Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 10

[Jacobus Koning]

KONING (Jacobus) werd te Amsterdam den 18^den April 1770 geboren. Ofschoon hij reeds vroeg door schranderheid uitmuntte, waren zijne ouders niet in staat om aan de wetenschappelijke opleiding van hunnen oudsten zoon eenige zorg te besteeden. Welke bekwaamheden hij dus later ook bezat, zij waren vruchten van eigen oefening, van diens onleschbaren dorst naar kennis, gepaard aan onvermoeide volharding en een allergelukkigst geheugen. Die lust tot studie bepaalde als het ware de keuze van het beroep, waaraan hij zich wijden zou: hij wenschte boekhandelaar te worden, en ten gevolge daarvan zag hij

[p. 310]

zich weldra als leerling in eenen boekwinkel geplaatst. Nu had de leergierige en onderzoeklievende knaap zijn wensch bereikt. Met naauwgezetheid en ijver zijn dagelijksch werk verrigtende, liet hij geen vrij uurtje voorbijgaan, zonder zich in de letteren te oefenen. Reeds toen trok de geschiedenis van de boekdrukkunst hem aan en weldra ontkiemde bij hem den wensch om omtrent het toen nog zoo duistere vraagstuk dier ontdekking eenig meerder licht verspreid te zien. Hij liet daartoe geene pogingen onbeproefd, gelijk uit hetgeen hij later voor de eer van Haarlem en Coster gedaan heeft blijken zal.

In 1789 te Amsterdam door het boekverkoopersgilde als boekverkooper toegelaten, oefende hij dit ambacht ook tot het jaar 1795 uit, toen hij onverwachts met eene vrij voordeeliger ambtsbetrekking begiftigd werd. Eenige zijner aanzienlijke stadgenooten, bekend met zijne braafheid, kunde en werkzamen aard boden hem aan het ambt van klerk op het schoutskantoor te Amsterdam, dat is: ambtenaar bij de vierschaar, die toen nog aldaar over lijfstraffelijke zaken vonnis velde. Met ijver en naauwgezetheid nam hij zijne verpligtingen als zoodanig waar, en in zijne vrije uren bleven zijne geliefkoosde studiën hem trekken; maar ook toen reeds legde hij de hand aan de bijeenbrenging van dien zeldzamen letterkundigen schat, hetwelk steeds voortgezet die uitmuntende verzameling van handschriften en boeken te voorschijn bragt, die misschien door anderen in uitgebreidheid overtroffen, echter nimmer in belangrijkheid en volledigheid geëvenaard is.

In 1811, toen ons land in het Fransche keizerrijk was ingelijfd, werd de betrekking van Koning opgeheven en werd hij commies-griffier bij de regtbank van eersten aanleg te Amsterdam. Dit ambt bragt hem slechts een vijfde der inkomsten op van het eerst door hem bekleedde, terwijl hem bovendien veel vermoeijender arbeid werd opgedragen. Het grievend leed daarover en nog huiselijk verdriet bovendien, kon alleen een man als Koning verdragen, die steun zocht in een onwankelbaar vertrouwen op de Goddelijke Voorzienigheid en troost vond in de beoefening der letteren. Gelukkig dat zijne omstandigheden eene betere toekomst te gemoet gingen. In 1817 werd hij namelijk verrast door de benoeming tot griffier van een der vredegeregten te Amsterdam. Daardoor werden zijne huiselijke zorgen wel niet geheel weggenomen, maar toch gelenigd. En nu ook was het tijdstip daar, dat Koning openlijk zou optreden onder de Nederlandsche schrijvers. Hij trad die loopbaan met roem in door de handhaving van Costers's eer in het uitvinden der boekdrukkunst tegenover de valsche aanmatigingen der Duitschers. De geschiedenis dier kunst, het handhaven van de eer en den roem des lands, dat was zijn geheele streven geweest; daarvoor had hij rusteloos verzameld en gearbeid. Het is waar; in

[p. 311]

latere dagen is eerst het pleit ter eere van Haarlem beslecht; maar voor die overwinning is door Koning den grond gelegd.

