Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 10

[Nicolaas Christiaan Kist]

KIST (Nicolaas Christiaan), zoon van Joost Gerard Kist, voornoemd, en van Syburgh Henrika Royaards, werd te Zalt-Bommel op den 11^den April 1793 geboren. Na aldaar de lagere scholen doorloopen te hebben, werd hij voor de academische studiën opgeleid, door den verdienstelijken rector Mr. Willem Terpstra, en koos hij, op aansporing van zijnen oom, den Utrechtschen godgeleerde Hermanus Royaards, de godgeleerdheid tot het vak zijner studiën.

In 1811 te Utrecht als student ingeschreven, genoot hij aldaar het onderwijs van de hoogleeraren Pareau, de Rhoer en Royaards, maar vooral dat van Heringa en van Heusde. De liefde voor de geschiedenis door laatstgenoemde in hem ontvonkt, deed hem nog in hetzelfde jaar, waarin hij student geworden was, met anderen een gezelschap oprigten, dat zich hoofdzakelijk de beoefening der historie ten doel stelde en zijne ijverige onderzoekingen konden slechts afgebroken worden, toen hij, gelijk velen, na de bevrijding des vaderlands, in 1815, de wapens opnam en met een corps vrijwillige jagers naar de grenzen trok, dat geruimen tijd te Bruay bij Valenciennes kantonneerde. Te Utrecht wedergekeerd, zette hij zijne studiën met vernieuwden ijver voort, en verdedigde op den 13^den Maart 1818 zijne dissertatie: De com-

[p. 207]

mutatione, quam Constantino M. auctore societas subiit Christiana, Traj. ad Rhen. 1818. 8^o. ter verkrijging van den doctoralen graad in de godgeleerdheid,

Op den 13^den Mei daaraanvolgende kandidaat tot de heilige dienst geworden, koos hem kort daarop de hervormde gemeente Zoelen tot haren leeraar, en deed hij aldaar op den 13^den September 1818 zijne intrede, na door zijn beroemden oom, Ewaldus Kist, bevestigd te zijn. Vijf jaren mogt hij aldaar in de getrouwe vervulling van zijn ambt en in de ijverige voortzetting zijner geliefkoosde studie doorbrengen, toen curatoren der Leidsche hoogeschool hem den 11^den April 1823 tot buitengewoon hoogleeraar der kerkelijke geschiedenis en historie der Christelijke leerstellingen beriepen. Op den 11^den October van dat jaar hield hij zijne inwijdingsrede: De progressione ingenii humani in dogmatum historia Christianorum animadvertenda, welke in de Annales Academicae voor het jaar 1823 - 1824 gedrukt is.

Alzoo op ruim dertigjarigen leeftijd tot het hoogleeraar-ambt geroepen, mogt hij in die betrekking ruim zes en dertig jaren, in het genot eener krachtvolle gezondheid, werkzaam zijn. Voorzien met een helder verstand, scherpen blik, getrouw geheugen, geoefend oordeel en meer andere edele geestvermogens was hij der hoogeschool een steun, der wetenschap een sieraad, den studerenden jongelingschap een uitmuntend leidsman op de baan der wetenschappen. Maar bij dat alles was hij ook door zijne vele en velerlei geschriften in meer ruimeren kring nuttig; en had hij roem als doeent, niet minder verwierf hij zich dien als schrijver.

Zijne werken, meestal tot het gebied der kerkelijke geschiedenis betrekkelijk, doen ons Kist kennen als een ijverig onvermoeid en gelukkig beoefenaar der bij hem geliefkooosde studien. ‘Door zijn echt historisch- wijsgeerigen takt geleid’ zegt de hoogleeraar Prins, ‘maakte hij zijne vlijtige bronnenstudie vruchtbaar voor de wetenschap, en aan gelukkige combinatie-gave ontbrak het hem niet. Hij ontzag dan ook geene inspanning of moeite, om zijn eenmaal gekozen onderwerp zooveel mogelijk magtig te worden. Vaak gingen er jaren voorbij, eer hij de stof, die hij bearbeidde, rijp achtte voor de openbare behandeling. En dan nog bekleedde hij aan den vorm, waarin hij haar mededeelde, niet geringe zorg. Zoo alleen heeft hij zijne wetenschap op historisch gebied, zóóvele jaren achtereen, waardig weten ten handhaven en zóóveel voortreffelijks van duurzame waardij opgeleverd.’

