Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 11

[Job Ludolf]

LUDOLF (Job) of Leutholf, werd den 15den Junij 1624 te Erfurt geboren, bezocht het Gymnasium en in 1639 de hoogeschool zijner geboortestad. Daar de taalstudie hem oneindig veel beter dan alle overige wetenschappen geviel, gaf hij zich geheel en al aan dezelve over, en begon nu vooral op de Oostersche talen zijne aandacht te vestigen en deze zich als het bepaald doel van zijne letteroeffeningen voor te stellen. Na zich met de eerste beginselen van het Hebreeuwsch, Chaldeeuwsch, Syrisch, Samaritaansch en Arabisch gemeenzaam gemaakt te hebben, begon hij (1643) zich ook met het Ethiopisch bezig te houden, en de gebrekkigheid der hulpmiddelen om die taal aan te leeren, ondervindende, besloot de negentienjarige jongeling zelve een nieuwe Ethiopische grammatica en een beter lexicon voor eigen gebruik te zamen te stellen, en daarmede bezig, zette hij, op verzoek van Joh. Ern. Gerhard, hoogleeraar der godgeleerdheid te Jena, een Ethiopisch handschrift over.

Na aan de hoogeschool te Erfurt in April 1645, met eenparigen lof van alle aanwezigen eenige stellingen de fictione juris verdedigd te hebben, verliet hij haar en begaf zich naar Nederland en kwam in Junij van het genoemde jaar over Groningen, Franeker en Amsterdam te Leyden, waar hij zich terstond als student liet inschrijven. Hier was het nu eensdeels de Latijnsche en Grieksche letterkunde, waarin Ludolf zich met het gelukkigst gevolg en den grootsten roem oefende, en anderdeels vooral de verschillende takken der Oostersche taalkennis: in het Hebreeuwsch strekte de geleerde l'Empireur, in het Arabisch de wijdvermaarde Golius, hem tot leidsman. Ook voor zijne Ethiopische studiën vond hij te Leyden voedsel, en gebruikte met alle mogelijke vlijt de handschriften en werken aldaar op de Akademische boekerij in dat dialekt voorhanden. Doch ook de studie der regten verzuimde hij niet, en won, als gelukkig beoefenaar der staatkundige wetenschap, de gunst en vriendschap van Claudius Salnasius, een man, toen onder de eersten van Europa geschat. Na verloop van een jaar werd hem, op aanbeveling van l'Empireur, de reisgezel van een jongen regtsgeleerde van grooten huize en ongeveer van gelijken leeftijd, Johannes van Thys of Thysius geheeten, die eene buitenlandsche reis, mede met doel om zijne kennis daardoor uit te breiden, ondernemen zou. Na Frankrijk en Engeland bezocht te hebben. kwam hij te Leyden terug, en maakte van zijn kort verblijf

[p. 705]

in Nederland gebruik, om met de beroemde Anna Maria van Schurman, die ook het Ethiopisch beoefende, in kennis te komen.

