Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 11

[Adriaan Pietersz. Loosjes]

LOOSJES (Adriaan Pietersz.), geboren 13 Mei 1761, op het eiland Texel, waar zijn vader leeraar der Doopsgezinden was. Eerlang werd deze naar Monnikendam en vervolgens naar Haarlem beroepen. Hij was aanvankelijk insgelijks tot de predikdienst bestemd, doorliep de Latijnsche scholen en woonde eenigen tijd de lessen bij aan het athenaeum te Amsterdam, doch verkoos naderhand den boekhandel, dien hij met goed gevolg te Haarlem sedert 1782 tot zijn dood toe dreef. Loosjes besteedde den tijd, dien hem van zijne bezigheden overbleef, met letterkundigen arbeid. ‘Die zijn tijd goed op woeker zet, verdubbelt dat geschenk tienvoudig.’ schreef zijn lofredenaar, de hoogleeraar Hofman Peerlkamp, en dit deed Loosjes van zijn vroege jeugd af. ‘Daarom ontbrak het hem nooit aan tijd, noch om de arbeidvolle taak, welke hij zich dagelijks voorschreef te voltooijen, noch om deel te nemen aan de gezellige verkeering met zijne vrienden.’

Geen van onze letterkundigen heeft zoo veel, en wat meer zegt, zoo veel goeds geschreven, dan hij; de enkele optelling der titels van zijne voortreffelijke, meest oorspronkelijke werken,

[p. 632]

zou het bijna onmogelijk doen achten, dat in den omvang van veertig jaren (zijn eerste werk schreef hij in 1779, als 18jarig jongeling) een enkel mensch zulk een menigte boekdeelen over zeer verschillende stijl en vorm heeft kunnen zamenstellen en daarbij nog een zeer omslagtig beroep waarnemen, zonder zelfs de genoegens des gezelligen verkeers of geoorloofde uitspanningen daaraan te moeten opofferen en zich te onttrekken aan de werkzaamheden der veelvuldige posten en commissiën, waarmede hij bij uitnemendheid belast werd. Het was vooral in twee vakken van onze vaderlandsche letterkunde, dat Loosjes zich gunstig onderscheidde, als dichter en romanschrijver, en het was vooral in de laatste hoedanigheid, dat hij zich grooten roem heeft verworven. De gebeurtenissen in het laatst der achttiende eeuw, ontvlamde zijn dichtvuur. Zoo schetste hij in drie zangen den Vaderlandschen Zeeheld (1781) en in vijf zangen St. Eustatius genomen en hernomen. Zoo stichtte hij een Gedenkzuil ter gelegenheid der Vrijverklaring van Noord-Amerika (1782). In 1784 bezong hij den admiraal M.A. de Ruiter in tien boeken, een dichtstuk, dat met meer regt dan een Abraham de Aartsvader, den naam van heldendicht verdient. Minder gelukkig, schoon met vuur en vaderlandschen gloed geschreven, is de Ruiter's laatste Zeetogt (1812). Hij houdt zich in dit opzigt meer streng aan de geschiedenis, en rangschikt zich zelve onder de historische of cyclische dichters, waarvan Lucanns met zijne Pharsalia bet eerste voorbeeld heeft gegeven. Ook als godsdienstig dichter verdient Loosjes onderscheiding. Verscheiden grondtrekken van bijbelsche tafereelen werkte hij op bevallige wijze uit of stelde de lotgevallen van bijbelsche personaadjen in onderscheiden vormen onderhoudend voor. Zijne tooneelstukken hebben veelal gebeurtenissen uit de vaderlandsche geschiedenis ten onderwerp, doch weinigen zijn, en dat slechts een enkele keer ten tooneele gevoerd. Als dichterlijk vertaler is hij door zijne uitnemende vertolking van Delille's Drie rijken der Natuur en het Leven van Huygens bekend. Hij had ook eene vrije navolging van Delille's Jardins ondernomen, en nog 's avonds voor zijn dood daaraan gearbeid. Het afgewerkt gedeelte is door zijn zoon Vincent Loosjes, in het eerste deel van zijns vaders Nagelaten Gedichten opgenomen. Als dichter wordt hem de tweede rang op den Nederlandschen Parnas toegewezen, doch als prozaschrijver verdient hij met alle regt den eerste. ‘Hij verstond de kunst om zijnen lezer met vermaarde personaadjen, vooral uit onze vaderlandsche geschiedenis, gemeenzaam te doen omgaan. Het is waarlijk ieders taak niet om Jacoba van Beijeren, Huig de Groot, Louise de Coligny, Johan de Witt en andere mannen en vrouwen karaktermatig te doen spreken en handelen, gelijk Loosjes in zijne gedialogiseerde tafereelen, zoo natuurlijk

