Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 10

[Jan Coenraad Koopman]

KOOPMAN (Jan Coenraad), eenige zoon van Martinus Koopman, scheepsreeder te Amsterdam, en van Johanna Catharina le Blanc, werd den 21^sten Maart 1790 geboren. Hij trad op dertienjarigen leeftijd in dienst bij de bataafsche marine, aan boord van den schoener de Knorhaan, waarover zijn zwager, de luitenant ter zee J. van Ginkel, het bevel voerde. Daardoor werd hij al dadelijk in de gelegenheid gesteld om onderscheidene gevechten tegen de Engelschen bij te wonen en was hij ook in 1805 tegenwoordig bij het bombardement van Boulogne, waar hij zelfs een detachement matrozen op eene der batterijen kommandeerde.

Tot luitenant ter zee bevorderd, in 1808, verkreeg hij het bevel over eene kanonneerboot, waarmede hij geruimen tijd op de Friesche stroomen dienst deed; later, in 1812, was hij met een detachement matrozen werkzaam bij het in staat van verdediging brengen der werken aan de Helder, lag in 1813, na zijn eervol ontslag uit de Fransche dienst, met eene kanonneerboot voor Amsterdam, waar hij tot Maart 1814 bleef, toen hij last kreeg deel te nemen aan de expeditie naar Naarden, waar hij zich zoozeer van zijnen pligt kweet, dat hem daarvoor uit naam van den Souvereinen vorst plegtig dank betuigd werd.

In 1817 tot luitenant ter zee 1^ste Klasse bevorderd, diende Koopman als eerste officier in West- en Oost-Indië, nam hij ook in 1821 deel aan de expeditie tegen het in opstand zijnde Palembang, en werd bij de vermeestering van de vijandelijke batterijen aan de rivieren de Peladjoe en de Gombore ligt gewond. Hem viel de onderscheiding te beurt om, na afloop der expeditie, door den generaal de Kock afgezonden te worden aan den gouverneur-generaal, ten einde aan dezen de schitterende overwinning bekend te maken, en deze zond hem met den kolonel Taets van Amerongen onmiddellijk naar Nederland, om ook den koning daarvan kondschap te doen. Reeds in November 1821 werd hij benoemd tot ridder van de 4^de klasse der militaire Willemsorde en later met de palembangsche medaille versierd.

[p. 343]

In 1822 tot kapitein-luitenant ter zee bevorderd, werd Koopman, als eerste officier, geplaatst op het linieschip Holland. Met dit schip kruiste hij gedurende verscheidene jaren in de Middellandsche zee, waar hij het geluk had het leven te redden van een zijner schepelingen, den kwartiermeester Frederiks, die overboord was gevallen en zeker eene prooi der golven zou geworden zijn, indien niet Koopman hem achterna ware gesprongen. Hij verkreeg voor deze daad de zilveren medaille tot het beloonen van dergelijke handelingen ingesteld.

In 1828 werd Koopman benoemd tot kommandant van de korvet de Kommeet, en het is als zoodanig dat hij op dien bodem de belangrijkste jaren van zijn leven doorbragt. Hij nam er in 1829 deel mede aan verscheidene belangrijke expeditien in de indische wateren en bragt er in 1830 de heugelijke tijding mede over van de volkomen herstelling der rust op Java en de gevangenneming van Diepo Negoro. Tijdens den Belgischen opstand deed hij er dienst mede op de Schelde en werd hem in 1831 het bevel opgedragen van de eerste der drie maritieme liniën van defensie, die te zamen van Antwerpen tot Vlissingen zich uitstrekten en waarover de generaal Chassé het opperbevel had.

Van Koopman's handelingen in die belangrijke dagen willen wij hier verder geen verhaal geven. Hij zelf heeft daarin voorzien door zijn werk: Zijner Majesteits Zeemagt vóór Antwerpen 1830-1832 (Utr. 1853. 8^o.), waarin hij op eene uitstekende wijze de verrigtingen van het Nederlandsch eskader op de Schelde in de jaren 1830 en volgende heeft uiteengezet. Daaruit blijkt hoe moeijelijk de taak was aan Koopman opgedragen, maar ook, hoe hij door moed en wijs beleid vele gevaren, waaraan hij en de zijnen dagelijks blootstonden, wist te boven komen. En waar hij, door den loop der omstandigheid gedwongen werd, zich geheel lijdelijk te gedragen, daar wist hij ook door een stout besluit de eer der nederlandsche marine te handhaven, door liever de schepen geheel te vernielen, dan er een in handen des vijands over te leveren.

Bij de overgave der citadel van Antwerpen werd ook Koopman in fransche krijgsgevangenschap, naar de vesting Aire, gevoerd. Koning Willem I benoemde hem daarentegen tot kommandeur van de militaire Willemsorde, en toen hij eindelijk uit zijne krijgsgevangenschap was ontslagen en in Nederland terugkeerde, vond hij in de wijze van ontvangst bij de geheele natie, ruime vergoeding voor het leed en de onaangenaamheden hem aangedaan. Hij ontving, behalve het Metalen Kruis, de Medaille der Citadel. Eenige amsterdamsche ingezetenen schonken hem een gouden eeredegen, terwijl hem, in naam der nederlandsche natie, door de kommissie

[p. 344]

van erkentenis aan de strijders op de Citadel van Antwerpen en de Schelde, een gouden medaille werd aangeboden.

