Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 11

[Anthony van Leeuwenhoek]

LEEUWENHOEK (Anthony van) een der grootste natuurkundigen zijner eeuw, werd den 24sten Oct. 1632 te Delft uit een niet onaanzienlijk geslacht geboren. Zijne uitvindingen van ontelbare verborgenheden der natuur, tot dien tijd toe noch onbekend, waren zoo menigvuldig en verbazend, en maakte hem daardoor in alle gewesten zoo beroemd, dat de Koninklijke Maatschappij te Londen, om hare ontdekkingen verder voort te zetten, hem tot een harer leden verkoos. Dewijl zijne zucht hem bovenal aanspoorde, om de werken der natuur in het kleinste te beschouwen, viel hij hierdoor eigenaardig op het slijpen van vergrootglazen, welke hij tot ieders verwondering vervaardigde. In zijne geboorteplaats bekleedde hij den post van kamerbewaarder van heeren schepenen. Om zijne klimmende jaren, en opdat hij te meer ledigen tijd zoude hebben tot het voortzetten van zijne geliefde nasporingen, verkreeg hij eerlang ontslag van het waarnemen zijner bedieningen, met behoud nogtans van zijne jaarwedde. In den hoogen ouderdom van bijkans 91 jaren, overleed Leeuwenhoek op den 26sten Aug. 1723. Een jaar voor zijnen dood zijn 's mans schriften te Leyden gedrukt. Zij bestaan in brieven in het Latijn geschreven, aan de Londensche maatschappij en verscheidene geleerde mannen, in verschillende gewesten van Europa. Ook zijn zijne brieven in de Giornale de Letterati te Modena en in de Philosophical Transactions opgenomen.

Antonio Magliabechi te Florence, met wien hij in briefwisseling was, noemde hem insigne filosofo en sprak van zijne prodigiosi ritrouati per via de miscroscopio met den hoogsten lof. Zijne dochter Maria (in 1743 overleden) heeft in de Oude-Kerk te Delft een grafnaald ter zijner eere doen stichten, met zijn borstbeeld en een Latijnsch opschrift. Op den vloer ziet men zijn grafschrift in het Hollandsch nevens zijn wapen, een griffioen, in een steen gehouwen. P. Rabus vervaardigde gedichten op zijne beeldtenis, Dr. Hornius op zijne ontdekkingen. Zijn beeldtenis gaat op verschillende wijze in prent uit. Hij schreef:

Ondervindingen en Beschouwingen der onzigtbare geschapene Waarheden, Leyden, 1684. 4^o. m. pl.

Ontdekkingen en ontledingen van Soutfiguren van verscheyden Souten, van levendige Dierkens in de Mannelijke Saden der Baarmoeder ingestort, ende van de voorttelinge, etc. ald. 1685. m. pl. 4^o.

Ontledingen en Ontdekkingen van het Begin der Planten in de Zaden van Boomen: waaruit bewesen werd: dat yder Boom of Plant zijn rol voor Manneken ende Wijfken spelen moet, Leyden, 1685. m. pl. 4^o.

[p. 281]

Ontledingen en Ontdekkingen van de Cennaber naturalis en Bus Poeder, van het maaksel van Been en Huyd, van de Galnoot, kastanie en Oykernoot; van de voortteelinge van eenige Zaden, vergeleken bij de voortteelinge van Garnaal, Krabbe en Kreft; waar in de deugdsaamheid van het Eykenhout bestaat, en hoe het te kennen is, Leijden, 1686. m. pl. 4^o.

Ontledingen en ontdekkingen van levende dierkens in de Teel-deelen van verscheyde Dieren, Vogelen en Visschen; van Hout met derselver menigvuldige Vaaten, van Hair, Vlies en Vis. Als mede van de groote menigte der Dierkens in de Excrementen, enz. Leyden, 1686. m. pl. 4^o.

Deze zijn vervat in 52 meest afzonderlijke uitgegeven Brieven, ook in het Latijn overgezet en met den titel Arcana naturae delecta, uitgegeven.

Vervolg der Brieven aan de Kon. Societyt, Leyden, 1638. 4^o. bevattende brief 55-60.

Natuur verborgenheden ontdekt zijnde, tweede vervolg der Brieven, Delft, 1689. 4^o. Brief 61-67.

Derde tot sevende Vervolg, Ibid. 1693-1702. Brief 68-106.