[p. 633]

en daarom zoo treffend wist te doen. Verre, zeer verre overtrof hij hierin Meisner, die in zijn Bianca Capello in Duitschland een voorbeeld van dezen schrijftrant gegeven heeft.

Het werk van Loosjes in dezen smaak, getiteld: Johan de Witt, Raadpensionaris van Holland, in 1805 uitgegeven acht men een meesterstuk. Vaderlandsche karakters, zeden en gewoonten leverden hem de stof, die hij op eene uitmuntende wijze bearbeide tot bevordering van vaderlandsche deugd. Zijn Historie van Susanna Bronkhorst behoeft in geen opzigt te wijken voor Richardson's Clarissa Harlowe, noch zijne Zedelijke Verhalen voor die van Marmontel. Zijn Leven van Maurits Lijnslager, Hillegonda Buisman, Robbert Hellemans, Johannes Wouter Blommestein en zijne Lotgevallen van Reinoud Jan van Golstein werden algemeen en worden nog met graagte gelezen en verdienen zulks volkomen.

Loosjes was een ijverig voorstander van de zaak der Patriotten, waarvan hij in verscheiden zijner geschriften de warmste blijken gaf, zag met leede oogen in den herfst van 1787, door de Pruissische wapenen al de schoone ontwerpen eener grondwettige herstelling verijdelen en het aristocratischstadhouderlijk bestuur in zijn ouden luister herstellen. Hij juichte de omwenteling van 1795 toe, en ofschoon ook hij spoedig uit zijne bedwelming ontwaakte, die hem had aangegrepen door de overdreven denkbeelden, die hij zich van de Fransche edelmoedigheid en vrijheidsliefde had gevormd, bleef hij echter zijne beginselen getrouw en ging in alles met bezadigdheid te werk. Tot lid van Hollands gewestelijk bestuur geroepen, deed hij aan het hoofd eener plegtige bezending uit dit staatsligchaam ter Nationale Vergadering in 1797, een mannelijke en welsprekende voordragt ‘eenen Cicero waardig,’ die in de Vad. Historie, Vervolg op Wagenaar, D. XXXVIII. bl. 26 en volg., bewaard is gebleven. Na dezen post en op zijn tijd dien van voorzitter met lof bekleed te hebben, keerde hij tot het ambteloos leven terug. Geheel doortrokken van den echt republikeinschen geest onzer wakkere voorvaderen en alle vreemde overheersching verfoeijende, zag hij met gloeijende verontwaardiging het noodlottig tijdstip naderen, dat Napoleon ons zijn broeder tot koning zou opdringen, om zich langs dien weg de opslokking van ons vaderland gemakkelijk te maken. Met de heeren C. de Koning en A. van der Willigen, verspreidde hij een verzoekschrift onder het volk, om door middel van deszelfs vertegenwoordiging den dreigenden slag af te wenden, en gaf in zijnen overkropten boezem van tijd tot tijd lucht, door de kwaadaardigheid van den Corsikaanschen zwaardvechter met afzigtelijke kleuren af te schilderen. Met tranen in de oogen deelde hij daarom in

[p. 634]

de blijdschap van het verloste Nederland, en de terugkomst van eenen Nederlandschen prins was voor hem een feestdag.’