Ons bestek gedoogt niet verder uit te wijden over de vele en onmiskenbare verdiensten van den man, wiens onverwachte dood op den 21^sten December 1859 voorgevallen, met regt genoemd werd een zwaar en schier onherstelbaar verlies voor de kerk en de hoogeschool. Reeds hebben mannen als Prins en Kuenen,

[p. 208]

zijne beide ambtgenooten, en mr. H.J. Koenen hulde toegebragt aan het vele goede en voortreffelijke dat in hem was, en waardoor hij zich als herder en leeraar, als hoogleeraar, als geleerde en als mensch aan zoo velen dierbaar gemaakt had; en weldra zal zijn leven en zijne verdiensten door eene kundige hand in breede trekken geschetst, en zijne werken beschouwd worden in het ware licht, zoo als zij dat verdienen.

Op den 24^sten December had op de begraafplaats aan den Groenesteeg te Leiden de plegtige ter aardbestelling van den geliefden en hoogeschatten man plaats. Gedragen door een zestiental van zijne jongste leerlingen, allen studenten der Leidsche hoogeschool, werd de baar naar het graf geleid, door de zonen des overledene, de hoogleeraren der theologische faculteit en door een tal van belangstellende vrienden gevolgd. De hoogleeraren Scholten en Prins, en de kandidaat in de godgeleerdheid, S.F.W. Roorda van Eysinga, de eerste in naam zijner ambtgenooten, de tweede in dien zijner leerlingen van vroegeren en lateren tijd, de derde namens zijne mede-studenten, hielden treffende toespraken, waarvan de beide eerste sedert door den druk zijn bekend gemaakt; terwijl eindelijk de schoonzoon van den ontslapen hoogleeraar, Ds. F.C.A. Hoogvliet, van Spaarndam, in naam der zijnen, dank zeide voor de eer aan de nagedachtenis van den beweenden doode bewezen.

Tot verschillende betrekkingen buiten zijnen werkkring gelegen, betoonde zich Kist een hoogst nuttig en werkzaam mensch. Hij was een der wakkerste bestuurders van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, welke hij tot driemalen toe als voorzitter met eene toespraak opende, en wier Handelingen hij herhaaldelijk met welbewerkte levensberigten verrijkte. Van het bijbelgenootschap, van dat tot verdediging der Christelijke Godsdienst, en van de Maatschappij van Welstand, was hij mede een der ijverigste medearbeiders en medebestuurders. Eindelijk was hij lid van de derde klasse van het voormalig koninklijk Nederlandsch Institunt, daarna van de letterkundige afdeeling der koninklijke Akademie van Wetenschappen, en ridder der orde van den Nederlandschen Leeuw. Zijne welgelijkende afbeelding ziet op onderscheiden leeftijd het licht.

De werken en geschriften waardoor Kist het best gekend wordt, en waardoor hij zich een onvergankelijke eerzuil gesticht heeft, zijn getiteld:

Iets over het zielelijden van Jezus, ontleend aan het Oppositionsschrift van Schröter und Klein, B. III. Heft. 2, 4. In het Nieuw Christelijk Magazijn van H.J. Krom, 1823. bl. 371-412 (zonder naam).

Proeve ter verklaring van Matth. XI:7-15. In hetzelfde Magazijn, bl. 471-489, (zonder naam).

[p. 209]

(Met Prof. H.J. Royaards) Archief voor Kerkelijke Geschiedenis, inzonderheid van Nederland, Leid. 1829-1840. 8^o. 11 deelen, met platen.

(Met denzelfden) Nederlandsch Archief voor Kerkelijke Geschiedenis, Leid. 1841-1849. 8^o. 9 deelen, met platen.

(Met denzelfden) Nieuw Archief voor Kerkelijke Geschiedenis, inzonderheid van Nederland, Leid. 1852, 1854. 8^o. 2 deelen.

(Met Prof. W. Moll) Kerkhistorisch Archief, Amst. 1857, 1859. 8^o. 2 deelen.

De stukken door Kist in deze vier laatstgenoemde werken geleverd, worden aangewezen op de bij het register gevoegde Naamlijst der Schrijvers.

Aanspraak aan de leden van den Eerw. kerkeraad der Hervormde Gemeente te Zaltbommel, na het ter aarde bestellen mijner dierbare moeder, Syburgh Henrika Royaards, wed. J.G. Kist, op den 5 Nov. 1829.

