Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 10

[Johannes Theodorus van der Kemp]

KEMP (Johannes Theodorus van der), broeder van den voorgaande, werd te Rotterdam in 1748 geboren. Doorzijnen vader opgevoed en in de voorbereidende wetenschappen onderwezen, maakte hij zulke vorderingen, dat hij reeds op vijftienjarigen leeftijd bekwaam was om naar de Leidsche hoogeschool te vertrekken, waar hij zich weldra met grooten ijver op de geneeskunde toelegde. Niet alleen in die wetenschap, maar ook in de wijsbegeerte, godgeleerdheid en letterkunde had hij zich zoodanig geoefend, dat zijne vorderingen de stoutste verwachtingen overtroffen. Doch toen hij bijna het einde van zijne akademische loopbaan bereikt had deed de ontwaakte zucht om zich in de krijgsdienst te begeven hem in eens van plannen veranderen, en schaarde hij zich in de gelederen van het regiment garde dragonders, waarbij hij in 1768 bevorderd werd tot vaandrig, en in 1771 tot eerste luitenant met den rang van kapitein.

Met het uiterlijke leven had ook zijne innerlijke gesteldheid eene belangrijke verandering ondergaan. Niet alleen toch dat hij een losbol in den volsten zin van het woord was geworden, maar hetgeen nog erger was, hij werd, met verzaking van alle goede beginselen, hem reeds als kind ingeprent, een ongeloovige, een vijand van het christendom.

Te Leiden in garnizoen leggende, was zijn oor gestreeld en zijn oog bekoord door het gezang en het uiterlijke eener jeugdige spinster, Christina Helena Frank geheeten. Weinig moeite kostte het hem een huwelijk met deze vrouw aan te gaan, tot groot verdriet zijner betrekkingen. In 1780 verzocht en verkreeg hij zijn ontslag uit de dienst, vertrok naar Edimburg, legde zich daar op de geneeskunde toe en verwierf er den 24^sten Junij 1782 den doctoralen graad in die wetenschap.

[p. 101]

In het vaderland teruggekeerd, vestigde hij zich te Middelburg als arts, en werd er vereerd met de betrekking van kolonel der stedelijke schutterij. Toen echter in 1787, bij de plaats grijpende gebeurtenissen, zijne staatkundige gevoelens in een verkeerd daglicht geplaatst waren, en zijne woning door het graauw met plundering was bedreigd, verhuisde hij naar Zwijndrecht, waar weldra eene noodlottige gebeurtenis eene geheele omkeering in zijne denkwijze en bestaan brengen zou.

Zich den 27^sten Junij 1791 met zijne vrouw en dochter, in de nabijheid van Dordrecht, op de Maas met zeilen in eene boeijer vermakende, werd het vaartuig onverwachts door een windhoos omvergeworpen, en zag hij zijne gade en kind in de golven omkomen. Hij zelf, na langen tijd met den dood te hebben geworsteld, werd eindelijk aan eenen gewissen dood ontrukt, en met zijne redding was ook zijne ziel ontslagen uit de kluisters, waarin het ongeloof haar gekneld had. In het oogenblik van gevaar was er voor van der Kemp een licht opgegaan, en was hij, te midden der golven en met het gapende graf voor oogen, er toe gekomen om God te bidden; hij kon na zijne redding danken en het besluit nemen zich voortaan aan Zijne dienst toe te wijden.

Alsnu een nieuw leven ingetreden zijnde, besloot hij zich naar Engeland te begeven, om te Londen tot zendeling te worden aangenomen. Behoorlijk geëxamineerd en tot predikant bij de Presbyteriaansche kerk plegtig ingezegend zijnde, kwam hij te Rotterdam, waar hij op het laatst van 1797 met anderen den grondslag legde van het Nederlandsche Zendelinggenootschap. Een jaar later vertrok hij, den 19^den December 1798, met een oorlogsschip naar Zuid-Afrika. Dit schip had 240 misdadigers aan boord, die naar de strafkolonie Botany-Bay moesten worden overgevoerd. Een woedende storm beloopt het schip hetwelk daardoor in zinkenden staat verkeert, doch nog gelukkig behouden wordt. Van der Kemp had door zijn standvastig gedrag veel tot de redding bijgebragt; want toen men hem vroeg hoe hij zich in het aangezigt des doods gestemd gevoelde, antwoordde hij: ‘Het schip moge zinken, maar de rots waarop ik bouw wankelt niet.’