Zendbrieven aan de Societyt en aan anderen, over de verborgenheden der Natuur, Delft, 1718. 4^o. m. pl.

Al deze brieven zijn vereenigd uitgegeven met den titel:

Zendbrieven zoo aan de Hoog Edele Heeren van de koninglijke Societyt te London als aan andere geleerde lieden, over verscheiden Verborgenheden der Natuur, m. pl. Delft, 1718.

Ontledingen van onsigtbare verborgentheden, Leyden, 1691. 4^o. met pl.

Arcana naturae detecta S. Epistolae ad Societ. reg. Anglic. Scriptae ab an. 1680 ad 1695. 4^o. c. fig. Edit. tert. Lugd. Bat. 1708. 4^o. fig. Delphis, 1719, Leyd. 1722. 4^o. Continuatio. ald. 1697. 4^o. c. fig.

Anatomia et contemplatio nonnullorum naturae invisibilium secretorum comprehensorum epistolis quibusdam scriptis ad illustre onclytae Soc. regiae Londin. Collegium, Lugd. Bat. 1685. 4^o.

Anatomia S. interiora rerum cum animatarum tum inanimatarum detecta, variisque experimentis demonstrata, Lugd. Bat. 1687. 4^o.

Epistolarum Continuatio, Lngd. Bat. 1689. 4^o.

Epist. ad Soc. reg. Angl. et alios illustres viros s. Continuatio mirandorum arcanorum naturae detectorum, quadraginta epistolis contentorum, quae ex Belgica in latinam Linguan translatae sunt, Lugd. Bat. 1719. 4^o. c. fig. (bevattende brief 108-146.

Epistolae physiologicae tuper compluribus naturae arcanis uti variorum animalium atque plantarum fabrica, conformatio, proprietates atque operationes, novis et hactenus inobservatis

[p. 282]

experimentis illustrantur et oculis exhibentur, etc. Delphis, 1719. 4^o. c. fig.

Observations faites avec microscope sur le sang, la lait, le sucre, le sel et le manne, traduit par Mr. Mesmin à Paris, 1779. 12^o.

Mikroskopische beschouwingen in Philos. Transact. No. 3, p. 51, No. 94, p. 6037, No. 97, p. 6116, No. 102, 106, 108, 117, 136, 140, door Leske in het Hgd. overgezet in 1 B. 2 Th.

Brief van de Heeren Antoni van Leeuwenhoek aan den schrijver van de Boekzaal (Petrus Rabus) over de vorenstaande Historie toegezonden.

Uittreksel uit een Brief van den grooten onderzoeker der Natuur-geheimen des Heere Antoni van Leeuwenhoek, geschreven aan den schrijver van de Boekzaal (Petrus Rabus), waarin gehandeld word van de vis, Roch genaamd, deszelfs Eijeren, Bloedvaten, enz. Delft den 21sten Mei 1695 in P. Rabus, Boekz. van Europa Mei en Junij 1695. bl. 332.

Brief van den grooten Natuur-beschouwer den Heere Antoni van Leeuwenhoek, geschreven aan P. Rabus, zoo als ze van woorde tot woorde luid (Een vervolg van 's Mans ontdekkingen wegens het horenvlies in d'oogen van een Rombout (korebout of Puistebijter), ontleding van 't gemelde Vlies. Beschouwing door 't zelve. Uit hoe veel schubachtige op een leggende deelen het bestaat. Volmaaktheid van 't oog. Reden waarom het vliegend dier met zoo veel duizenden gezigten voorzien is. Krabbe-, Kreeften- en Garnaals-oogen. Eijernesten der vorensgezeide Rombouten. Groot getal eijeren. Oorzaken waarom uit die Eijeren niet meer voortgekomene dieren gezien worden. Besluit van de voorteelinge, in P. Rabus Boekz. Nov. en Dec. 1694. bl. 511.

Brief van den Heer Antony van Leeuwenhoek aan den schrijver van de Boekzaal (P. Rabus) gezonden, als een Vervolg van zijn gevoelen over de historie van de vrouw te Kolmar, in de naastvoorgaande twee maanden verhandeld en onderzogt. Bij Rabus Boekz. van Europe, Julij en Aug. 1695. bl. 92, Sept. en Oct. bl. 258.

Korte inhoud van een Brief, geschreven uit Kolmar, behelzende een overzeldzame ziekte van eene vrouw die rijpen (of rupsen) uit haar regteroor loosde.