Verhandeling over de Christelijke Kerk op aarde, volgens het onderwijs van Jezus en de Apostelen, en de geschiedenis. Met goud bekroond door Teyler's Godgeleerd Genootschap en in het 30ste deel van deszelfs Verhandelingen uitgegeven (1830, 4^o.); 2de vermeerderde druk, Leid. 1832. 8^o. 2 deelen. Van deze Verhandeling bestaat ook eene vertaling in het Hoogduitsch.

Over de verwisseling van zedelijke en zinnelijke hoedanigheden in sommige Betuwsche Idiotismen. In het 3de deel, 2de stuk van de Nieuwe Werk. van de Maatsch. der Ned. Lett. te Leiden, Dordr. 1834. 8^o.

Iets over Janus Secundus, als Stempelsnijder, en over zijne Penningplaat: Vatis amatoris Julia sculpta manu. In P.O. van der Chijs, Tijdschr. voor Alg. Munt- en Penningk. D. I. (Leid. 1834.) 8^o. met eene pl.

Ewaldus Kist (Levensschets, 's Gravenh. 1836.) 8^o. Uit de Werken van het Haagsche Gen. tot verd. van de Chr. Godsd.

Memoria Nicolai Smallenburg. Uit de Annales Acad. Lugd. Bat. 1836-1837. Lugd. Bat. 1837. 8^o.

Oratio de inchoata, necdum perfectia, Sacrorum emendatione, (Lugd. Bat. 1837.) 4^o.

Memoria Heusdii. Cum discipulis recoluit, lectiones auspicans historico- et philosopho-theologicas, A. 1839-1840 habendas, Lugd. Bat. 1839. 8^o.

Het terugkeeren der Waldenzen in hunne valleijen in 1689 en 1690, Leid. 1846. 8^o.

Het Nederlandsch Bijbelgenootschap in 1846. Toespraak enz. gehouden den 29 October 1846, Leid. 1846. 8^o.

(zonder naam) Het Placet en de regering, Leid. 1847. 8^o.

Neerland's Bededagen en Biddagsbrieven. Eene bijdrage tot opbouwing der geschiedenis van Staat en Kerk in Nederland, Leid. 1848, 1849, 8^o. 2 deelen.

[p. 210]

Levensberigt van Ds. van der Willigen, voorafgaande diens Nagelatene Leerredenen, Dev. 1849. 8^o.

Bijdragen tot de vroegste geschiedenis en den toekomstigen bloei der Hoogeschool te Leiden. Eene feestgave bij de viering van haar 275jarig bestaan, Leid. 1850. 8^o. met facsimil.

Letterkundig en beoordeelend overzigt der geschiedenis van het beleg en ontzet der stad Leiden. In de Nieuwe Reeks van Werk. van de Maatsch. der Ned. Letterk. D. V. (Leid. 1850). 8^o.

De allereerste Series Lectionum der Leidsche Hoogeschool, medegedeeld door Dr. G.H.M. Delprat, met bijvoegselen, benevens eene volledige lijst der Rectores Magnifici en van het getal der jaarlijks ingeschreven studenten door Prof. N.C. Kist. In dezelfde Nieuwe Reeks, D. VII. St. I. (Leid. 1852. 8^o.).

Levensberigt van J.E. Voet van Campen, met portret voor van Campens Bijbeloefeningen, 's Hertogenbosch 1852. 8^o.

Oratio de religionis Christianae indole practica, uti antea semper; sic omnino hodie, multum neglecta, Lugd. Bat. 1853. 8^o.

Over J.H. van der Palm (uit de Kerk. Cour.?) kl. 8^o.

Woorden bij het graf van J.F. van Oordt, JWz., Leid. 1852. 8^o.

Orationes, quae Ecclesiae reique Christianae spectant historiam, quatuor, Lugd. Bat. 1853.

De daarin voorkomende oratie: de Ecclesia Graeca, divinae Providentiae teste, werd in het Russisch en Grieksch vertaald.

Herman Johan Royaards in zijne betrekking tot de Nederlandsche Hervormde kerk, geplaatst in het kerkelijk Weekblad, 1854. No. 3, en daaruit afzonderlijk uitgegeven te 's Hertogenbosch 1854.

