Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Johan van Heurne of Heurnius]

HEURNE of HEURNIUS (Johan van), zoon van Otto de Hornes en van Geertruy van Velsen, afstammeling van hetzelfde aanzienlijke geslacht als de beide voorgaanden; voornoemden Otto de Hornes, eenige zoon van Jean de Hornes, in 1479 geboren en in 1524 in den oorlog tegen de Turken gedood, was wijnhandelaar te Utrecht; Geertruida van Velsen, was de dochter van Lambert van Velsen en van Elisabeth de Rijck, en werd den 25 Januarij 1543 te Utrecht geboren. In zijne jeugd had men weinig verwachting van hem, op zijn tiende jaar toch kon hij naauwelijks lezen, op zijn veertiende kende hij de regelen der spraakkunst nog niet. Spoedig echter herstelde hij dit verzuim, toen hij onder Georgius Macropedius en Arnold Eijckens op de Hieronymiaansche school zijne letteroefeningen voortzette en voleindigde. Toen hij negentien jaren oud was, zond zijn vader hem naar Leuven, waar hij zich op de wijsbegeerte, en onder Jeremias Triverius, Pieter Breughel, Andreas Balenus en Cornelius Gemma (bij wien hij inwoonde) op de genees- en heelkunst toelegde. Een jaar later bezocht hij Parijs, om de lessen van Louis Duret, geneesheer van Karel IX en Hendrik III, over de geneeskunst, die van Rabus en Charpentier over de wijsbegeerte en van Turnebius en Dorat over de fraaije letteren bij te wonen. Na zulks drie jaren te hebben gedaan, wilde hij Spanje bezoeken. Zijne vrienden raadden hem zulks af en hij reisde met Petrus Forestus, Joh. Duvius, Busenius en Teilingius, naar Italië. Langen tijd hield hij zich te Padua op en bezocht daar de scholen van Jeronimus, Capivaccio, Mariano Stephanelli, Jeronimo Mercurialis, Bernardino Paterno, Jeronimo Fabricio d'Aguapendente en van Melchior Guillandini. Van daar begaf hij zich in 1571 naar

[p. 734]

Pavia, waar hij de lessen van Gabriel Cunerius over de anatomie bijwoonde en de doctorale waardigheid verkreeg.

In 1573 te Utrecht wedergekeerd, oefende hij aldaar de geneeskunst uit, en werd geneesheer der graven van Egmond en van den heer van Noircarmes, gouverneur der provincie. Nadat de stad aan de staatsche zijde was overgegaan, stelde hem de prins van Oranje tot schepen aan. Hij nam die betrekking met weerzin aan, wegens de onlusten die toen heerschten, en ontdeed er zich zoo spoedig mogelijk van. In 1581 werd hij tot gewoon hoogleeraar aan de academie te Leiden beroepen, welker bloei en luister hij, door de voortreffelijkheid van zijn onderwijs en de uitgave van geleerde geschriften, omstreeks twintig jaren achtereen krachtig bevorderde. Zijne groote vermaardheid was oorzaak, dat ook Willem I en naderhand Maurits zich van zijne hulp als geneesheer bedienden. Hij was medeopsteller van het merkwaardig advys (1583) der geneeskundige faculteit, hetwelk de waterproef ter ontdekking van tooverij in de heksenprocessen afkeurde. Hij overleed den 11 van Oogstmaand des jaars 1601, in den ouderdom van 58 jaren en werd te Leiden in de St. Pieterskerk begraven. Bij Melchior Adam wordt zijn grafschrift gevonden. Dido Richea, Sweertius, Meursius, Freherus en anderen vermelden een ander met eenige Latijnsche dichtregels van dr. Verdoes er onder. Ook vervaardigde D. Heinsius zijn epitaphium. Vroegere en latere schrijvers spreken met lof van hem en van zijne schriften. Stratenus noemde hem ‘Urbis Trajecti decus & Academiae Lugduno-Batavae lumen;’ Lipsius ‘medicus fidus, peritus & quae ei laus propria cautus.’ Bor schrijft: ‘dat hij, behalve zijne geleertheijd, een zeer sachtmoedig, beleeft en vriendelijk man was.’ Beverwijck noemde hem ‘een wereldberoemd man, een doorgeleerd man, doorkneed in de kennis der oudheid, ook om zijne diepe menschenkennis en buitengewone minzaamheid algemeen geacht en bemind.’ Siegenbeek schrijft, ‘dat hij een der eerste eigenlijk gezegde hoogleeraren der geneeskunst was; een man ook in de oude letterkunde meer dan middelmatig bedreven, die niet alleen door zijn onderwijs veel nut stichtte en daardoor voor zich zelven en de hoogeschool grooten roem verwierf; zich onsterfelijk maakte door zijne schriften, die naar het oordeel van deskundigen ook nog, zoo wegens hunnen inhoud, als inzonderheid wegens de zuiverheid en bevalligheid van stijl, daar in heerschende, lof verdient.’ Hij prees er ook, met veel oordeel en ten toon spreiding van groote gemeenzaam-

[p. 735]

heid met dezelve de beoefening der ouden, in aan. In 't bijzonder worden zijne commentariën over Hippocrates tot de beste in hunne soort gebragt.

