Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 9

[Franciscus Junius]

JUNIUS (Franciscus), zoon van Franciscus Junius, voornoemd en van diens derde vrouw Johanna l' Hermite, werd in het jaar 1589, of 1591, te Heidelberg geboren, waar zijn vader toen hoogleeraar in de godgeleerdheid was. Na eerst het onderwijs van zijnen vader genoten te hebben, werd hij op dertienjarigen leeftijd ten huize van Gerardus Joannes Vossius, destijds rector te Dordrecht, besteld, aan welken voortreffelijken leermeester onze Franciscus zich geheel hechtte, toen hij zijn vader in 1602 door den dood verloren had.

Ter voortzetting zijner studiën begaf Franciscus zich naar

[p. 254]

Leiden, waar hij zich, te midden van andere wetenschappelijke en letterkundige oefeningen, bijzonder op de Hebreeuwsche taal en de wiskunde toelegde. De laatste beoefende hij bij voorkeur om zich tot de krijgskunst bekwaam te maken, daar hij meer lust gevoelde om de vrijheid van zijn tweede vaderland met de wapenen te helpen verdedigen, dan zich der Evangeliedienst toe te wijden.

Doch het sluiten van het twaalfjarig bestand in 1609 brak zijne uitzigten op die loopbaan des roems geheel en al af, en nu besloot Junius zijn voornemen voor altijd te laten varen en zich aan de beoefening der godgeleerdheid te wijden.

Na zich gedurende twee jaren bij den Middelburgschen predikant Willem Teeling voor de dienst der kerk voorbereid te hebben, werd hij op aanbeveling van de Groot, toen pensionaris van Rotterdam, beroepen te Hillegersberg en het was in de lente van 1617, dat hij dezen post aanvaardde.

Zijne remonstrantsche gevoelens wikkelden hem, na een rustig verblijf van twee jaren op zijne eerste standplaats, in allerlei moeijelijkheden, en nog staande de Dordsche Synode, werd hij in Februarij 1619 voor eene Synode te Delft gedaagd, waar men verscheidene bezwaren tegen hem aanvoerde en bijzonder de wettigheid van zijne beroeping te Hillegersberg betwistte. Zich met bescheidenheid en zachtmoedigheid verantwoordende, werd hij met bitse hardheid bejegend. Zijn beroep werd onwettig en hij zelf als gewoon leeraar vervallen verklaard, terwijl men hem als buitengewoon leeraar nog zou toelaten, mits hij zich zuiverde. Junius, zijner onschuld bewust, en zijne waarde gevoelende, beklaagde zich over dat vonnis, en dit beklag deed men voor weigering doorgaan, die hem van zelve ontzette. Hij berustte daarin, teekende de akte van stilstand en hield zich voor altijd van alle kerkelijke betrekking ontslagen.

Na eenigen tijd te Leiden vertoefd te hebben, besloot hij, toen de Groot was gekerkerd en Vossius van zijn ambt als regent van het Theologisch Collegie te Leiden was ontzet, zijn geluk buitenslands te zoeken en met zijne kundigheden elders een beter lot te vinden. Hij vertrok eerst naar Frankrijk, doch dat land scheen minder aan zijne verwachting te voldoen, vervolgens stak hij naar Engeland over en begaf zich naar Oxford, waar de toen nog niet lang opgerigte Bodleyaansche boekerij vooral zijnen weetlust ruime gelegenheid tot onderzoek aanbood, terwijl zijne eigene bekwaamheden hem weldra de kennis en den omgang van aanzienlijke geleerden bezorgden.

Door de bisschoppen Lancelot Andrews en William Laud aanbevolen, werd Junius opziener en verzorger der uitgestrekte boekerij van Thomas Howard, graaf van Arundel en Surry, hertog van Norfolk, lord maarschalk van Engeland en de bijzondere gunsteling van koning Jacobus I.

[p. 255]

Tot 1639 of 1640 was Junius in diens dienst, hoedanig hij wel met bezigheden en moeijelijkheden overladen was, maar waardoor hem toch veelvuldige gunstige gelegenheden geopend waren om zijne kundigheden uit te breiden, veel te zien, en zijne bekendheid met geleerden te onderhouden en te vermeerderen. Zijne betrekking was hem zoo zeer tot genoegen, dat, toen de Groot, Zweedsch gezant aan het Fransche hof geworden, hem tot zijnen geheimschrijver verlangde, hij dat vriendelijk van de hand wees.