Brief van Antony van Leeuwenhoek aan Pieter Rabus, waar in gehandeld word van den zoogenaemden Honingdauw. Wat de Boeren en het gemeene volk daardoor verstaan. Waarneming van zekere glimpende vocht op lindebladen. Zoutdeelen in dezelve. Deze vocht, in 't oog als een olijachtige stoffe voorkomende, valt geenszins uit de lucht. Ze word uit de bladeren uitgestooten. Beschouwing van meer boo-

[p. 283]

men en hare bladen. Bijzonderlijk den Wijdgaert. Bevestiging van het vorengestelde. Nog iets van de Wigchelroede, in P. Rabus Boekz. van Europa, Julij en Augustus 1696. bl. 144.

Uittreksel uit zekeren brief van den Heere Antony van Leeuwenhoek, den vijfden van Grasmaand 1697 aan de koninglijke Maatschappij te Leiden geschreven, wegens den zeilsteen en het ijzer in Rabus Boekz. van Europa, Mei, Junij 1697. bl. 495.

P. Rabus Brief aan den grooten uitvinder der Natuurgeheimen, den Heere Ant. van Leeuwenhoek. in Boekz. van Europa, 1693. bl. 159.

Uittreksel uit een brief van den Heer Antoni van Leeuwenhoek, geschreven aan den schrijver der Boekzaal (over de vloo-teelt) in Boekz. van Europa 1693. bl. 554.

Brief van den schrijver des Boekz. aan Antony van Leeuwenhoek afgevaardigt over een zonderlinge historie van goud, zilver of andere bergstoffen, met een tweesprankelig takje van een boom te ontdekken in Boekz. van Eur. Mei en Junij 1696, bl. 495 en Antwoord van A.v.L. bl. 522.

Alle zijne Natuurkundige Werken, Leiden, 1696. 4 d. 4^o.

De Generatione Hominis liber Petri Gerike, Med. Doct. Chymiae Theoriae et Mater. Med. Profess. P.O. in Academia Juliâ Serenissimi Ducis Brunsvic. et Luneb. à consiliis Aulae et Archiatri ac Regiae Societatis Scientiarum Berol. Membri, Helmst. 1744.

Philosophical Transactions giving some account of the present undertakings, Lond. 1744.

Cours de Physique, accompagné de plusieurs Pièces concernant la Physique, qui ont déjà paru, et d'un Extrait Critique des Lettres de Mr. Leeuwenhoek, par feu Mr. Hartsocker, A. la Haye, 1730. 4^o.

Zie behalve Hoogstraten, Luiscius, Kok, Nieuwenhuis, Biogr. Univ. Jöcher, Gel. Lexie. T. II. S. 2237. Adelung en Rotermund, Fortsetz. und Ergänz. zu Lexic. G. Jöchers, B. III. S. 1436; Leeuwenhoek herd. door J. van Haastert; Saxe, Onom. T. V. p. 230, Anal. 619; Hallerus, Bibl. Botan. T. I. L. VIII. p. 696, p. 583, 581; Bibl. Anat. T. I. L. VI. S. DXIX. p. 606-613; Blumenbach, Intr. in Hist. medic. Lit p. 247, Hirsch, IV. B. I. Abth. 133 folgg. Bjornstähl, Reizen, D. V. bl. 330-331; Chron. van het Hist. Gen. D. III. bl. 136; Le Clere, Bibl. Rais. T. IV. p. 178, T. XXXIII. p. 369, T. XXXVI. p. 319. T. XXXVI. p. 319. Rabus, Boekz. van Eur. Jan. en Febr. 1693 bl. 7, Maart en April 1693 bl. 331, Julij en Aug. bl. 165, Mei en Junij 1694 bl. 403, Nov. en Dec. 1696 bl. 479, Maart en April 1697 bl. 216, Julij en Aug. bl. 118, Sept. en Oct. 1695 bl. 262, 272, Jan. en Febr. 1696 bl. 105. 451, Julij en Aug. 1696 bl. 116. Acta Erud. 1685 p. 533, Suppl. T. I. p. 102, 1689 p. 171, 1720 p. 78. Arrenberg, Naamr. van Boek. bl. 245. Muller, Cat. van Portr.; Bibl. Acad. Grypteswall, T. I. p. 1132-1136. Bibl. Hulth. Ind. Cat. Fred. Muller, Aug. 1860. p. 14. Hornii, Epigr. Lib. IV. p. 166. G. van Loon, Historiep. D. IV. p. 223, 224.