Over de Geschiedenis van het Presbyteriaal-stelsel; in de Godgeleerde Bijdragen voor 1855, bl. 196-220.

De vrije wil of de mensch een redelijk vrijwerkend wezen. Ter inleiding op een gedrukt wordend werk getiteld: de Christelijke Wetenschap der Zedeleer, Leid. 1859. 8^o.

In de Tafereelen uit de Geschiedenis der Christelijke Godsdienst en kerk leverde Kist het zesde tafereel: De vervolging der kerk (D. I. bl. 89), het negende: De Ariaansche strijd (D. II. bl. 133), het tiende: De Waldensen (D. III. bl. 337), het een en twintigste: De invloed der Hervorming op de Roomsche kerk D. IV. bl. 422), en het zeventiende: De Hervormde kerken in onzen tijd (D. V. bl. 361). Ook is van zijne hand: De inwendige toestand der Nederlandsche Hervormde kerk, voorkomende in het Overzigt van den staat der Ned. Herv. kerk (Handelingen der Synode van 1858, Bijlage IV).

De volgende leerredenen, door Kist gehouden, zijn uitgegeven:

[p. 211]

De nagedachtenis van Ew. Kist, plegtig gevierd in de gemeente van Zoelen, den 24^sten Maart 1822, met eene leerrede over Openb. XIV:13. Tiel, 1822. 8^o.

Godsdienstige gronden tegen angstige vrees, in den tegenwoordigen nood des Vaderlands. Leerrede, uitgesproken te Leiden, d. 27^sten Octob. 1830, Leid. 1830. 8^o.

Het goede der verdrukking. Leerrede over Ps CXIX:17, uitgesproken te Leiden d. 12^den December 1830, en opgenomen onder de Akademische Leerredenen, Utrecht, 1831. 8^o.

De terugkomst der vrijwillige Jagers, godsdienstig gevierd op den Gedenkdag van Leidens ontzet. Ter opening der Akademische lessen, d. 3^den October 1831, Leid. 1831. 8^o.

Die gelooft behoeft niet te vreezen. Leerrede over Mark. V:36b. gehouden te Leiden, d. 12den Aug. 1832, na het ontstaan der heerschende ziekte binnen deze stad, Leiden, 1832. 8^o.

Hervormings-leerrede, uitgesproken te Leiden, d. 30^sten Oct. 1836. Leid. 1836. 8^o.

Leerrede ter viering van het Elfde Eeuwfeest der invoering van het Christendom in Nederland en van den 322^sten Jaardag der kerkhervorming, uitgesproken te Leiden d. 3 Nov. 1839. Met een Naschrift over Willebrord, Leid. 1839. 8^o.

De verdeeldheid onder de Christenen. Leerrede over Filipp. I:18, 20a het laatst gehouden voor de Remonstrantsche Gemeente te Amsterdam, Leid. 1847. 8^o.

Leerrede over Exod. IV:20b, opgenomen in den Jaargang 1847 der Leerredenen, uitgegeven ter bevordering van Evangelische kennis en Christelijk leven, No. XI.

Leerrede over Pred. XII:12, ald. Jaargang 1853. No. X.

Leerrede over 2 Chron. XXV:9b, gehouden te Leiden, d. 22^sten April 1855, na het afsterven van den Hoogleeraar A. Niermeijer, Leid. 1855. 8^o.

Leerrede over 1 Cor. I:21, ald. Jaargang 1856. No. IV.

Leerrede over Matth. V:48, ald. Jaarg. 1858. No. 1.

Zout in ons zelven en vrede onder elkander. Leerrede, gehouden te Leiden, daags na den tachtigsten verjaardag van den Hoogleeraar W.A. van Hengel, Amst. 1859. 8^o.

Zie Algem. Konst- en Letterb. 1860. bl. 5-7, 10, 11; J.J. Prins, Hulde aan de nagedachtenis van den Hoogleeraar Dr. N.C. Kist. (Leid. 1860) 8^o.; A. Kuenen, Leerrede over Lukas XII:42-44. Uitgesproken te Leiden, 15 Januarij 1860, in de eerst e akademische godsdienst-oefening na het overlijden van den Hoogleeraar Dr. Nicolaas Christiaan Kist (Leid. 1860). 8^o.; Mr. H.J. Koenen, Levensbericht van Nicolaas Christiaan Kist, in het Jaarb. 1859 der koninklijke Akademie van Wetensch.