Na 1640, toen zijn maecenas zijn ontslag wegens zwakheid verkregen had, verbond Junius zich aan het grafelijk huis de Vere van Oxford, tot besturing der letteroefeningen van den jongen graaf, Albericus genaamd, die voor de krijgsdienst bestemd was. Gedurende diens verblijf hier te lande vergezelde Junius zijnen kweekeling, en het blijkt dat hij van 1642 tot in 1646 zich te 's Hage ophield, nu en dan de zijnen bezoekende en van tijd tot tijd naar Engeland met den graaf terugkeerende.

Na alzoo bijna 30 jaren in Engeland gesleten te hebben, bewoog de dood van zijnen zwager Vossius hem dat land te verlaten en zich tot diens weduwe te Amsterdam te begeven, en zijn verblijf daar te vestigen.

Het was omstreeks dezen tijd dat Junius, in het belang zijner taalkundige studiën, gedurende een tweetal jaren in Friesland vertoefde. In welke jaren dit plaats had is, na al het daarover in het werk gestelde onderzoek, niet met juistheid te bepalen. Wij zullen de vele gissingen over dat verblijf in Friesland hier niet overnemen. Genoeg is het ons, dat het berigt van zijn verblijf aldaar aan geene tegenspraak onderhevig is en wij ook daarom den man hulde kunnen brengen, wien geene moeite te groot was om steeds dieper in te dringen in de geheimen der bij hem geliefkoosde taalwetenschap.

In 1655 verliet Junius met zijne zuster en neef, Isaac Vossius, Amsterdam, zich naar 's Gravenhage ter woon begevende, waar hij verder in stille afzondering zijne gewone letteroefeningen voortzette.

Op 85jarigen leeftijd werd Junius door eene zware ziekte aangetast. Hij herstelde wel weder, maar zijne krachten waren blijkbaar verminderd. Dit deed zijne vrienden Heinsius en Graevius vreezen dat de rijke schat van zijne menigvuldige geleerde geschriften, woordenboeken en verzamelingen, welligt konde verloren gaan. Zij poogden hem tot het uitgeven te bewegen, en om daartoe naar Utrecht, waar Graevius hem konde helpen, te komen wonen. Deze had in 1675 reeds voor een geschikt verblijf gezorgd, toen Junius, gedrongen door eene vurige begeerte naar zijn geliefd Oxford, onverwachts het besluit nam naar Engeland over te steken, werwaarts hij in October van genoemd jaar met al het zijne heentrok en alzoo zijne

[p. 256]

rijke verzameling handschriften voor ons vaderland verloren ging.

Ruim anderhalf jaar mogt Junius in hooge eere en achting doorbrengen, toen een gevoel van toenemende verzwakking hem eindelijk te Windsor, bij Isaac Vossus, zijn verblijf deed nemen, ten wiens huize hij eenige maanden later, den 19den November 1677, in bijna 89jarige ouderdom ongehuwd ontsliep. Hij vermaakte zijne handschriften aan de Bodleyaansche bibliotheek der academie van Oxford, waar dezelven nog bewaard worden.

Junius was, om de woorden van den hoogleeraar de Crane hier over te nemen, een man van een zachten aard, met zijnen toestand ligt te vreden, rijkdom, eer en aanzien, noch zoekende, noch versmadende, van een opgeruimd en vrolijk gelaat, vriendelijk en van aangenaam onderhoud, anders niet veel sprekend, en omtrent zijne bijzondere zaken zich zelden uitlatende; maar met niemand ooit in geschil. En dit laatste, even vereerend voor zijn edel hart als het een hoogst zeldzaam geluk onder de geleerden is, wordt hem, nevens anderen lof, uitdrukkelijk toegekend in het opschrift des marmeren gedenkteekens, door de universiteit van Oxford dankbaar voor hem opgerigt.’

De afbeelding van Junius ziet op verschillende wijzen het licht. De schilders van der Werff en van Dijk hebben ons zijn gelaat en gedaante voor de nakomelingschap bewaard. Wenceslaus Hollar en P. van Gunst hebben daarnaar hunne platen gegraveerd. Het portret door van Dijk geschilderd wordt nog te Oxford bewaard, en eene plaat er naar, op kosten van den graaf van Northampton gesneden, wordt voor het Etymologicum Anglicanum gevonden.

Als kundig taalgeleerde en letterkundige deed Junius zich kennen door de volgende in druk uitgegevene werken:

De pictura veterum libri III: accedit Catalogus, adhuc ineditus, architectorum, mechanicorum, sed praecipue pictorum, statuariorum, coelatorum, tornatorum, aliorumque artificum et operum quae fecerunt, secundum seriem literariam digestus incipiendo ab Aarone, Amst. 1637. fol.; Roterd. 1694. fol. (ed. J. Graevius.)