Hij ging voort nu eenmaal zijne verdiensten bekend geworden waren met arbeiden. De voornaamste letterkundige maatschappijen in ons vaderland beijverden zich als om strijd om hem tot medelid te hebben. Hij werd weldra de vraagbaak van allen, die inlichting omtrent oudheid-, geschied- en letterkundige onderwerpen verlangden; zoo ging de middag zijns leven in werkzaamheid voorbij, tot de avond met nieuwe zorgen naderde. Langdurige ziekten van zijne dierbaarste panden roofden zijne met overleg bespaarde penningen weg, en om in zijne verdere behoeften te voorzien, moest Koning, in 1828, een deel van zijnen boekenschat verkoopen. Zwaar viel hem deze taak, doch zij vermeerderde de achting, die men hem toedroeg. Hij zelf zou het verlies van hetgeen, waaraan hij zoo innig gehecht was, niet lang meer beleven. Hij had de laatste hand gelegd aan zijn leven van van Speyk, doch daarmede was ook zijne gezondheid geknakt; de te groote inspanning had zijne beste levenskrachten aangetast, en na eenige maanden kwijnens overleed hij op den 2^den April 1832 zoowel als mensch om zijn braaf karakter, als ook als geleerde door allen, die hem kenden, bemind en geëerd.

Koning is tweemaal gehuwd geweest; het eerst met Hermina Catharina van Enst, met wie hij tien jaren door den huwelijksband vereenigd was, daarna met Sara van Dokkum, die hem na een negen-en-twintigjarig echtverbond overleefde. Bij deze zijne levensgezellinnen verwekte hij zeventien kinderen, van welke er dertien, op meerder of minder gevorderden leeftijd, door den dood aan het vaderhart ontrukt werden.

De afbeelding van Koning ziet het licht. Zijn vriend, de geleerde Scheltema plaatste er het bijschrift onder:

Met eerbied blijft het oog op 't beeld des eedlen staren,
Die door zich zelv' gevormd, met waarheidsliefde en vlijt
Aan Neerlands roem en regt zijn leven had gewijd,
En door verdienste en deugd mogt duurzaam eerloof gaêren.
Vrij toon geen opschrift ons zijn nedrig grafgesteent,
Onscheidbaar blijft zijn naam met Koster's roem vereend.

Aan Konings onderzoekingen zijn wij de volgende geschriften verschuldigd:

(Zonder naam) Naamlijst van eenige zeldzame Boeken en Manuscripten. No. 1-9. Amst. 1796-1819. 8^o.

Verhandeling over den oorsprong, de uitvinding, verbetering en volmaking der Boekdrukkunst. Met goud bekroond door de Hollandsche Maatschappij van Wetenschappen te Haarlem in het 2de deel van hare Letter- en Oudheidkundige Verhandelingen, (Haarl. 1816. gr. 8^o. met platen), uitgegeven. Eene Fransche vertaling, vier jaren later te Haarlem verschenen, was

[p. 312]

niet geheel volledig en beantwoordde alzoo niet aan het voorgestelde doel.

Bijdragen tot de geschiedenis der Boekdrukkunst. Haarl., 1818-1820. 8^o. 2 stukken.

(Met anderen) Verslag omtrent de ijzeren Kapel in de Oude kerk te Amsterdam; in de Verh. van het kon. Inst. 2de kl. 2de deel (Amst. 1821). 4^o. met platen en facsimilés.

Vier brieven, gewisseld tusschen Mr. J. Scheltema en J. Koning over de laatste tegenspraak van het regt van Haarlem op de uitvinding der Boekdrukkunst, Haarl. 1823. 8^o.

