Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 10

[Jacobus Koelman]

KOELMAN (Jacobus) werd in 1632 te Utrecht geboren, studeerde aldaar en verkreeg er den graad van meester in de vrije kunsten en doctor in de wijsbegeerte. Tot proponent bevorderd werd hij in 1650 predikant bij der Staten resident te Brussel en daarna te Sluis in Vlaanderen, waar hij den 5^den October 1662 bevestigd werd. In 1674 werd hij door de Staten van zijne predikdienst aldaar ontzet en het prediken in die provincie hem verboden wegens zijne kleinachting van de overheid. Hij weigerde niet alleen zich aan de kerkelijke orde, bijzonder in het vieren der feestdagen en in het gebruiken der liturgische formulieren, te onderwerpen, maar hij ontkende ook de bevoegdheid der overheid, om zich in kerkelijke zaken te laten gelden.

Eenige leden van den magistraat te Sluis benevens de klassis van Walcheren zochten te vergeefs de regering tot intrekking of verzachting van het over Koelman gevelde vonnis te bewegen; hierop begaf Koelman zich naar Utrecht, van waar hij van tijd tot tijd het land doortrok om te prediken en oefeningen te houden. Twee predikanten te Vlissingen, Bernardus van Deinzen en Thomas Pots, geraakten in 1684 in groote ongelegenheid door Koelman voor zich te laten prediken, en deze werd door de Staten van Zeeland gelast om dadelijk de provincie te verlaten en daarin niet weder te verschijnen, dan op verbeurte van eene groote geldboete te betalen door hen die hem huisvesting verleenden en zijne oefeningen bijwoonden.

Koelman is in 1695 te Utrecht overleden. Hij was een ijverig Voetiaan, een ernstig en gemoedelijk prediker en een der grootste bevorderaars van de zoogenaamde conventikelen in ons vaderland; teregt merkt de heer Glasius aan, ‘dat ofschoon hij niet vrij is te pleiten van overdrevenheid en zelfs niet van geestelijken hoogmoed, hij nogtans daaraan zooveel goeds, zoo warmen ijver voor ware godvrucht, zelfs met groote opoffering, paarde, dat wij hem onze achting niet kunnen ontzeggen, al zijn zijne gebreken menigvuldig. Hij schreef een aantal werken zoo ter verdediging zijner bijzondere inzigten en ter bestrijding van wie met hem verschilden, als wel en meest in ascetische rigting ter bevordering van praktikale godsvrucht.’

Deze werken zijn, voor zoover ons bekend is:

Examen libris Lud. Wolzogen, de Scriptur. interpr. Mediob. 1669. 8^o.

Cartesiaansche Philosophie ontdekt, 1672. 8^o.

[p. 286]

Blijken van Godzaligheit, vertoond in het leven en sterven van eenige Vromen, Vliss. 1672. 8^o.

Reformatie omtrent de Formulieren, Vliss. 1673. 8^o.

Reformatie omtrent de Feestdagen, Rott. 1675. 8^o.

Samenspraken over de toestand van Neêrlands kerke, Amst. 1678. 4^o.; nieuwe uitgave, Amst. 1838. 8^o.

Weegschaal des Heiligdoms, Amst. 1680. 4^o.

Methode en bestiering om klaar te overtuigen dengenen die den Sabbath en des Heeren dag bestrijden, Amst. 1682. 4^o.

Over den Sabbath, Amst. 1682. 4^o.

Historisch Verhael nopende der Labadisten scheuringh, en veelerley Dwalingen met de wederleggingh der selver, Amst. 1683. 12^o.; 2de druk met aant. van H. Janssonius. Leeuw. 1770. 8^o.

Over de Kerkelijke Macht, Amst. 1684. 4^o.

Vergift der Cartesiaansche Dwalingen en vervolg, Amst. 1684. 8^o.

Sleutel ter opening van de donkerste kapittelen in de Openbaringe van Johannes, Amst. 1689. 8^o.; ald. 1768. 8^o.

Over de Openbaringe Johannis, 1689. 8^o.

De duivel van Tedworth of historie van Spookerij, 1692. 8^o.

Wederlegging van B. Bekkers betoverde wereldt, het 1ste deel, Met een aanhangsel van den duyvel van Tedworth en een brief van H. Morus aangaande toverij en waarseggerij, uit het Engelsch vertaald, Amst. 1692. 8^o.

Nederlandsche ondergang gedreigd en nabij vertoond in eene Leerrede uit Jesaia IX:12-16, Utr. 1692. 8^o.

Ampt en pligt van de Ouderlingen en Diakenen, Rott. 1694. 8^o,; nieuwe uitgave, met eene voorrede van S. van Velzen, 's Hage, 1837. 8^o. 2 stukk.

Schriftmatige Leere der Geesten, Utr. 1695. 4^o.

Over het Verbond der Genade, Utr. 1706. 's Hage, 1717. 12^o.

Des Christen groot Intrest, Rott, 1715. 8^o.

Het lot van 's Heeren Bondgenooten, 's Hage. 1723. 8^o.

Alleenspraken der zielen tot God, Rott. 1729. 8^o.

De natuur en gronden des geloofs, 's Hage, 1732. 12^o.

Wekker der Leeraaren, Rott. 1733. 8^o.

Practyk des Sabbaths, Rott. 1738. 8^o.

Natuur en gronden des Geloofs, Dordr. 1738. 12^o.

Spiegel der wet, vermeerderd met twee Predikatiën over Esra VII:23, Amst. 1744. 8^o. 2de druk.

Veertien bestieringen omtrent de oeffeningen der Godzaligheid, Rott. 1746. 8^o.

Plicht der ouders omtrent hunne kinderen met XX voorbeelden van Godzalige en vroegstervende kinderen, Utr. 1749. 8^o.; nieuwe uitgave, Amst. 1838. 8^o.

De weg van God houdende hier op aarde en leidende naar den Hemel, Amst. 1766. 8^o.

[p. 287]

Praktyk der Godzaligheit, Utr. 1768. 12^o.

Historische Catechismus over de Heilige Schrift, Utr. 8^o.

Geestelyke Gezangen, Amst. 8^o.

Over het Formulier bidden, Amst. 8^o.

Historische Catechismus. Utr. 8^o.

Over de liefde tot den Heere Jezus, Amst. 12^o.

Behalve door deze werken maakte Koelman zich verdienstelijk door de overzetting van een aantal Engelsche werken, waarvan nog in onze dagen nieuwe uitgaven verschenen zijn.

Zijne afbeelding ziet het licht, geteekend en gegraveerd door J. Luijken, in folio; hierop wordt hij nog in 1679 genoemd ‘wettig leeraar der gemeente te Sluis.’

Zie Historisch verhaal der procedure met Ds. Koelman; Vrolikhert, Vliss. Kerkhemel, bl. 136, 137, 166, 167; Glasius, Godgel. Nederl. D. II. bl. 288-291, D. III. bl. 667, en de aldaar aangehaalde schrijvers; Diest Lorgion, de Nederd. Herv. Kerk in Friesl. bl. 162-164; de Navorscher, D. IV. bl. 34, 35; Verschillende Boekenlijsten.