Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 10

[Dirk Klinkenberg]

KLINKENBERG (Dirk) werd in het jaar 1709 geboren en legde zich reeds vroeg op de beoefening der wiskundige wetenschappen toe, waarin bij door eigen genie en onvermoeide vlijt zeer belangrijke vorderingen maakte. In het eerst hield hij zich met landmeten en het geven van onderwijs in de wiskunde te Haarlem bezig, doch vervolgens aan den kundigen Melchior Bolstra toegevoegd, werkte hij, onder den hoogleeraar Lulofs, met dezen mede bij de rivierwerken en bij alles wat tot den waterstaat behoort, in welk vak hij vele jaren den lande groote diensten bewezen heeft. Zoo werd hij met andere deskundigen, in 1767, door gekommitteerde raden, dijkgraaf en hoogheemraden van Rijnland aangesteld om de oevers van het nu droog gemaakte Haarlemmer-meer

[p. 230]

naauwkeurig op te nemen en middelen te beramen om den verderen aanwas tegen te gaan, ten gevolge waarvan hij met zijne mede-gemagtigde B. Goudriaan uitgaf:

Memorie en bijzondere Consideratien over de middelen tot voorkoming van den aanwas en ter beteugeling van 't wordend vermogen van de Haarlemmer en Leijdsche Meir. 31 Jan. 1769. fol. Met 2 kaarten.

Toen men bij het Bataafsch genootschap van proefondervindelijke wijsbegeerte te Rotterdam op het denkbeeld kwam om eene reeks van rivierkundige stellingen algemeen te maken, ten einde zoo de aandacht van deskundigen bij een voor ons zoo belangrijk onderwerp te bepalen, was Klinkenberg daarmede onvermoeid werkzaam, en ofschoon men in lateren tijd eenige gegronde bedenkingen op die stellingen gemaakt heeft, was het toch te betreuren dat men daarmede niet was voortgegaan.

Klinkenberg werd in 1755 tot gewoon klerk ter secretarie van Holland aangesteld en bekleedde die betrekking gedurende ruim 40 jaren. Bij de vele werkzaamheden aan dezen post verbonden, bleef hij niet alleen de wiskundige wetenschappen beoefenen, maar legde zich ook meer en meer op de bij hem geliefkoosde sterrekunde toe, tot welks beoefening hij vroeger te Haarlem een gezelschap had opgerigt, waarin hij verscheidene proeven van geene geringe bedrevenheid in het vak, door meer dan eene gewigtige waarneming, gaf, en waardoor zijn naam zoo binnen als buiten 's lands met roem bekend werd.

Die roem was voornamelijk gevestigd toen hij de overgang van Mercurius over de zon had waargenomen, waaraan het volgende werk, door hem geschreven, zijnen oorsprong te danken had:

Beschrijving hoe de afstand der zonne van de aarde kan gevonden worden door den schijnbaren weg van Venus en Mercurius over de zon, nevens de afbeelding van drie zulke verschijningen, de 1ste in November 1742, de 2de in 1753, de 3de in 1761. Waar agter de oplossing eener meetkundige Voorstelling, Haarl. 1743. 8^o.

Klinkenberg geraakte hierdoor in briefwisseling met vele van onze kundigste mannen en liefhebbers van de sterrekunde, als met Lulofs, Hennert, Struyck, de Munk, Schim en meer anderen, en niet minder met vele der beroemdste buitenlandsche sterrekundigen, als in Frankrijk met Delisle, de Thury, of Cassini III, en la Lande, en in Engeland met James Bradley. Zoozeer steeg zijn roem, dat hij in 1753 tot korrespondent bij de koninklijke akademie van wetenschappen te Parijs werd aangesteld, eene benoeming welke niet dan aan de grootste geleerden te beurt viel. Hij ging intusschen met het doen zijner waarnemingen

[p. 231]

voort, waartoe hem den toegang tot de sterrewacht van den prins erfstadhouder, te 's Gravenhage, en het gebruik der daarbij behoorende werktuigen. in staat stelde. Deze gunst had hij reeds onder Willem IV genoten, op aanbeveling van den vermaarden Franeker hoogleeraar Samuel Köenig, doch weldra stond hij aan tegenwerkingen bloot, en werd hem den toegang tot de sterrewacht bemoeijelijkt. Hierop benoemde prins Willem V hem tot zijnen astronomist, en hij zette als toen ongestoord zijne waarnemingen voort, en verwierf zoo de eer, om door Bailly, met Hennert en van Zwinden, onder onze goede waarnemers gerangschikt te worden.

In 1743 had Klinkenberg het geluk eene komeet te ontdekken, door niemand dan door hem waargenomen, welke ontdekking in hetzelfde jaar van eene tweede, en in 1748 door eene derde gevolgd werd. Zijne ontdekkingen deelde hij mede aan de Maatschappij van Wetenschappen te Haarlem, die zijne berigten deswege in hare verhandelingen opnam. Ook zijn eenige zijner waarnemingen en berekeningen in de Mémoires de l'Academie te Parijs voor den jare 1760, en in de werken van het Bataafsch Genootschap te Rotterdam opgenomen. In 1757 ontdekte hij eene kleine komeet en kondigde de groote staartster aan, welke in 1759 verwacht werd.

Te regt zegt de schrijver van Hollands Roem dat men zonder grootspraak van Klinkenberg verzekeren mag, dat hij vernuft en wiskundige kennis in eene groote mate bezat, en dat, terwijl anderen hun geheele leven aan de beoefenende of waarnemende sterrekunde wijdden, hij deze slechts als bijzaak kon beschouwen. Ten slotte vermelden wij, dat toen de planeet Uranus ontdekt werd, Klinkenberg die ook waarnam en zich daarbij ongeloofelijke moeite gaf, met dat gevolg dat men in Parijs, in 1784, nog desaangaande in het onzekere verkeerde, hij zich beroemen kon van een jaar te voren reeds te hebben uitgemaakt, dat Uranus geene komeet maar eene planeet was.

Klinkenberg overleed te 's Gravenhage op negentigjarigen leeftijd op het laatst van 1799. Zijne nagelaten geschriften en brieven geraakten toevallig in handen van den heer Jacob Florijn, die dezelve aan het Koninklijk Nederlandsch Instituut ten geschenke gaf en in 1816 in eene vergadering van hetzelve over Klinkenberg eene voorlezing deed en hulde bragt aan zijne verdiensten.

Zie van Abkoude, Naamreg. van Ned. Boek. D. I. St. IV. bl. 86; Nieuwe Alegm. Konst- en Letterb. 1799. D. XI. bl. 147; Stuart, Vaderl. Hist. D. II. bl. 353, 356; Woordenb. der Zamenlev.; Collot d'Escury, Holl. Roem. D. VI. St. I. bl. 246-255; Muller, Cat. van Boek. en Kaart. over Neerl. Waterstaat, bl. 23.