Hij was oprigter, voorstander en bestuurder van het Haarlemsch Departement der Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen, lid der Nationale Huishoudelijke Nederlandsche Maatschappij, mede-directeur van Teylers Godgeleerd Genootschap en bekleedde vele betrekkingen in zijn kerkgenootschap en geboortestad. Zijn portret vindt men op eene schilderij, voorstellende eene spijsuitdeeling aan de armen en is meermalen uitgegeven. Hij huwde Cornelia Johanna Herdingh. Zijn eenige zoon Vincent Loosjes volgt.

Hij gaf in het licht:

Flora Harlemica, of Lijst der Planten rondom Haarlem, Haarl. 1779.

Menalkas in XII Boeken, Haarl. 1780.

De Vaderlandsche Zeeheld in III Boeken, Haarl. 1781. 8^o.

St. Eustatius genomen en hernomen in V Boeken, Haarl. 1782.

Gedenkzuil ter gelegenheid der Vrijverklaring van Amerika, Amst. 1782.

Minnezangen en Jeugdige Gedichten, Haarl. 1783. 8^o., 1790. kl. 8^o.

M.A. de Ruiter in X Boeken, Amst. 1785. 4^o.

De slag bij Nieuwpoort en Emilia van Nassau, Haarl. 1786. 8^o.

Proeve van gewijde poëzy, Haarl. 1784. gr. 8^o.

Menzikof; treurspel, Haarl. 1785. 8^o.

Volksliedeboek, Haarl. 1785. kl. 8^o.

De vlugt van Huig de Groot, tooneelsp. Haarl. 1785. kl. 8^o.

Capellen tot den Pol; teursp. Haarl. 1785. gr. 8^o.

De Vrijburger; tooneelsp., Haarl. 1786. kl. 8^o.

Gevaarts en Gijzelaar; tooneelsp., Haarl. 1786. kl. 8^o.

C.F. Gellert; tooneelsp., Haarl. 1786. gr. 8^o.

Joseph, in zes zangen, m. pl. Haarl. 1786. 4^o. (Ook z. pl.)

Schilderlof, Haarl. 1788. gr. 8^o.

Frans Hals, Haarl 1789. gr. 8^o.

De Watergeuzen, heldensp., 1790. gr. 8^o.

Cornelius de Hoofdman in 3 Boeken, Haarl. 1792. 8^o. 2e dr.

Boudewijn en Lijsje, eene vertelling, Haarl. 1792. 32^o.

Charlotte van Bourbon, met portr., Haarl. 1792. gr. 8^o.

Tooneeloefeningen, Haarl. 1790-93. 4 d, kl. 8^o,

Coucy en Jacqueline, eene romance, Haarl. 1793. gr. 8^o.

Bijbelsche tafereelen in een dramatischen stijl, in 33 tafereelen, m. pl. Haarl. 1793. gr. 8^o.

Het Hout of boschgedachten, in zes bespiegelingen, m. pl. Haarl. 1793. gr. 8^o. (Ook met gekl. platen.)

Gedrag van Elsje van Houwening, de dienstmaagd van Hugo de Groot, geschetst, Haarl. 1794. 2de dr. kl. 8^o.

[p. 635]

Proeve van herderskouten, visscherszangen eu mengelingen, Haarl. 1794. 8^o.

Hugo de Groot en Maria van Reigersbergen, met eene pl. Haarl. 1794. gr. 8^o.

Lazarus, in vier bespiegel., m. pl. Haarl. 1795. gr. 8^o. en 4^o.

Worstelingen der Bataafsche Vrijheid, in vier Zangen, Haarl. 1798. gr. 8^o.

Romeinsche antieken van Vrijheid en Vaderlandsliefde, bevattende M. Junius Brutus, Cornelia, de moeder der Gracchen en L. Junius Brutus, Haarl. 1791. 8^o.

De Bataven, Haarl. 1799. gr. 8^o.

Het Vaderland aangevallen en verlost, in zes Zangen, Haarl. 1799. gr. 8^o.

Dirk de Bekker; treursp, Haarl. 1799. kl. 8^o.

Roosje, in drie boeken, Haarl. 1800. m. pl. 2de dr.

De tijdperken van den dag, in vier bespiegelingen, Haarl. 1801. gr. 8^o. m. pl.