Op het einde van 1648 vertrok Ludolf mede naar Parijs, om er de wetenschappelijke en zedelijke vorming van de zonen van den Zweedschen gezant aan het Fransche Hof op zich te nemen. Naauwelijks was hij te Parijs of hij werd door dien Zweedschen edelman met een bijzonderen last van zijne meesteres, koningin Christina, naar Rome gezonden, waar hij drie Abyssiniërs en onder dezen den bekenden Abba Gregorius ontmoette. Deze laatste toonde hem een Ethiopisch handschrift, bevattende de besluiten en verordeningen op de oudste kerkvergaderingen, door de Ethiopische Christenen geëerbiedigd, vastgesteld. Tot verbazing van den Abyssinier, las en vertaalde Ludolf dit geschrift met het uiterste gemak. Het duurde niet lang of beide, die elkander dagelijks zagen, spraken te zamen in het Ethiopisch dialcet, en oelende zoo den een den anderen in die geleerde schrijftaal van Abyssinie. In Mei 1649 kwam Ludolf te Parijs terug en vergezelde den Zweedschen staatsman met diens zonen naar Stockholm, waar hij in de gunst van de geleerde Christina kwam, met beroemde mannen kennis maakte en zich op het aanleeren van het Zweedsch, Finsch en Russisch toelegde, terwijl hij in briefwisseling bleef met zijnen Abyssinischen vriend. Van deze vernomen hebbende dat, zoo hij naar Duitschland terugkeerde, hij derwaarts uit Rome naar hem zou toekomen, verliet hij Zweden, kwam den 13den Maart 1651 over Kopenhagen te Erfurt aan en reisde hem vervolgens tot Neurenberg te gemoet, van waar zij gezamentlijk de reis naar Gotha voortzetten. Eenigen tijd daarna keerde Gregorius naar Abyssinië terug, doch verloor op eene ongelukkige wijze zijn leven, niet ver van de Syrische stad Alexandrette. Ludolf keerde, na hem een groot eind wegs vergezeld te hebben, naar Gotha terug. Hier trad hij in dienst van hertog Ernst, die hem in 1652 als geheimschrijver toevoegde aan den gezant, door hem naar de Rijksvergadering te Regensburg bestemd. In 1654 teruggekeerd, keurde de hertog hem waardig, onder den titel van Hoffmeister der Fürstlichen Printzen, het onderwijs en de leiding zijner zonen te regelen. Vier jaren later (1658) werd hij tot hofraad verheven, deed in die hoedanigheid, als afgezant en vertegenwoordiger des hertogs, verscheiden staatkundige reizen naar Frankfort, Heidelberg, Leipzig en andere plaatsen, en vergezelde in 1673 prins Albert op eene reis door de Noordelijke rijken van Europa. Na den dood van hertog Ernst (1674) volgde hem zijn zoon Frederik op, die Ludolf's verdiensten niet minder dan zijn vader waardeerde, en hem als Domein-Beheerder (Kammer-Direktor) naar Altenburg zond. In het volgende jaar met eene zending naar Berlijn belast, had hij juist de hem

[p. 706]

opgedragene taak gelukkigst volbragt, toen hem de treurige tijding van den dood zijner vrouw werd toegezonden. Deze slag trof hem zoo sterk, dat hij allen lust voor de beslommeringen van het openbaar leven verloor, een eervol ontslag van den hertog vroeg en verwierf, en zich naar Frankfort begaf, welke stad tot zijn dood toe zijn gewone zetel bleef. In 1683 en 1684 ondernam Ludolf nog eene reis naar de Nederlanden, Engeland en Frankrijk, voornamelijk met plan, om, door tusschenkomst der regering van eerstgenoemde landen, eene geregelde briefwisseling met de Abyssiniërs aan te knoopen. In dit laatstgemelde jaar te Frankfort wedergekeerd, wijdde zich Ludolf uitsluitend aan zijne hoofdstudie en deed al het mogelijke om zijne kennis van de taal en het land der Abyssiniërs uit te breiden en zijn geleerden Commentarius op de reeds vroeger door hem uitgegevene Historia Aethiopica op de gelukkigste wijs te voltooijen. In 1690 werd hij benoemd tot voorzitter van het keizerlijk Collegie der Geschiedenis en in het volgende jaar door Johan George II uitgenoodigd om, onder den titel van raad en resident, de bezorging der belangen van het keurvorstendom op zich te nemen, eene waardigheid, waarin hij door zijn zoon George IV bevestigd werd. Dezen laatsten overleefde Ludolf nog een geruimen tijd, daar hij eerst op den 8sten April 1704 overleed. Na zijn dood liet zijn zoon en schoonzoon een marmeren gedenkteeken ter zijner eer in de St. Catharina-kerk te Frankfort oprigten.

Zijne voornaamste werken zijn:

Lexicon-Aethiopico-Latinum, ex omnibus libris impressis, non-nullisque Manuscriptis collectum, et cum docto quodam Aethiope relectum. Accessit Authoris Grammatica Aethiopica; itemque Confessio fidei Claudii, Regis Aethiopiae, cum notis et versione Latina ejusdem. In lucem studio et curá Johannis Michaelis Wanslebii Mathem. et Orient. LL. Stud. Lond. 1661. 4^o.

Meermalen klaagde Ludolf over de grove fouten in deze eerste uitgaaf ingeslopen.

Historia Aethiopica, sive brevis et succincta descriptio Regni Habessinorum, quod vulgo male Presbyteri Johannis vocatur. In qua libris quatuor agitur I. de natura et indole regionis et incolarum. II. de regimine politico, Regum successione etc.; III. de statu ecclesiastico, initio et progressu religionis Christianae, IV de rebus privatis, literatura, oeconomia etc. Francof. ad Moenum, 1681. fol.

