Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 9

[Jan III of van Diest]

JAN III of VAN DIEST, vijf en veertigste bisschop van Utrecht. Nadat Jan van Bronkhorst met eenparige stemmen in 1322 tot bisschop van Utrecht verkozen was, werd Jan van Diest, proost van het kapittel te Kamerrijk, door invloed van den hertog van Brabant, den graaf van Holland en dien van Gelder, door paus Johannes XXI tot bisschop van Utrecht gewijd, waarna deze te Utrecht komende, den bisschoppelijken stoel in bezit nam.

Vruchteloos trachtte Jan van Diest zich de gunst van het volk te verwerven, daar hij geheel afhankelijk was van den Hollandschen graaf, en hiervoor ook openlijk uitkwam. Zijne regering was geheel in handen van graaf Willem III, zonder wien hij niets ondernam, en die zijne magt over het sticht al meer en meer uitbreidde, naarmate de bisschop dieper en dieper in schulden kwam.

Nadat reeds het huis ter Horst voor vier duizend ponden tournoois aan Zweder van Abcoude verpand was, werd, in 1327, aan den graaf zelf het slot Vreeland voor eene aanzienlijke som, en kort daarna het geregt van Vreeswijk en Meeuwervaart aan Willem van Duvenvoorde afgestaan. Eindelijk was de schuldenlast zoo groot geworden, dat hij al de inkomsten des bisdoms ten behoeve van den graaf van Holland, van bisschop Jacob van Zuden en van andere schuldeischers moest afstaan, en slechts een jaarlijks inkomen van twee duizend ponden voor zich behield. En hierbij bleef het niet. Zoo groot werd allengs het geldgebrek, dat bisschop Jan niet alleen onderscheidene sloten, maar zelfs eenige der aanzienlijkste ambten van het sticht moest verpanden.

[p. 84]

Nadat de burgers van Utrecht hunnen spijt lang verkropt hadden en het gekrenkte gevoel van eer bij den bisschop zelf ontwaakte, namen eerstgenoemden, in 1332, zelf de wapenen op tegen de aanmatigingen van den graaf van Holland, en weldra zou het tot een bloedig treffen gekomen zijn, indien de graaf van Gelder, die van den bisschop aanzienlijke sommen ontvangen had, niet tusschenbeiden getreden ware en den vrede hersteld had.

Kort hierna stelde bisschop Jan de stad Utrecht onder het bestuur van den graaf van Holland, en eenigen tijd daarna Overijssel onder bescherming van den graaf van Gelder. Ofschoon de bisschop in het schijnbezit van zijne wereldlijke magt bleef, was het er evenwel verre van af, daar hij niets meer te zeggen had. Nog nooit was het magtige bisdom tot zulk eene nietigheid gezonken dan onder het bestuur van Jan van Diest, die, na gedurende achttien jaren roemloos den bisschopsstaf te hebben gevoerd, den 1^sten Junij 1340 overleed en in de Domkerk werd begraven. Als geestelijk vorst had hij mede weinig verdiensten; alleen had hij een Collegie van twaalf kanoniken te Amersfoort gesticht. Het eenige goede dat hij voor het sticht deed was de aankoop van het kasteel Diepenheim, het slot te Duurstede en eenige andere goederen van den graaf van Benthem, waardoor hij zich echter in groote schulden gestoken had.

Zie Schotanus, Friesche Hist. het Regist. op Jan; Sjoerds, Jaarb. van Friesl. D. III. bl. 289, 326-329; Tegenw. Staat van Utr. D. I. bl. 68, 69; Wagenaar, Vaderl. Hist. D. III. bl. 221, 222, 255; Kok, Vaderl. Woordenb.; (van Gils,) Kathol. Meijerijsch Memorieb. bl. 72; Westendorp, Jaarb. D. II. bl. 116, 117; Arend, Alg. geschied. des vaderl. D. II. St. II. bl. 64-72; Kronijk van het Utr. Genootsch. D. V. bl. 193, 366, 367, D. VII. bl. 92, D. XIII. bl. 18-22; Dit Woordenb. D. II. bl. 1394; Overijss. Alm. voor oudh. en letteren, 1845, bl. 55, 56; van der Chijs, de Munten van Gelderl. bl. 22; de Munten van Overijss. bl. 56; de Munten van Holl. en Zeel. bl. 171; de Munten van Utr. bl. 90.