De nederlaag van Frans van Brederode, of de laatste onderneming der Hoekschen; door eenen Hollandschen dichter uit het laatste gedeelte der XVe Eeuw bezongen, uitgegeven naar het oorspronkelijk handschrift, met aanteekeningen, in de Nieuwe Verhandelingen van de Maatschappij der Ned. Letterkunde te Leiden. D. I. St. 2. Dordr. 1825. 8^o.

Uitlegkundig Woordenboek op de Werken van Pieter Korneliszoon Hooft, Amst, 1825-1838. 4^o. 4 deelen. Hiervan zijn de letters I en Y door Koning bewerkt.

Geschiedenis van het slot te Muiden en Hoofts leven op hetzelve, Amst. 1827. 8^o. met platen.

Geschiedkundige aanteekeningen betrekkelijk de lijfstraffelijke regtsoefening te Amsterdam, voornamelijk in de XVI^e eeuw, Amst. 1828. 8^o. met pl.

Historisch berigt wegens J. Jz. Beeldsnijder en de door hem vervaardigde stukken; in het 5de deel der Verh. van het Kon. Inst. 2de klasse (Amst. 1831) 4^o.

Leven van Jan Carel Josephus van Speyk, 's Hage en Amst. 1832. 8^o. met platen en facsimilés.

Behalve deze werken zijn door Koning een aantal bijdragen in onderscheidene tijdschriften medegedeeld, die bijeen verzameld eene belangrijke bijdrage zijn zouden voor onze letterkunde en geschiedenis. Met eene kleine mededeeling over Koning's letterkundige nalatenschap willen wij dit artikel besluiten.

Zoo als wij reeds zeiden, had hij in 1828 een deel zijner kostbare boekerij moeten verkoopen. De beredeneerde catalogus werd door hem zelven vervaardigd en uitgegeven onder den titel van:

Catalogus van eene aanzienlijke verkooping van Latijnsche, Nederduitsche en Fransche uitmuntend geconditioneerde boeken en Handschriften... Alles gedurende vele jaren met vlijt en naauwkeurigheid bijeenverzameld door een voornaam Liefhebber der Nederlandsche geschiedenis en oudheden, enz. Amst. Sept. 1828. 8^o.

Dit was echter het minst belangrijke zijner verzameling. Zijne groote collectie werd in 1833 te Amsterdam in het Huis met de Hoofden verkocht. Daarvan verscheen:

[p. 313]

Catalogus der Letterkundige Nalatenschap van wijlen Jacobus Koning, Amst. 1833. 8^o. 1ste deel Handschriften; 2de deel Boekwerken enz.

Eene slechts oppervlakkige inzage van dezen catalogus, zal voorzeker bij iedereen verwondering wekken en de vraag doen oprijzen, hoe het mogelijk is, dat een man, zonder een groot vermogen en zonder aanzienlijke betrekkingen, en dan nog bij zwaarwigtig ambtswerk en onder vele huiselijke rampen en zorgen, in staat is geweest, om zooveel bij één en tot orde te brengen, en daarbij zooveel tot inlichting te voegen. De verkooping bragt eene betrekkelijk aanzienlijke som op. Zijne boeken en handschriften, welke betrekking hebben op de geschiedenis der boekdrukkunst, zijn door de stad Haarlem aangekocht.

Zie Algem. Konst- en Letterb. 1832. D. I. bl. 242-244, 1833. D. I. bl. 155, 156, 252-256; Scheltema, Geschiedk. Mengelw. D. I. St. II. bl. 180-258, D. V. St. II. bl. 26-31; Siegenbeek, in de Hand. der Jaarl. Verg. van de Maatsch. der Ned. Letterk. te Leid. 1831. bl. 30-32; van Kampen, Gesch. der Ned. Lett. en Wetensch. D. III. bl. 281; Iets over Jacobus Koning, in het Jaarb. voor den boekh. voor 1840, bl. 92-117; Aanh. op het Woordenb. van Nieuwenhuis, in voce; Muller, Cat van Portrett.