Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Johannes Hoornbeek]

HOORNBEEK (Johannes) een der beroemdste Nederlandsche godgeleerden, werd den 4 November 1617 te Haarlem geboren. Zijn grootvader, insgelijks Johannes genaamd, had zich, om de vervolgingen wegens geloofszaken te ontwijken, met zijne huisvrouw in 1548 uit Vlaanderen derwaarts begeven. Op zestienjarigen leeftijd begaf hij zich naar de Leydsche hoogeschool, waar hij de lessen van Daniel Heinsius, Constantyn l'Empereur, Jac. Golius, Burgersdijck, Ant. Thysius en Antonius Walaeus bijwoonde. De pest verdreef hem in 1635 uit Leyden naar Utrecht, waar hij nog een jaar het collegie van Gijsbert Voet bezocht. In 1638 werd hij onder het getal van proponenten aangenomen, en in 1639 predikant te Mulheim bij Keulen. Bijna vijf jaren bleef hij in die gemeente onder het kruis vertoeven, maar toen zag hij zich door de woelingen der Roomschgezinden genoodzaakt haar te verlaten en zich zonder bediening naar zijne geboorteplaats te begeven. Eerlang verwierf hij zich aan de Utrechtsche hoogeschool, den rang van doctor in de godgeleerdheid, na het verdedigen zijner Disputationes decem anti-Judaicae, Traj. 1644, en werden hem den predikstoel te Maastricht en te Graft, in Noordholland, en de leerstoelen te Harderwijk en te Utrecht aangeboden. Hij nam de laatste aan en werd er door Antonius Aemilius met een Grieksch gedicht verwelkomd. In het volgend jaar droeg men hem ook het leeraarambt op, doch reeds in 1654 verliet hij deze standplaats en aanvaardde hij den 9 Junij van dat jaar het hoogleeraarambt in de godgeleerdheid te Leyden met eene Oratio de Scholis theologicis (L.B. 1654).

Slechts twaalf jaren mogt zich deze hoogeschool in zijn licht verheugen, waar hij aan de gevolgen van het podagra en den steen den 23 Augustus 1666 in den ouderdom van 49 jaren overleed.

Hoornbeek wordt teregt onder de geleerdste theologanten van zijn tijd gerangschikt. Hij verstond een groot aantal der oudere en nieuwere talen, en muntte bijzonder uit in de polemiek. IJverig nam hij deel aan de twisten die in zijn tijd de kerk beroerden. Zoo ontmoeten wij hem in den strijd tusschen Coccejus en Heijdanus over den Sabbath, of deze in het paradijs of in de woestijn ingesteld was, en het vierde gebod al of niet als onder het

[p. 1231]

Nieuw Verbond afgeschaft moest geacht worden. Groot is de verzameling der door hem uitgegeven polemische schriften, doch hij vergat bij de schoolsche en polemische behandeling der godgeleerdheid toch de practische toepassing niet en drong op de beoefening des christendoms aan en schreef in deze rigting zijne Theologia practica en zijn vervolg op Voetius' Disputatie van geestelicke verlangen. Als dogmaticus deed hij zich kennen door zijne Institutiones; met oordeel zamengesteld uit de stelselmatige schriften der voornaamste Luthersche en Hervormde godgeleerden, dezer stellingen uitbreidende, bewijzende of tegensprekende, terwijl zij tevens doen zien, dat Hoornbeek een groot voorstander der Schoolsche leerwijze was. Zijne belangstelling in de predikkunde bewees hij door verschillende geschriften, vooral door zijne Methodus concionandi. Hij huwde Anna Bernard en liet twee zonen na, die beide hooge waardigheden hebben bekleed, Isaak die volgt en Hendrik Emilius, kommies fiscaal der imposten in de provincie Holland.

A. Santvoort en J. Suijderhoeff hebben zijn afbeeldsel vervaardigd.

Hij schreef:

Oratio inaug. de studio St. Theologiae, habita in Academia Ultrajectina ad susceptionem Professionis Theologicae Anno CIƆ IƆC XLIV die VI Idus Julii, Ultraj. 1644, 4^o.