Dit klassieke werk werd spoedig in verschillende Europesche talen, als het Engelsch, Fransch, Hollandsch en Russisch overgezet, over welke vertalingen men Ludolf raadpleegde.

Commentarius ad Historiam Aethiopicam, antehac editam: in qua multa breviter dicta fusius narrantur, contraria refelluntur,

[p. 707]

atque hac occasione, praeter res Aethiopicas, multa Auctorum, quaedam etiam S. Scripturae loca declarantur, aliaque plurima geographica, historica et critica, imprimis vero Antiquitatem Ecclesiasticam illustrantia, alibi hand facile obvia, exponuntur; ut variarum observationum loco haberi possit, Francof. ad M. 1691, fol.

Relatio nova de hodierno Habissiniae statu, ex India nuper alata. Additis Epistolis Regiis ad Societatem Indiae Orientalis, ejusque Responsione, cum Notis necessariis (Appendix prior ad Historiam Aethiopicam), Francof. ad M. 1699, fol.

Appendix secunda ad Historiam lethiopicam, continens dissertationem de locustis, anno praeterito immensa copia in Germania visis: cum diatriba qua sententia Autoris nova de Selavis, sive locustis Israëlitarum in deserto, defenditur et argumentis contrariis viri docti respondetur. Qua occasione nonnullo Scripturae loca declarantar et autores quidam notantur vel enendantur, Francof ad M. 1694, fol.

Grammatica linguae Amharicue, quae vernacula est Habessinorum, in usum eorum, qui cum antique hac et praeclara natione Christiana connversari volent, edita Francof. ad M. 1698. fol.

Lexicon Amharico-Latinum cum Indice Latino copioso, inquirendis vocabulis Amharicis in hoc opere contentis, Francof. ad M. 1698. fol.

Lexicon Aethiopico-Latinum, ex omnibus libris impressis et multis Mss.tis. contextum. Nunc denuo ab ipso autore revisum ac emendatum plurimisque novis radiaibus et derivatis, nec non nominibus propriis, auctum. Editio secunda. Accedit Intex Latinus copiosissimus, qui vicem Lexici Latino-Aethiopica praestare possit, Francof. ad M. 1699. fol.

Psalterium Davidis, Aethiopice et Latine. Cum duobus impressis et tribus Mss.otis Codicibus diligenter collatum et emendatum, nec non lectionibus et notis philologicis illustratum. Accedunt Aethiopice tantum hymni et orotiones aliquot Vet. et Novi Testamenti, item Canticum Canticorum, cum variis lectionibus et notis, Francof. ad M. 1701, 4^o. (Van dit Psalterium zijn, blijkens de voorrede, p 3, verscheiden exemplaren, ten gevalle der Abissiniers, in het Ethiopisch afgedrukt, en door Lulof naar dat land verzonden.)

Grammatica Aethiopica, ab ipso autore solicite revissa, et plurimis in locis correcta et aucta. Edit. 2. Accedit prosodia, cum appendicibus, praxi grammatica et de scribendis epistolis Aethiopicis; denique index vocabulorum difficiliorum, Francof. ad M.

Scicagraphia Historiae Aethiopicae Abissinorum, Jenae, 1670.

H.E. Weijers gaf in het Archief der Kerk. Gesch. inzonderheid in Nederland van de hoogleeraren Kist en Roy-

[p. 708]

aards, D. IX, twee door Ludolf opgestelde Ethiopische brieven in het licht en

op de Bibl. der Leydsche hoogeschool berust een ms., getiteld: Jobus Ludolffus de inveniendis rationibus in Architectura, Musica et Arthemetica.

In het Nederduitsch heeft men van hem:

Historie van Abyssiniën of Aethiopiën, Utr. 1607, met pl.

Groot Tooneel der hedendaagsche Weereld, Utr. 4^o. met platen.

Zie Biogr. Univ. i.v. Jöcher, Gel. Lex. i.v. Saxe, Onom. Comment. de Frta Script. ac mer. ill. viri J. Lud. Auct. C Junck. Lips. et Frane. 1740. 4^o. Iets over J. Ludolf enz. door H.E. Weyers in het aangeb. deel van het Archief. Cat. Bibl. Publ. Lugd. Bat. p. 209, 289, 355; Arrenberg, Naamr van Ned. Boek. bl. 266; Schotel, A.M. van Schurman, bl. 36 12 der aanteekk. Nijholf, Bijdr. tot de Vad. Ges. en Lett. D. X. St. III. bl. 255; Nieuwenhuis.