Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 9

[Jan II]

JAN II, of Jan van Avennes, ook Jan van Henegouwen genaamd, was de oudste der zes zonen van Jan van Avennes, graaf van Henegouwen, en van Adelheid, dochter van graaf Floris IV. De tijd van zijne geboorte is ons niet bekend. Hij volgde zijn vader als graaf van Henegouwen op, en verkreeg in 1276 van keizer Rudolf III het regt van opvolging in het graafschap van Holland, terwijl hem ook in 1281 dat op Zeeland bewester Schelde geschonken werd. Hij kwam na den moord van graaf Floris V in 1296 hier te lande, en werd, zoo wel te Geertruidenberg, te Dordrecht als te Delft, met gejuich begroet. Hij maakte zich in den eersten tijd van zijn verblijf hier te lande hoogstverdienstelijk, door de aanslagen der vijanden af te slaan, en orde en rust te bewaren; maar het bleek daaruit niet te min, hoezeer het zijn streven was om meester van het gebied te worden. Weldra echter was zijn bestuur ten einde, en met de komst van Jan I uit Engeland verliet hij het land en kwam, ondanks de lagen hem door Wolfert van Borssele, tot loon zijner diensten, gelegd, behouden in Henegouwen terug. Vóór zijn vertrek verzocht hij den graaf in Dordrecht te komen, waar hij hem de regering overgeven, doch bij hem blijven zoude, indien zijn raad den graaf nog langer van dienst konde zijn. Het antwoord hierop was ‘dat zoo Avennes den graaf van Holland wilde spreken, hij te Bridorp in Schouwen, doch met niet meer dan honderd man, moest verschijnen, en dat men hem te dien einde goed geleide zoude

[p. 76]

geven.’ Hierop ontvonkte Avennes in woede. Ik heb het geleide van mijnen neef niet noodig,’ riep hij uit, en toen hij met den heer van Arkel uit Dordrecht vertrok, zeide hij: ‘Er zal een tijd komen dat de graaf van Holland blijde zal zijn mij te zien en te spreken.

Die voorspelling werd letterlijk vervuld. Na den geweldadigen dood van Wolfert van Borssele, werd Jan van Avennes naar Holland ontboden en verzocht graaf Jan I in het bewind met raad en daad te ondersteunen. Avennes kwam, en de graaf van Holland, blijde zijnde hem te zien, stelde zich voor den tijd van vier jaren onder zijne voogdij of toezigt.

Op het artikel van Jan I hebben wij gezien dat de binnenlandsche aangelegenheden nu spoedig door Avennes geregeld werden, doch dat de graaf van Holland daarvan weinig genoegen beleefde, omdat hij kort daarop, in 1299, overleed, en wel, naar men vermoedde, vergeven te zijn door Avennes. Tijdens 's graven kortstondige ziekte verliet hij het land, en deze ontijdige reis wettigt maar al te zeer de hem ten laste gelegde beschuldiging.

Op het berigt van 's graven dood in Holland teruggekomen, werd hij door de edelen en gemeenten als wettig erfgenaam en opvolger verkozen en in de voornaamste steden gehuldigd. Bijna vijf jaren duurde zijn bewind, hetwelk vooral gekenmerkt werd door het bedwingen van den opstand der Zeeuwen, door Jan van Renesse verwekt, waarover wij op diens artikel nader kunnen uitweiden, en door de redding van Holland door Witte van Haamstede, waarvan wij ter zijner plaatse verhaal deden.

Jan van Avennes overleed in Henegouwen, den 22^sten Augustus 1304, en werd in het koor der Dominikaner kerk te Valenciennes bijgezet, alwaar op eene marmeren tombe zijn grafschrift gelezen wordt, dus luidende:

Chy gist le gentil Jan de Pris;
Jadis eust dessous luy compris.
Quatre Pais de grand noblesse,
C'est Hainau come bien apris
Zeelande et Frise que moult pris
Et Hollande plain de richesse.
En son temps fut Chief de proësse
Fleur d'honneur, surfon de largesse.
Mil trois cens et quatre fut prit
De la Mort, qui bien scait l'adresse.
Or prions Dieu que l'ame addresse,
Comment que le corps ait mespris.

Avennes liet bij zijne gemalin Filippe van Luxemburg, dochter van Hendrik, graaf van Luxemburg, behalve Willem, zijn opvolger, nog twee zonen na; Jan van Henegouwen, heer van Beaumont enz., die wij vroeger vermeld hebben, en Hendrik, domheer te Kame-

[p. 77]

rijk, benevens vier gehuwde dochters, en eene, welke de kloostergelofte had afgelegd.

Ook het oordeel over dezen vorst is verschillend. Men prijst, zegt de heer Arend, zijne godsvrucht, zijne wijsheid in den raad, zijne opregtheid, ootmoed en goedhartigheid, doch laakt zoowel zijne zucht voor het spel, als zijne te groote zachtheid.

Zie Melis Stoke, Rijm-Kronijk, D. II. bl. 398, 400, 402-409, 535-542, 546, 547, D. III. bl. 1-405; Schotanus, Friesche Hist. het Regist. op Jan; Pontus Heuterus, Genealog p. 93; Baljen, Beschr. van Dordr., het Regist. op Jan; Wagenaar, Vad. Hist. en van Wijn, Aanm. en Bijv., de Regist. op Jan; Sjoerds, Jaarb. van Friesl. D. III. het Reg. op Jan; Hoogstraten, Woordenb. op Johannes; Kok, Vaderl. Woordenb.; (Loosjes), Characterk. D. I. bl. 343-359; van Hemert, Levensbeschr. der Holl. grav. bl. 201-211; Arend, Algem. geschied. des vaderl. D. II. St. I. bl. 386-390, 402-404, St. II. bl. 1-33: de Navorscher, D. I. bl. 315, D. II. bl. 146: van der Chijs, de Munten der Heeren en steden van Overijss. bl. 54: de Munten van Holl. en Zeel. bl. 146-151: de Munten van Utrecht, bl. 93.