Disputationes X Anti-Judaicae, Ultraj. 1644, 4^o.

De Paradoxis et Heterodoxis Weigelianis Commentarius, ubi et de Swenefeldo, alüsque similis indolis, Ultraj. 1646, 16^o.

Ook, doch zonder opdragt, in Summa Controversiarum, Lib. VI, p. 398.

Disputationes de Baptismo Veterum, Ultraj. 1647, 4^o.

De Disperatione salutari de se ipso, Leidae 1651.

Apologiâ pro Ecclesiâ Christianâ hodiernâ non apostaticâ; opposita libello (van Abrah. Boreel), cwi titulus; Ad Legem et Testimonium, sive Erotematica propositio et dedactio etc., Amst. 1647, 8^o.

Belijdenis Predicatie over 1 Tim. III:15, Utrecht 1648, 12^o.

Socininianismi confutati Tom. I, Ultraj. 1650, 4^o., Tom. II, Ibid. 1662, 4^o., Tom. III, Ibid. 1664, 4^o., waarvan zijn leerling David Knibbe een Compendium, Leidae 1698, 8^o., en volgens Lipenius reeds Trajecti 1666 heeft in het licht gegeven.

Euthanasia, ofte wel sterven; waerin veel voorbeelden der stervenden en hun laetste doodtspreuken verhaeld worden, Utrecht 1651, 1660, 8^o.

Hollebeek en Wilh. Eenhoorn, Euthanasia, ofte

[p. 1232]

wel sterven, waarin van de dood in 't gemeen en van alles wat tot het wel en salig sterven behoort enz., Amst. 1744, 2 d., 8^o.

Euthanasia, sive de arte moriendi, Uliraj. 1600, 8^o.

Oratio in Obitum Cl. V. Caroli de Maets, Theologi eximii, Traj. ad Rhen. 1651, 4^o. Ook in Vitae Theologorum eruditione et scriptis insignium van J.G. Jochius, p. 120 seqq, met het Epitaphium van Hoornbeek op de Maets; ook in Orationes habitae, in Acad. Ultraj.

Examen Bullae Papalis quâ Pontifex Innocentius X abrogare nititur Pacem Germaniae. Accedunt Bullae Urbani VIII de suppressione Jesuitissarum, de cultu imaginum, de festis: una cum saholüs: additâ Bullâ Clementis VI Pontificis quâ mandat Angelis Paradisi etc., Ultraj. 1652, 4^o., Francof. 1653. Den 10 Junij 1658 te Rome verboden.

Summa controversiarum Religionis cum Infidelibus, Haerctiois, Schismaticis, id est, Gentilibus Judaeis, Muhammedanis, Papistis Anabaptistis, Enthusiastis, et Libertinis: Socinianis, Remonstrantibus, Lutheranis, Brownistis, Graecis, Traj. ad Rhen. 1653, 8^o., 2 d., ed. auctior et emendatior, Ibid. 1658, 8^o., Colbergae 1676, 8^o., Francof. ad Viadrum 1697, 8^o. Dit werk werd door Arnold Poelenburg aangevallen.

Institutiones Theologicae, Ultraj. 1653, Lugd. Bat. 1658, 12^o.

Oratio de Ecclesiarum inter se communione, dicta in Academia Ultrajectinâ die II Maii an CIƆ IƆC LIV, Ultraj. 1654, 4^o., ook in Orationes habitae, in Acad. Ultraj. en in Vetera et nova eet.

Oratio inauguralis de Scholis theologicis, dicta in Acad. Lugduno - Batavâ, freguentissimo auditorio, die IX Junii Anno CIƆ ICƆ LIV Lugd. Bat. 1654 4^o.

Dissertatio de Peste, Theologica, Lugd. Bat. 1655. Ook in de Variorum Tractatus Theologici de Peste, L.B. 1654, 24^o., p. 250-380.

Pro convincendis et convertendis Judaeis et Gentilibus Libri VIII, Leidae 1655, 4^o.

