Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Willem Homberg]

HOMBERG (Willem), te Batavia geboren. Zijn vader was Jan Homberg, een Saksisch edelman, die, in zijne jeugd, al zijne goederen verloren hebbende, door gunstige voorspraak en zijne bedrevenheid in de wiskunde bevorderd werd tot de dienst der Nederlandsche Oost-Indische Maatschappij. Te Batavia werd hem het opzigt over het geschuthuis toevertrouwd. In zijn huwelijk met eene weduwe van een officier verwekte hij vier kinderen, van welke Willem, op een na de oudste, den 8 Jan. 1652 geboren werd. Met zijn tiende jaar trad hij in de krijgsdienst. Doch zijn vader verliet eerlang de dienst dier maatschappij en begaf zich met er woon naar Amsterdam. Hier bediende hij zich van de goede gelegenheid om de zucht tot geleerdheid, welke hij in zijnen zoon bespeurde, aan te kweeken. Op het Amsterdamsch gymnasium liet hij hem in de talen, te Jena en te Leipzig in de regten onderwijzen; in 1674 werd hij advocaat te Maagdenburg. Terwijl hij de post van een kundig en eerlijk pleitbezorger waarnam, ontwikkelden zich mede de zaden eener kennis, die in het vervolg de grondslag zijner vermaardheid werd. Op een zijner wandelingen buiten de stad viel zijn oog op de plantgewassen in dien oord, en bekroop hem de lust om hare namen en eigenschappen te leeren kennen. Desgelijks trok, bij een helderen avond, de sterrenhemel zijne opmerking. Ongemerkt werd hij een kruiden sterrekundige. Sterker zelfs dan hem lief was, werkte op hem de zucht voor wetenschappen, wijl de pleitbezorging, de bron van zijn bestaan, daardoor merkelijk achteruit ging. Zijn vindingrijk vernuft deed hem een hemelkloot vervaardigen van merkelijke grootte. Door middel van een klein licht, dat hij daar binnen plaatste, konden aan dit werktuig de voornoemde hemelsche ligchamen even als aan het uitspansel worden waargenomen. Homberg's vermaardheid klom hierdoor allengskens en bragt hem in kennis met den Maagdenburgschen burgemeester Otto Guericke, den uitvinder van de luchtpomp. Ondanks diens geheimhouding zag echter Homberg hem zijne voornaamste ontdekkingen en waarnemingen af. Het verlangen om een man van Homberg's kunst en schranderheid bij zich te houden, noopte zijne vrienden hem te bewegen zich in het huwelijk te begeven, doch hij was

[p. 1026]

er niet toe te bewegen. Zucht ter verdere uitbreiding zijner kennis had in zooverre op hem de overhand bekomen, dat hij de praktijk vaarwel zeide en eene reis naar Italië ondernam. Een jaar vertoefde hij te Padua, onder het vlijtig beoefenen der genees-, ontleed- en kruidkunde. Te Boulogne ontrukte hij een steen, naar die stad genoemd, uit den staat der vergetelheid, in welken hij begraven was; te Rome maakte hij kennis met Marc Antonio Celio, een edelman, zeer beroemd wegens zijne bedrevenheid in de wis-, sterren- en werktuigkunde, en hielp hem in het vervaardigen van zeer groote glazen tot verrekijkers.

Bij dat alles legde hij zich met goed gevolg toe op de schilder- en beeldhouwkunst en de muzyk. Uit Italië reisde Homberg naar Frankrijk, vanwaar hij eerlang naar Engeland vertrok. In beide rijken maakte hij kennis met de beroemdste mannen, vooral in het laatstgenoemde met den grooten Boyle. Na hier eenigen tijd vertoefd te hebben, oefende hij zich in Holland onder den geleerden de Graaf in de ontleedkunde, en begaf zich van daar naar Quedlinburg in Saksen bij zijne bloedverwanten. Niet lang na zijne terugkomst liet hij zich te Wittenberg tot med. doctor bevorderen. Gaarne hadden thans zijne vrienden gezien dat hij zich onder hen nederzette en zich op de geneeskunde toelegde; doch zijn onverzadelijke weetlust stond daar tegen op. Na de geleerden in het Zuiden bezocht te hebben, wilde hij ook met die van Duitschland en het Noorden kennis maken. Een aanzienlijken voorraad van natuurlijke zeldzaamheden had hij verzameld. Met dezen besloot hij handel te drijven of door ruiling den schat te vergrooten. Te dezen tijde had de phosphorus naam gemaakt. Twee soorten daarvan waren slechts bekend, de eene uitgevonden door Christiaan Adolf Balduinus de andere door Kunkel, chemist van den keurvorst van Saksen. Eerst vervoegde zich Homberg bij Balduinus, en bevond diens phosphorus nagenoeg van denzelfden aard als den steen van Boulogne, hoewel een weinig flaauwer van licht; voor eene andere ontdekking kocht hij daarvan het geheim. Daarna begaf hij zich naar Kunkel, wiens phosphorus meer vermaard was, en die soort is, welke van pis gemaakt wordt. Voor de openbaring van de wijze der werking van het manneke van den genoemden Otto Guericke, hetwelk zich tegen den regen verschuilt en met mooi weêr te voorschijn komt, kwam hij ook achter dit geheim. De metaalkunde was een tak van geleerdheid, waarin hij zich tot nogtoe weinig geoefend had. Om aan zijn overige ook die kundigheid te paren, deed hij eene reis door Saksen, Bohemen, Hongarije en Zweden, met

