwintig jaren bekleedde hij dien post met den meesten ijver en tot geen gering voordeel der Maatschappij. Het gelukte hem, die zoo te Goa, als op Ceylon, door het sluiten van den vrede met den loozen en schranderen Raja Singa, Koning van Candy, reeds bewijzen van schranderheid had gegeven, den opstand in Amboina te dempen, Macassar's trots te vernederen, door middel der burgerlijke onlusten, die het Rijk van Java verscheurden, de magt van dat Rijk, die te voren niet zonder gevaar voor Batavia was, geheel te knotten, het onder bedwang der Nederlanders te brengen, en aanzienlijke voordeelen aan de Maatschappij te trekken, zoo wel den alleenhandel als het bezit van het gewigtige Samarang. De westkust op Sumatra en St. Thomas op Coromandel werden onder zijn bewind veroverd. Op Ceylon werden onder hem de kustplaatsen voltooid door de inneming van Caliture, Colombo, de aanzienlijke en magtige hoofdstad (1656), van Manaar en Jaffanapatnam op de Noordzijde; ook de kust van Malabaar moest zich aan de onzen onderwerpen, nadat Coulang, Cranganoor, Cochin en Cananoor voor Hollands wapenen waren bezweken. Maetsuiker bevorderde door zijn ongemeen beleid de vergrooting der Maat-

[p. 69]

schappij, maar zijne staatkunde was niet altijd de echte, ware en eerlijke; hij moet hierin een zeer ruim geweten gehad hebben, daar hij zich niet ontzag, terwijl de verdienstelijke van Dam voor 's lands dienst, als gouverneur van Amboina afwezig was, diens aan hem toevertrouwde bruid ten huwelijk te nemen, en dezen, toen hij er zich over beklaagde, te bespotten. Maetsuiker was niet slechts een ontrouw vriend, maar ook een onvriendelijk echtgenoot en zeer achterdochtig, zoo zelfs dat hij zijne schrijvers - misschien echter geen overtollige noch verkeerde zorg - in de Staats-Secretary, door eenen uit zijn kamer gemaakten trap gewoon was te bespieden. Maetsuiker beminde de letteren, voltooide het werk van van Diemen en gaf er een uittreksel van onder den titel van Statuten van Batavia. Zijn uiterlijk voorkomen was zedig, en hij was spraakzaam jegens iedereen. Ofschoon op het laatst van zijn leven zijne zielsvermogens afnamen, en de koophandel begon te verloopen, had hij echter in vroegere jaren van zijn bewind de Nederlandsche magt zoo hoog verheven, dat Aureng-Zeb, de grootste der Mogols, zijne vriendschap zocht, en de magtige keizer van Abyssinië een gezantschap naar Batavia zond, waarin aan Maetsuiker de titel van Koning gegeven werd. Zoo verre was hij er nochtans af, door dat of meer dergelijke eerbewijzen bedwelmd of trouweloos te worden, dat de bewindhebbers, die hem eerst wantrouwden, op zijn verzoek om vermeerdering van soldij, schreven: ‘dat hij maandelijks zooveel nemen kon zoo veel hij begeerde.’ De Gouverneurgeneraal overleed te Batavia op den 4 Januarij 1678, in den ouderdom van 71 jaren, en werd met vorstelijke pracht, op kosten der Maatschappij, ondanks zijne rijke nalatenschap, begraven. Het grootste gedeelte bleef er van in Indië. Eene zijner zusters, eene wereldlijke geestelijke, te Haarlem woonachtig, maakte hij twee honderdduizend gulden. Aan den zoon eener andere zuster, Hendrik de Boer, voornaam tooneelspeler op het Amsterdamsch tooneel, vermaakte hij honderd duizend gulden. Meermalen had Maetsuiker hem aangezocht naar de Indiën over te komen, doch telkens tot antwoord bekomen: ‘Dat hij liever nu eens een Koning dan een Prins wilde verbeelden, en na het uitvoeren dezer rollen, een vrij man zijn, dan zich in altoosdurende slavernij in de Indiën begeven.’

Zijne afbeelding ziet op verschillende wijze het licht.

Zie Du Bois, Vies des Gouverneurs-Generaux, p. 153, suiv. Valentijn, Beschrijv. v.O. Indie; W. Schouten, O.I. Voijagie, (uitgaaf van 1664) B. III. bl. 18, 133, enz.; Kok, Vad. Woordenb. D. XXII. bl. 218; Van Kampen, Vad. Karakterk. D. II. bl. 314 volgg.; Collot d'Escury, Holl. roem, D.A. IV. (2) 366-368; Chron. van het Hist. Genoots. D. IX. bl. 505. D. X. bl. 130, 131 (Brief van hem); Nijhoff, Bijdr. tot de Vad. Gesch. en Oudheidk., D. I. bl. 282 (Brief van hem); Kobus en de Rivecourt, o.h.w.; H. Verwoert, Handwb. o.h.w.; Muller, Cat. v. Portr.