Orationes habitae in Academiâ Ultrajectinâ I Inauguralis ad susceptionem Professionis Theologicae - Altera funebris in obitum Cl. V. Caroli de Maets - Tertia discesoria an. CIƆ IƆC LIV die secundâ Maii, Ultraj. 1658, 8^o.

De observanda a Christianis praecepto Decalogi quarto, die Dominicâ, Lugd. Bat. 1659, 12^o. - Nader bewysing van des Heeren-dags-Heyliging, Leyd. 1659, 16^o. (tegen Abrah. Heydanus).

Heyliginge van Gods Naam en Dagh ofte straffen tegen

[p. 1233]

vloeken en sweeren; ende van de onderhoudinge van des Heeren-dags-heyliging, Leyd. 1659, 12^o.

Gisberti Voetii Disputatie van geestelicke verlatinge, vervolgt door Joh. Hoornbeeck, Dordr. 1659, 12^o.

Epistolae ad Johannem Duraeum Scoto-Britannum, quâ respondetur Examini Johannis Beverley de Indepentissimo. Addita est Independentiûm in Anglia confessio, Lugd, Bat. 1660, 8^o.

Ook cum Jacobi Usserii Disputatione de reducendo Episcopatu ad formam regiminis Synodici, Ultraj. 1661, 4^o.

Epistola ad eundem de Indepentismo, L.B. 1661, volgens Lipenius.

Dissertatio de veterum concionibus, Traj. ad Rhen. 1663, 4^o.

Dissertatio de consociatione Euangelicâ Reformatorum, et Augustinae confessionis, sive de colloquio Cassellano, anno CIƆ IƆC LXI habito, Amst. 1663, 4^o. Abraham Calovus, hoogl. en pred. te Wittenberg, viel deze Dissertatio aan in een boek getiteld: Δοϰιμαστα Spiritûs Syncretistici Dissertationis Lugdunensis D. Johannes Hoorenbeeckii de consociatione Reformatorum et Augustinae confessionis, Witteb. 1667, 4^o.

Theologiae Practicae Tomi II, Lugd. Bat. 1663, 4^o. Traj. ad Rhen. 1689, 4^o. Met het Irenicum, Francof. 1698, 4^o. Hoornbeek heeft dit werk uit eenige Engelsche schrijvers getrokken.

Capitula Patrum, Traj. ad Rhen. 1665, 4^o.

Irenicum, sive de studio pacis et concordiae; et Oratio de prudentiâ, Traj. ad Rhen. 1606, 4^o.

Disputationum Theologicarum Anticocianarum compendium, Ultraj. 1666, 12^o.

De conversione Indorum et Gentilium libri II, Accessit ejusdem vita ab Amico, (David Stuart) edita. Amst. 1669, 4^o. Dit werk was reeds bij gedeelten in Theses verschenen, Leyden 1662, 1663, 4^o.

Methodus, sive Tractatus de ratione concionandi. Met het Compendium Theol. Dogmaticae van Andreas Essenius, Ultraj. 1669, 1682, 1685, 8^o.

Vetera et nova, sive Exercitationum Theologicarum libri III, quorum ultimus ex parte complectitur materias, quas Auctor Tomo III Theologiae suae Practicae destinaverat. Accedunt ejusdem orationes quaedam, Traj. ad Rhen. 1672, 4^o. Men vindt hier: Liber primus, continens Ecclesiastica et Ritualia, Liber II continens Dogmata et Elenctica, Liber III continens Textualia. De orationes zijn, behalve twee der reeds genoemde, Oratio funebris in obitum D. Jacobi Revii S. Theol. D. et in illustrium S.D. Ordinum Holl. Westfrisiaeq., alumnorum collegio Theologico Regentis meriitissimi, habita Leydae anno 1658.

[p. 1234]

Over de Catechisatiën, Catechismus, of Christelijck en eenvoudig onderwijs over de dwalingen des Pausdoms.

Korte en naerder verdediginge van de waare kerk, gestelt tegen de wyser van de paepse kerk, Uyt. 1649, 12^o.

Van het laatste oordeel.

Concept van redres over 't stuk van leeninge omtr. den Armen, 2e dr., Leyd. 1659.