Na vervolgens gedurende een jaar het kommando gevoerd te hebben over de scheepsmagt in de monden van de Maas en Goedereede, werd hem de taak opgedragen den gouverneurgeneraal de Eerens met het fregat Diana naar Java over te brengen, terwijl hij in September 1835 benoemd werd tot kommandant der nederlandsche zeemagt in Oost-Indië. Ook als zoodanig maakte hij zich op onderscheidene wijzen zeer verdienstelijk.

In 1839 werd Koopman benoemd tot kommandant van het koninklijk instituut voor de marine te Medemblik. Ruim acht jaren nam hij die betrekking met den meesten lof waar, en mogt daarvoor den dank der kweekelingen niet alleen, maar ook vele blijken van 's konings goedkeuring ondervinden. In December 1841 werd hij tot schout bij nacht titulair, in het volgende jaar tot schout bij nacht effectief en tot adjudant des konings in buitengewone dienst aangesteld. In 1844 tot kommandeur der orde van de Eikenkroon met de ster benoemd, verkreeg hij, bij zijne aftreding als kommandant van het koninklijk instituut, het kommandeurskruis der orde van den nederlandschen Leeuw. Die decoratie werd hem toen als een bewijs van dankbaar aandenken, geheel in goud gezet, door officieren en ambtenaren aangeboden, bij welke gelegenheid de adelborsten hem een kostbaar geschenk in zilver, waarop hunne namen waren gegraveerd, vereerden.

In 1848 werd Koopman vice-admiraal en lid van het hoog Militair Geregtshof en in het volgende jaar ridder grootkruis der orde van de Eikenkroon. Hij nam zijne regterlijke betrekking met ijver en naauwgezetheid waar, tot dat hij, na juist kort te voren het onderscheidingsteeken voor 40 jarige dienst als zee-officier onder de tegenwoordige dynastie te hebben ontvangen, op den 21^sten April 1855 te Utrecht overleed. Een eenvoudig grafteeken, door zijne tweede gade en kinderen op de gemeente begraafplaats opgerigt, wijst de plaats aan waar de verdienstelijke man ter ruste werd gelegd.

De afbeelding van Koopman ziet het licht, ook in het Biographisch album. Hij was tweemaal gehuwd: eerst met Maria Landweert, die hem zes zonen en twee dochters schonk, daarna met Cornelia Hermina Plats, weduwe S.J. Bouwmeester.

Koopman werd te regt genoemd een zeeman van den oud hollandschen stempel’. Aan eene tegenwoordigheid van geest, die hem nooit begaf, paarde hij die snelheid in het besluiten en die vastberadenheid en geestkracht in de uitvoering, zoodra het op handelen aankwam, welke ook de kenmerken waren van onze groote zeehelden van de 17^de eeuw. Met een gezond verstand en met veel takt begaafd, had Koopman, zonder juist

[p. 345]

eene bijzonder wetenschappelijke opleiding te hebben genoten, zich gevormd tot een uitstekend zee-officier, die in elken rang en in elke betrekking uitmuntend op zijne plaats was. Hij was met hart en ziel gehecht aan zijn vaderland en onwrikbaar getrouw aan zijn koning; in den omgang met zijne minderen streng, maar stipt regtvaardig en welwillend, terwijl hij geene moeite ontzag, zoodra het er op aankwam hunne belangen te bevorderen; ook is hij altijd, - en vooral in de dagen van zijn verblijf voor Antwerpen heeft zich dat herhaaldelijk getoond - bij zijne onderhoorigen uiterst bemind geweest. Niet minder was zulks het geval in zijn gezin, voor hetwelk hij zich steeds een goed en liefderijk huisvader betoonde, terwijl zijn edele inborst, zijne opgeruimdheid en zijn aangenaam onderhoud, hem ook daar buiten een ieders genegenheid en hoogachting verwierven.

Koning Willem III, de diensten door Koopman aan de zeemagt gedurende 1832 bewezen, willende erkennen, bepaalde, bij besluit van den 16^den Junij 1857, dat het op 's rijks werf te Amsterdam in aanbouw zijnde stoomschip der 2de klasse Leeuwarden den naam zou voeren van Vice-admiraal Koopman.

Zie Biograph. album; Leeskabinet, voor 1840, No. 8. Utrechtsche Courant van 26 en 28 April 1855; Kunst. en Letterb. van de 5den Mei 1855 No. 18; De Jonge, Nederl. Zeewezen D. bl. 635. Van het voor hem opgerigte en den 20sten Maart 1857 onthulde monument bestaat eene lithographísche kunstplaat.