Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Isaäc Hollandus]

HOLLANDUS (Isaäc) en zijn zoon Johan Isaäc waren twee beroemde scheikundigen der XVde eeuw (volgens Grotius bloeide de laatste omtrent 1440). Hij werd te Stolkwijk in den Krimpenaarwaard geboren. Stahl en anderen der kundigste chymisten van lateren tijd maken grooten ophef van hunne schriften, en de Encyclopedisten deelen mede dat ze op de metalen gewerkt hebben en dat men hun de daartoe aangewende vlam moet dank weten; dat Paracelsus een gedeelte zijner chymische kundigheden en vooral zijne beroemde leerstelling der drie beginselen aan hun verschuldigd is. Ofschoon zij met den alchemistischen geest hunner eeuw besmet waren, is het zeker dat zij zulke belangrijke proeven namen, dat niet alleen Paracelsus in de XVIde, maar hetgeen veel meer zegt, de beroemde Boyle in de XVIIIde eeuw ze nabootsten en de eer bekwamen, die eigentlijk den eenvoudigen Hollandus toekwam. Paracelsus moet zelfs geheele plaatsen uit Isaäc letterlijk hebben nageschreven en voor zijn werk hebben doen doorgaan. Ondertusschen werd deze laatste, die zich zoo het schijnt met ter woon in Vlaanderen nederzettede, vergeten, terwijl de naam van Paracelsus door geheel Europa weêrgalmde. Zij muntten vooral uit in de kunst van emailleren en het namaken van edelgesteenten. Het is zonderling dat Boerhaave, van wien men zou verwacht hebben, dat hij, ter eere van zijn vaderland en van de scheikunde, iets meer omtrent hem zou hebben opgeteekend, hen wel in zijn Elementa Chemica meermalen aanhaalt, doch in de geschiedenis dier wetenschap, welke het systematische gedeelte voorafgaat, niets anders van hen zegt, dan dat zij uit het Hollandsch stedeken (oppidulum) Stolk geboortig, verscheiden alchemistische

[p. 987]

boeken geschreven hebben, in welke vele allerzonderlingste proeven voorkomen, waarna hij eenige weinige hunner geschriften optelt, van welke de wetenschap der chymie er een uitmaakt. Lenglet du Fresnoy, vermeldt in zijne Philosophie Hermetique tien verschillende chemische, alchemische en botanische geschriften, waarvan negen op naam van Isaäc Hollandus, en een van Johan Isaäc, meest in de XVIIde eeuw in Duitschland, Zwitserland en hier te lande uitgegeven, en op één na, dat in 't Hoogduitsch vertaald is, alle in het Latijn. Zij zijn:

Joh. Isaäci Hollandi, Fragmenta quaedam chemica, a Combachio edita, Gesmariae 1647, 12^o.

Isaäcus Hollandus, de triplici ordine Elixiris et Lapidis Theoria met het Denarium Medicum van Bern. Penotus, Bernae 1608, 8^o.

Opera vegitabilia, ad ejus alia opera intelligenda necessaria, ubi de Quintis essentiis Vino que agitur, ut de Elixire vitae, mellis essentia, rore solis, Panacaea, Saccharo etc.

Mineralia Opera 8eu de lapide Philosophico duo libri, Middelb. 1600, 8^o.

Opera universalia et vegitabilia, sive de lapide Philosophorum quae reperire potuerunt omnia, Arnh. 1617, 8^o.

Libellus rarissimus, dictus secreta revelatio verae operationis manualis, pro universali opere et lupide sapientum, sicut filio suo M. Johanni Isaäco Hollando, e Flandria, paterno animo fidelissimo, manu credidit.

De lapide philosophica, Francof. 1669, 8^o.

Alius libellus semper secretissime servatus et servandus, tractans occultata in Arte, dictus, Manus philosophorum secreta et occultata etc.

Opus Saturni, met den Currus triumphalis Antimonii van Basilius Valentinus.

Rariores Chemiae operationes, Lips. 1714, 8^o.

Boerhaave zegt van vader en zoon beide, dat zij ‘varia scripsere Alchemica, de lapide Philosophorum, scientia chemiae, de projectione infinita, de mineralibus et vera metallarum Metamorphosi, de vino, de vegetabilibus et aliis.’

Zie Moreri ad h.v.; Anton Nivi, Lib. V.C. 91, Art. Vitriaria; Boerhaave, Elom. Chem., T. I. p. 18; Lengletdu Frenoy, Hist. de la Philos. Hermet., T. I. p. 231, T. III. p. 191; Meerman op de Groot's Vergel. der Gemeeneb., D. III. bl. 157; van Kampen, Gesch. der Ned. Lett. en Wetens., D. I. bl. 95; Aanhangsel op Nieuwenhuis, o.h.w. Isaac; Dr. Idensee, Oude- en Middel-Geschied. van de Geneesk., bl. 355.