Nadat de eerste uitgave, die Junius aan koning Karel I opdroeg, het licht zag, gaf hij er in het volgende jaar zelf eene Engelsche vertaling van, welke hij aan de gemalin van zijnen begunstiger, de gravin Alathea Talbot, opdroeg. Daarop bewerkte hij het nog eens in de Nederduitsche taal, en zond het ter uitgave naar Middelburg, aan den zoon van zijne zuster Johanna, den geestigen Jan de Brune de Jonge, die het, aan prins Frederik Hendrik opdragende, uitgaf onder den titel van:

De Schilder-Konst der Ouden, begrepen in drie boecken, Middelb. 1641. 4^o.; herdrukt ald. 1675. 4^o.

[p. 257]

Observationes in Willerami Abbatis Francicum Paraphrasin Cantici Canticorum, Amst. 1655. 8^o.

Annotationes in Harmoniam latino-francicam IV evangelistarum latine et Tatiano confectam, Amst. 1655. 4^o.

Caedmonis Paraphrasis Poetica Geneseos ac praecipuarum Veteris Testamenti Historiarum, editia a Fr. Junio, Amst. 1655. 4^o.

Quatuor D.N. Jesu Christi Euangeliorum Versiones perantique duae, Gothica scilicet et Anglosaxonica, quarum illam ex celeberrimo Codice Argenteo nunc primum depromsit F. Junius F.F. hanc autem ex codd. MSS. collatis emendatius recudi curavit Thomas Mareschallus, Anglus. Accessit Gothicum Glossarium, quo pleraque Argentei codicis vocabula explicantur, atque ex Linguis cognatis illustrantur, etc. Dordr. 1665. 4^o.: Amst. 1684. 4^o.

Elymologicum Anglicanum; ex autographo descripsit et accessionibus permultis auctum edidit Edwardus Lye A.M. Ecclesiae Parochialis de Yardley-Hastings in agro Northamptoniensi Rector. Praemittatur vita auctoris et Grammatica Anglo-Saxonica, Oxon. 1743. fol.

De handschriften door Junius nagelaten en thans nog te Oxford in de Bodleyaansche bibliotheek bewaard, komen onder No. 5189, 5220, 5222 en 5226 op de Catalogus dier boekerij voor en zijn getiteld:

Leges Frisiorum. Achteraan vindt men een gedicht, in de Friesche taal, groot 4 bladzijden, en getiteld: Hoe dae Friesen Roem wonnen, welk gedicht is medegedeeld met de vertaling in de Vrije Fries, D. I. bl. 263-276.

Liber legum et consuetudinum frisicarum, frisice. Impressus cui adduntur in margine Notae Ms. et praemittuntur unum et alterum excerptum ex ubbone Emmio et syllabus capitum per cl. Junius. 8^o.

Leges Frisiorum antiquae edita per Sibrand Siccamam. Franekerae 1617 inter quas sunt leges Conventus Opstalbomicae, quas Junius contulit cum Mss. et variantes lectiones in margine apposuit. 4^o.

Dictionarium Frisico-latinum. 4^o., waar achter volgt: Carmina Frisica cum notis Junii ex chartis laceris.

Zie Zita Francisci F.F. auctore Johanne Georgio Gruevio, geplaatst vóór het bovengemelde Etymologicum Anglicanum en voor de Libri tres de Pictura veterum, Rott. 1694; Bayle, Diction. hist. et antiq. T. III. p. 515; Chauffepié, Nouveau diction. hist. et crit. T. III. p. 56; Foppens, Bibl. Belg. p. 296-298; Pars. Naamrob. bl. 350; Saxe, Onom. literar. T. V. p. 25, 26; van Abcoude, Naamreg. van Ned. Boek. D. I. St. I.; Charterb. van Friesl. D. II. voorrede, bl. 37; van Kampen, Geschied. der lett. en wetensch. in Ned. D. II. bl. 192, D. III. bl. 95-97; Halbertsma, Hulde aan Gysbert Japiks, D. II. bl. 398; de Crane, Oratio de Vossiorum Juniorumque familia, p. 27-84,

[p. 258]

57, 77; Dezelfde, Voorlez, over Franaiscus Junius, Work. 1836. 4^o.; Verslagen van het Friesch. Genootschap, 1821-1841, bl. 64-68; Escher, in Ersch und Gruber's Encyclop.; de Haan Hettema, in den Nieuwe Friesche Volks-Alm. 1854, bl. 41-47; Glasius, Godgel Nederl. D. I. bl. 211, 212; van Leeuwen, Nieuwe Cat. der prov. biblioth. van Friesl. bl. 268; Muller, Cat. van Portrett. bl 135, 398; Cat. van de Bibl. van Prof. L.G. Visscher (1859) bl. 118.