Louise de Coligny, met portr. Haarl. 1803. gr. 8^o.

Aanspraak en gezangen bij de Uitdeeling der tabaksdoos van M. Molenaar, Haarl. 1803. gr. 8^o.

Johan de Witt, Raadpensionaris van Holland; een dramatisch werk met pl. en portr. Haarl. 1805. gr. 8^o.

Vertoogen ter beschaving en verbetering van den gemeenen man, Haarl. 1805. 2 St. kl. 8^o.

Zedelijke Verhalen, Haarl. 1805. 3 d. met pl. gr. 8^o. 2e dr. 1815. gr. 8^o. 3de dr. 1845. met portr. en facs.

Katwijks Zomertogije met gek. pl. en k., Haarl. 1805. gr. 8^o.

Hollands Arkadia of Wandelingen in de omstreken van Haarlem, met gek. pl. en kaarten, Haarl. 1807. gr. 8^o.

Amelia Fabricius, of Delft door buskruid verwoest; treursp., Haarl. 1807. gr. 8^o.

Historie van mejufvrouw Susanna Bronkhorst, met pl. Haarl. 1807. 6 d. gr. 8^o. 2de dr. 1828. 6 d. gr. 8^o.

Arnold Geesteranus en Susanna van Oostdijk, dramatisch bearbeid, Haarl. 1808. gr. 8^o.

Ewoud van Lodijke, of de ondergang der Zeeuwsche stad Reimerswaal; treursp., Haarl. 1808. gr. 8^o.

Huig de Groot's tweede ballingschap of vlugt uit Amsterdam; tooneelsp., met een lofdicht op denzelven, Haarl. 1808.

Laurens Koster; tooneelst., Haarl. 1808. gr. 8^o.

De man in de vier tijdperken zijns levens, met pl. Haarl. 1809. gr. 8^o.

De vrouw in de vier tijdperken haars levens, met pl. Haarl. 1809. gr 8^o.

De man en de vrouw in de vier tijdperken van hun leven, 2de druk, 1 d. met pl. gr. 8^o.

Hulde aan de Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen, bij derzelver vijf en twintigjarig bestaan, Haarl. 1809. gr. 8^o.

[p. 636]

Lotgevallen van den Heere Reinoud Jan van Golstein tot Scherpenzeel, eene Nederl. Geschiedenis uit het laatst van de achttiende eeuw, Haarl. 1810. 4 d.m.p. gr. 8^o.

De laatste Zeetogt van den Admiraal de Ruiter, een gedicht in twaalf boeken met geschiedk. aanteekeningen en eene kaart, Haarl. 1812. gr. 8^o.

Ebba Niets; treursp., Haarl. 1812. gr. 8^o.

Proeve eener Navolging van het gedicht Montmartre, door J. Meerman, Haarl. 1812. gr. 8^o.

De Geest der Geschriften van J. le Francqvan Berkhey, in zamenspraken, Haarl. 1813. gr. 8^o.

Parijs aan de voeten van keizer Alexander in 1814, Haarl. gr. 8^o.

De Schim van Czaar Peter aan Keizer Alexander, Haarl. 1814. 4^o.

Nederlands Volksverwachting: dichtstuk, bij gelegenheid van de groote vergadering ter overweging van het ontwerp van grondwet, Haarl. 1814. gr. 8^o.

Het Leven van Maurits Lijnslager, eene Hollandsche Familie-geschiedenis van de zeventiende eeuw, Haarl. 1814. 4 d. met pl. 2de dr. gr. 8^o. 3de dr. 1824. kl. 8^o.

De drie rijken der Natuur, dichtstuk van J. Delille, vrij nagevolgd, met aanteekk. en afb. Haarl. 1814. gr. 8^o.

Het Leven van Hillegonda Buisman; eene Hollandsche Familie-geschiedenis van de zeventiende eeuw, Haarl. 1814. 4 d. met pl. gr. 8^o.

Het Leven van Robbert Hellemans, eene Hollandsche Familie-geschiedenis uit het laatste gedeelte der zeventiende eeuw, Haarl. 1815. 4 d. met pl.