Gelukkig te Kaapstad aangekomen, rigtte hij aldaar het Zuid-Afrikaansch genootschap ter uitbreiding van het koningrijk van Christus op, en ondernam hij eene zendingsreize naar de Kaffers. Ofschoon door talrijke gevaren omgeven, verflaauwde hij in zijnen ijver niet, doch ontving weinig geluk op zijnen arbeid. Hoewel bij den koning in hooge gunst, waren hem nogtans de hovelingen vijandig, welk een en ander hem deed besluiten weldra de terugreis naar de Kaapstad aan te nemen, waar hij voortging een aantal Hottentotten bij een te brengen en er in slaagde eene zendingsplaats op te rigten, die hij den naam van Bethels- dorp gaf: Zijne werking bepaalde zich even-

[p. 102]

wel niet alleen tot dat dorp, maar onvermoeid werkte hij om de zendingsposten te vermeerderen, scholen op te rigten en overal het rijk van Christus te doen uitbreiden. Wij kunnen hem verder niet in bijzonderheden volgen, of uittreksels geven uit zijn dagboek, in de Gedenkschriften van de maatschappij van Zendelingschap tot voortplanting van het Evangelie in Heidensche landen, opgenomen; maar genoeg zij hier de vermelding, dat de man, die zich een tweeden Paulus kon noemen, die even vurig arbeidde voor het koningrijk der Hemelen als hij er vroeger sterk tegen geijverd had, niets ontzag om te beantwoorden aan het groote doel, dat hij zich had voorgesteld. Niets kon hem daarvan aftrekken, en het was dan ook ten gevolge van de vele vermoeijenissen, ter bereiking van zijn edel streven doorgestaan, dat hij op den 7^den December 1811 bezweek. Zijn gelaat gaat in silhouette uit, gesneden door J.W. Evans (1798) en nog eens door Ridley in 1799, waarnaar het portret in zijn hier onder aangehaald leven, door zijn neef vervaardigd, gevolgd is.

De volgende geschriften zijn door van der Kemp in het licht gegeven:

Parmenides, sive de stabiliendis per adplicationem principiorum dunatoscopicorum ad res sensu et experientia cognoscendas scientiae Cosmologicae fundamentis. Edinb. 1781. 8^o; Dordr. 1798. 8^o.

Tentamen theologiae dunatoscopicae, dei existentiam et adtributa, nec non generaliorem universi naturam ex consideratione ejus, quod possibile est, deducendi, methodum tradentis, et materiam ordine Geometrico dispositam, Lugd. Bat. 1798. 8^o.

Theodicée van Paulus, of de rechtvaardigheid Gods door het Euangelium uit het Geloof aangetoond tot geloof, in eenige Aanmerkingen op deszelfs Brief aan de Romeinen, met eene nieuwe vertaling, paraphrase en de noodige sleutels voorzien, uitgegeven door H.J. Krom, Dordr. 1802. 8^o. 3 deelen.

Zie Vad. Hist. ten verv. op Wagenaar, D. XVIII. bl. 342, 343; Ypey, Gesch. van de Krist. Kerk in de 18^e eeuw, D. I. St. II. bl. 453-455; H.J. Krom, Zegepraal der waarheid over het ongeloof, blijkbaar in de bekeering van den Heer J.T. van der Kemp. Zijnde een uittreksel uit zijn eigen dagregister, Dordr. 1801; D.C. van der Kemp, Joh. Theod. van der Kemp als aan de hand der voorzienigheid opgevoed en bekwaam gemaakt als zendeling, enz.; Ypeij en Dermout, Gesch. der Ned. Herv. kerk, D. IV. bl. 236; de Jong, Naaml. van Boek.; van Kampen, Gesch. der Ned. buiten Europa, D. III. bl. 415-426; Schotel, Kerk. Dordr. D. II. bl. 462, 795; Biogr. univers. T. X. p. 273; Glasius, Godgel. Nederl.