Hij huwde Christine Beyer, dochter van Willem Beyer van Boppard, en van Margaretha Leijster, die hem elf kinderen schonk, van welke hem negen overleefden. Zijne beeldtenis vindt men in de Alma Acad. L. en bij Meursius, en is ook door W. Swanenburch bewaard gebleven. Men vindt zijn geschilderd portret op de bibliotheek der hoogeschool te Leiden. J. Anraet en Ezech. Valens vervaardigden er bijschriften voor, die, even als zijn Elogium door J. Posthuis, van Oreers en zijn epitaphium door Heinsius in de Alma Acad. L.B. zijn te vinden.

Hij schreef:

De naturâ et praesagio horrendi Cometae, qui anno M.D. LXXVII orbem terrarum terruit, z. pl. of dr. door M. Adam hem toegeschreven.

D. Thomae Aquinatis Secreta Alchimiae magnalia de corporibus supercaelestibus, & quod in rebus inferioribus inveniantur, quoque modo extrahantur: de lapide minerali, animali et plantali: item thesaurus Alchemiae secretissimus, quem dedit fratri suo Reinaldo. Johannis de Rupe-scissâ liber Lucis. Et Raymundi Lullii opus, quod inscribitur Clavicula, et Apertorium, sine quo alii sui libri intelligi nequeunt. Omnia operâ Danielis Brouckhuisii in lucem edita. Colon. Agripp. 1579, 4^o. De voorrede van Heurnius is eene lofrede op de alchimie.

Praxis medicinae nova ratio; quâ libris tribus Methodi ad praxim Medicam aditus facillimus aperitur, ad omnes morbos curandos. Lugd. Bat. Franc Raphelengius, 1567, 1590, 1599, 4^o. It. Ibid. 1609, 4^o.

It. ex accuratâ recensione Zach. Sylvii Medici Amstelodamensis, Roterod. Arnold. Leers, 1650, 8^o.

Institutiones Medicinae. Accessit modus ratioque studendi eorum qui Medicinae operam dicârunt, Lugd. Bat., Franc. Raphel., 1592, 12^o., Hannoncae 1593, 12^o., Lugd. Bat., 1596, 1609, 12^o.; editio altera, priori emendatior et auctior operâ authoris filii Othonis Heurnii; Ibid. Joan. Maire, 1638, 16^o., Ibid. 1666, 16^o. De schrijver droeg dit werk op aan Hendrik Ranzow, gouverneur der hertogdommen van Sleeswijk en Holstein en van het graafschap Dithmarsen. Aan het hoofd bevindt zich J. Heurnii Ultrajectini Oratio de Medicinae origine, Aesculapidum ac Hippocratis stirpe et scriptis. Het laatste stuk is afzonderlijk uitgegeven Hannoviae, Genl. Antonius, 1595, 12^o.; It. Editio prioribus longe emendatior et

[p. 736]

auctior, Lugd. Bat., Salomon Wagner, 1666, 12^o. Ook met den titel:

De studio medicinae bene instituendo, met Hugo Grotii et aliorum Dissertationes de studiis instituendis, Amst. Lud. Elzevir, 1645, 12^o., Ultraj 1651, 12^o.

De morbis qui in singulis partibus humani capitis insidere consueverunt. Hic artificiosâ methodo, & incredibili facilitate, Morborum ideae, causae, et cujusque causae morbificae, partesque aegrae signa, prognoses, & curatio rationalis & empyrica graphicè discribuntur, Lugd. Bat., Franc. Raphel., 1594, 4^o. Ibid. Post mortem authoris Otho Heurnius, edidit. Ibid. 1609, 4^o.

Hippocratis Coi Prolegomena et Prognosticorum libri tres; cum paraphrasticâ versione et brevibus commentariis, Lugd. Bat., Franc. Raphel., 1597, 1603, 4^o.

De verhandelingen van Hippocrates, die men hier onder den naam van Prolegomena aantreft zijn Jusjurandum; de Medico; Lex; de Arte; de veteri Medicina; de Elegantia; Praeceptiones; de Carnibus, sive principiis; de Purgatoriis remediis.

Deze laatste treft men ook aan in de uitgaaf der werken van Hippocratis door Anutius Foës, Genevae, 1657. Ook met het volgende onder den titel van:

Hippocratis Aphorismi, Prognostica, Prorrhetica, Coacae praenotiones, aliaque decem opuscula, Graecè et Latinè, pleraque ex interpretatione J. Heurnii, Lugd. Bat., Joan Maire, 1627, 12^o.

Hippocratis Coi Aphorismi, Graecè et Latinè; brevi enarratione, fidâque interpretatione ita illustrati, ut ab omnibus facile intelligi possint, cum historits, observationibus, cautionibus et remediis selectis, Lugd. Bat., Franc. Raphel., 1601, 1609, 4^o. et 12^o., Ibid. Joan Maire, 1623, 1638, 16^o., Hagae, com. Adr. Vlacius, 1664, 16^o., Jenae et Lipsiae, 1677, 4^o.