Mengeldichten, Haarl. 1815. 2 d. gr. 8^o.

Het Leven van Johannes Wouter Blommesteyn, eene Hollandsche Familie-geschiedenis uit het begin der achttiende eeuw, Haarl. 1816. 4 d. met pl. gr. 8^o.

Frank van Borselen en Jacoba van Beijeren, Haarl. 1816, met eene plaat, derde druk, gr. 8^o. Ook met muzijk door P.H. Masch.

Lemida en Chili of de hope der Opstanding, Haarl. 1816. met pl. 2de dr.

P. Moens, Rijkdom, middelbare stand en armoede, in drie bespiegelingen, Haarl. 1816. 2de dr. met pl.

De Bijbel, dichtstuk, Haarl. 1816. gr. 8^o.

Hulde aan Luther, bij gelegenheid van het derde eeuwfeeest der hervorming, Haarl. 1817. gr. 8^o.

Lauwerkroon voor de Nederlandsche Zeehelden in den zeeslag van Algiers in 1816; dichtstuk met portretten en afbeeldingen, Haarl. 1817. gr. 8^o.

De vier Levensstanden van den mensch, Haarl. 1816. 2de dr. met pl. gr. 8^o.

[p. 637]

Nagelaten Gedichten, Haarl. 1820. 2 d. gr. 8^o.

Het Leven van Constantijn Huigens, door hem zelven beschreven, uit het Latijn in dichtmaat overgebragt, met portr. Haarl. 1821. gr. 8^o.

Dramatische Werken, Nieuwe uitg. Amst. 1844. gr. 8^o.

Ook vindt men gedichten van hem in de Stukken bij gelegenheid der viering van het 25jarig bestaan der Nationale Huishoudelijke Maatschappij, op den 4 Junij 1803, bl. 61; in de Vriendezangen tot gezellige vreugd; Het Spreeuwtje en de Democritische Tafelliedtjes, uitgegeven door het, door Loosjes in 1789 gestichte vrolijk, los en vrij dichterlijk gezelschap, onder den naam van Democriet, in hetwelk ieder lid den naam van eenen anderen dichter, Loosjes dien van Rotgans voerde. Ook in het Tael- Dicht- en Letterk. Kabinet van Brender à Brandis.

Zie Handel. der Jaarl. Verg. der Maats. van Ned. Lett. 1818. bl. 5; Hulde aan de Naged. van A. Loosjes Pz, toegebragt door het Departement Letterk van het Gezels. Oefening en Wetens. te Haarl. 14 Maart 1818, door P Hofman Peerlkamp, C. de Koning Ldz., A. van der Willigen en H. Meijer Jr. Haarl. 1818. 8^o. P. Hofman Peerlkamp, Over Adriaan Loosjes Pz. Voorlez. in Felix Meritis in de Vad. Lett 1819. No. 9; Witsen Geijsbeek, B.A.C. Woord D. IV. bl. 208; Astrea, 1855. bl. 171; Siegenbeek, Gesch. der Ned. Lett. bl. 276, 295; van Kampen, Gesch. der Lett. en Wetens. D. II bl. 466, 469, 493-495; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. IV. (1) 95 A. IV. (1) 330, IV. (2) 364, 365; Bloemen op het graf van A.L. door het Amst. Genoots. Openhart. Vertrouwen en Stilzwijgendheid; Algem. Konst- en Lett. D. I. bl. 57 enz. bl. 361 enz. D. II. bl. 244 en verv. 269 verv. 1818. D. I. bl. 179, 213, 261, 296; Vad. Lett 1806. St. I. bl. 35, 1819. St. II. bl 347, 348, 1821. St. I. bl. 127; Bodel Nijenhuis, Topogr. Lijst van Plaatsb. bl. 199, 202, 954, 1047, 1420, 1437, 2097; R. Arrenberg, Naamr. van Ned. Boek. bl. 264; Brinkman, Naaml. van Ned. Boek.; Cat. der Bibl. van de Maats. van Ned. Lett. D. I. bl. 275, b. bl. 137, D. II. bl. 26, 209, 227, 545; Muller, Cat. van Portr.