[p. 1027]

oogmerk om de natuur en gesteldheid der mijnen van die onderscheidene metalen zelve met eigene oogen waar te nemen. Terwijl hij zich te Stockholm onthield, arbeidde hij gestadig met Hierna, eersten geneesheer des konings van Zweden, in het laboratorium door dien vorst gesticht, tot welks luister Homberg niet weinig toebragt. Dikwijls kwam men hem raadplegen over de zwaarwigtigste onderwerpen. Daarenboven schreef hij hier verscheidene memoriën, welke in de Hamburgsche bibliotheek gedrukt werden.

Intusschen betuigde Homberg's vader van tijd tot tijd zijn verlangen, dat hij al dat reizen en zwerven eenmaal mogt staken en zich onder de zijnen nederzetten; doch zijne onverzadelijke weetlust dreef hem andermaal tot eene reis naar Frankrijk. Uit het Noorden trok hij over Holland derwaarts, en bezocht de provinciën, die hij op zijne eerste reis niet doorreisd had. Ook hier ontving hij brief op brief van zijn vader om zijne overkomst te verhaasten. Eindelijk besloot hij te gehoorzamen en reeds was de dag van zijn vertrek bepaald, toen hij onverwachts door Colbert, uit 's konings naam, verzocht werd zich in Frankrijk te vestigen, en de voorwaarden waren zoo gunstig dat hij, na een wijl beradens, besloot te blijven. Homberg zich thans als een Franschman beschouwende, omhelsde in 1682 de godsdienst van dat koningrijk, een stap, die zijn vader zoo euvel opnam, dat hij hem onterfde. Bij dit ongeluk kwam de dood van zijnen vriend en Maecenas Colbert. Waarschijnlijk was het een en ander de reden dat hij in 1685 andermaal eene reis naar Rome ondernam, en aldaar zoo gelukkig de geneeskunst uitoefende dat hij eene aanzienlijke som overwon. In 1691 bevond hij zich wederom te Parijs, waar de abt Bignon wist te bewerken dat hij tot lid der koninklijke akademie met het vrije gebruik van het laboratorium benoemd werd. De ongemeene zucht van den hertog van Orleans voor de scheikunde noopte dien prins hem in 1702 in zijne dienst te nemen, met toezegging van eene jaarlijksche wedde en het toezigt over zijn laboratorium. Twee jaren later verkoos hem de hertog tot zijn eersten geneesheer. Voordeelige voorwaarden, hem door den keurvorst van den Paltz gedaan, sloeg hij af. Zoo hoog klom hij bij den hertog in gunst, dat op diens voorspraak de koning hem ontsloeg van eene wet der akademie, dat niemand loontrekkend lid er van mogt wezen die een post bekleedde, welke zijn aanhoudend verblijf buiten Parijs vorderde, 't welk Homberg's post van hertogelijk lijfarts eischte. In de laatste jaren zijns levens leed hij aan

[p. 1028]

de roode loop, die den 24 September 1715 een einde aan zijn leven maakte. In 1700 huwde hij Margaretha Angelica, dochter van den geneesheer Dodart. Groote werken liet Homberg niet na, maar wel een aanzienlijk getal memoriën, over verschillende onderwerpen, in de gedenkschriften van de koninklijke akademie van wetenschappen.

Zie Biogr. Univ. o.h.w.; Eloge de Mr. Homberg in l'Histoire de l'Académie des Sçiences An 1715; Kok, Vad. Woordonb., o.h.w.