Aanvang en voortgang der Armenianerye door A. Montanus, Rijstenius en Hoornbeek, Schoonhoven 1662, 12^o.

Geestelyke verlaatingen, 12^o.

Sondag Rust-dagh des Heeren ende daarin getoont conciliaty van verscheyde disputen, dienaangaande, Leyd. 1659, 12^o.

Berigt van den Sabbath, Utrecht 1663, 12^o.

W. Hogerwaert Afscheidsreden tot de gemeinte op Batavia en Prof. Hoornbeeks Sorg en Raad aangaande Evangelie-Prediking in O. en W. Indië, vertaald en opgehelderd door H. Velzen, 's Hage 1732, 4^o.

Miscellanea sacra, Exercitationes et orationes, lectissimae cujusvis argumenti, Leidae 1674, 4^o., Traj. 1677, 4^o.

Zie Gompers, Gel. Lex., S. 1007; Jöcher, Adelung en Rotermund, i.v.; Biogr. Univ, i.v.; Bayle, Diet. Hist. et Crit., i.v.; Niecron, Mém. des Hommes Ill., T. XXXIII. p. 295; Burman, Traj. erud., p. 147 seqq.; Drackenborch, Series Profess. Ultraj., Nr. 19; Paquot, Mém., T. I. p. 210 suiv.; Leven vóór zijne Verh. de Convers. Indorum door D. Stuart; Freheri Theatr. Vir Ill., P. I. S. III. p. 655; Saxe, Onom. Liter., P. IV. P. 495; Hoogstraten, Kok, Nieuwenhuis, Kobus en de Rivecourt, o.h.w.; Witte, Diar. Biogr. ad annum 1666; Fabricius, de Script. verit. Christ. Relig., C. XXXI. p. 597, 598, Traj. 1663; S. van Til, Bibl. Theol. Select., p. 12, 38; Voetius, Polit. Eccl., P. III. L. II.; Tract. I. Cap. II.; Hist. Bibl. Fabric., p. 75; A. Aemilius, Orat. et Poêm., p. 397; Cocceji, Anecd. II Ep. 93; Crenii Animadv. Phil. et Hist., P. VII. p. 156, 179, P. VIII. p. 150, P. XVII. p. 51, P. XVIII p. 22, 24; Lipenii Bibl. Theol., T. II. p. 94, 96, 281, 437, 760; Hausmann, Introd. ad notit. script. Homiletic., C. III. ¶ III; Saldenus, de Libr. Leg., Lib. II. C. IV. ¶ III; Vind. Grot, p. 27; Sam. Maresii Tract. brev. de statu afflicto studii Theol. in Foed. Belgio, Gron. 1672, p. 16; Herm. van de Wall, Vita S. van Til in de Praef. van S. van Til, vóór zijn Comment. de Tabernaculo Mosis, Amst. 1714, 4^o. p. 7; Vrolykhert, Vliss Kerkh., bl. 120 volgg.; H. Velzen, achter de afscheidsrede van W. Hoogerwaert, op Batavia, bl 2; Soermans, Acad. Reg., bl. 28, 61, 140, 153; Ypeij, Geschied. der Leidens. Godgel., D. II. bl. 114, vergel, D. III. bl. 344; Ypeij en Dermout, Geschied. der Ned. Herv. Kerk, D. II. bl. 473 verv.; Bouman, Geschied. der Geld. Hooges., D. I. bl. 95; Siegenbeek, Geschied. der Leyds Hooges., D. I. bl. 169, 170, 174, 180, 183, D. II. bl. 134, 135, 408; Glasius, Godgel. Nederl., o.h.w.; Kist en Royaards, Arch. voor Kerkel. Geschied, D. II. bl. 316; Pars, Naamrol. bl. 78, 226, 235, 244; Six van Chandelier, Poëzy, bl. 296, 352, 400, 407; Voet en le Long, Jubelj.; Schotel, Kerk. Dordr., D. II. bl. 21; Abeoude, Naamreg., bl. 177; Aanh. en Verv, bl. 102, 103; Derde Aanh., bl. 74; Cat. Bonav.; Muller, Cat. van Portr.