De Febribus liber, Lugd. Bat., Fr. Raphel., 1598, 4^o.

De peste liber, Lugd. Bat., Fr. Raphel., 1600, 4^o.

De morbis oculorum, aurium, nasi, dentium et oris, liber editus post mortem autoris ab ejus filio Othone Heurnio, Lugd. Bat., Fr. Raphel., 1602, 4^o.

Scaliger schreef, bij gelegenheid der uitgaaf van dit boek:

‘Quo libro tanto libros supereminet omnes,
Quanto cuncta super cetera membra caput.’

De morbis pectoris liber, met het vorige.

De gravissimis morbis mulierum, liber: de humanâ fe-

[p. 737]

licitate, liber: & de morbis novis et mirandis, Epistola. Edidit Otho Heurnius, Lugd. Bat., Franc. Raphel., 1607, 4^o.

De morbis ventriculi, liber: Responsum ad nobilem Praesidem Johannem Banchemium & Consiliarios supremae curiae Hollandiae, Zelandiae et Westfrisiae, nullum esse aquae innatationem lamiarum ... Edidît Otho Heurnius, Lugd. Bat., Fr. Raphel., 1608, 4^o.

In Hippocratis Coi de Hominis naturâ libros duos Commentarius. Edidit Otho Heurnius, Lugd. Bat., Franc. Raphel., 1609, 4^o.

In Hippocrates Coi de victus ratione in morbis acutis libros IV. Commentarius. Edidit Otho Heurnius, Lugd. Bat., Franc. Raphel.

De meeste dezer stukken vindt men in Johannes Heurnii Opera omnia, tam ad theoriam, quam ad praxin medicam spectantia, ab Othone Heurmo in duos tomos distributa ac edita. Lugd. Bat., Fr. Raphel., 1609, 4^o., It. Lugd. Bat. (Joan) Anton. Huguetan & Marc. Ant. Ravaud, 1658, fol.

Notae, observationes et remedia secreta (zie het volgend artikel).

Volgens Melchior Adam heeft Heurnius ook de vier boeken van Aristoteles over de Meteoren en diens drie boeken over de Ziel gecommentarieerd.

Zie, behalve de Biogr. Univ., Hoogstraten, Luiscius, Kok, Nieuwenhuizen, Jöcher, Melch. Adami, Vitae Med. Germ. p. 164-168; Sweertius, Ath. Belg., p. 438, 439; Meursii Ath. Belg., p. 135-138; Alma Acad. Lugd. Bat.; Valerius Andreas, Bibl. Belg., p. 517, 518; Foppens, Bibl. Belg., T. II. p. 660, 661; Pope Blount, Cens. Celebr. Auct., p. 799, Freher, Theatrum vir. ill., P. III. p. 807; Witte, Diar. Biogr. ad ann. MDCI; Quensted, de Patr. Ill. Viror, p. 124; Merklini, Linden. renov., p. 605; Philel. Timareti Collect. Monument., p. 82; Niceron, Mém., T. 37, p. 36-45; Burman, Traj. erud., p. 134; Paquot, Mémoires pour servir à l'Hist. Littér. des Pays-Bas, T. II. p. 259; Beverwijck, Schat der gezond. en ongezond. passim.; Dr. Ali Cohen, Oude en Middelgeschied. der geneesk (Reg.); H. Sprengel, Versuch einer pragmatis. Geschichte der Arzneikunde, Th. III. S. 227-229; P L.E. Sandifort, Dis de Judic. Dei, p. 35; G.D.J. Schotel, Johan van Beverwijck, bl. 4, Saxe, Onom. Liter, P. IV. p. 127, 128, 577; Siegenbeek, Geschied. der Leidsche Hoogesch., D. I. bl. 37, 38, 69, 215, 216, D. II. bl. 65, 66; Delprat, over de Broederschap van G. Gurte, bl. 134; Bor, Ned. Hist., B XXXIX, p. 23; Dode Richea of Ottho Aicher, Theatr. Funebr., P. III. Sc. V. p. 336; G. Stratenus, Orat. inaug. 1836. Lipsius, Epist. Select Cont. 1. Miscell., 90; Voetius, Disput. Theol., p. 573; Delie Poët. Beig., p. 512; 531; Heinsii, Poëm., p. 578; Joh. Meursii, Poëm., p. 221, J. Dousne, Poëm., p. 55, 69; J. Posthii, Archiatri Wurzeburgici, Lib. 2 Sylvar.; Draud, Bibl. Class, T. I. p. 427; Lipenii, Bibl. Med., p. 317 enz.; Thomsius, de Plagiar., § 461;

[p. 738]

p. 204; Kist en Royaards, Archief voor Kerkel. Geschied. inzonderh. in Nederl., D. VIII. bl. 32; Chron. van het Hist. Genootsch.; Vrye Fries, 1859 p. 116; Muller, Cat. van Portrett.