Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[David Heilbron Cz.]

HEILBRON Cz. (David) werd te 's Gravenhage den 4^den Julij 1762 uit deftige Israëlitische ouders geboren, en genoot reeds vroeg alles wat tot eene beschaafde en geleerde opvoeding behoort. Zijn gelukkige aanleg voor de studie vertoonde zich weldra on hij werd daarom naar Leiden gezonden ter beoefening der geneeskunde, waar hij in April 1784 den doctoralen graad ontving.

Zich in zijne geboorteplaats als praktiserend geneesheer nedergezet hebbende, legde hij zich met verdubbelden ijver niet alleen op zijn vak toe, maar ook op alles wat daar eenigermate mede in verband stond. Alle oude en nieuwe schrijvers werden door hem met oordeel gelezen en vergeleken. De roem zijner geleerdheid nam dermate toe, dat hij door het gouvernement tot verschillende belangrijke commissiën en ambten geroepen werd. Zoo werd hij in 1795, 1796 en 1797 van hoogerhand afgezonden naar verschillende dorpen in ons vaderland, die door besmettelijke ziekten waren aangetast; zoo werd hem door 's lands regering opgedragen om het verloskundig werk door dr. Bake geschreven, en in lateren tijd uitgegeven, naar eisch te onderzoeken. Gelijktijdig werd hem ook het doen van nasporingen opgedragen over den aard der in de Noord-Amerikaansche en Spaansche havens geheerscht hebbende ziekten, alsmede over de doelmatigste middelen, om het overbrengen der smetstof in onze havens tegen te gaan.

In 1800 zich te Amsterdam nedergezet hebbende, verwierf hij zich daar ter stede eene aanzienlijke praktijk, die tot aan zijn dood toe duurde en door hem tot in hoogen ouderdom met ijver en lust werd waargenomen. Daarbij werd hij in 1808 benoemd tot chef van het vierde burean der eerste divisie bij het ministerie van binnenlandsche zaken voor het geneeskundige, voor welke betrekking hij in 1810

[p. 404]

moest bedanken, als zijnde niet vereenigbaar met zijn aanhoudend verblijf te Amsterdam, later was hij lid der commissie tot het afnemen der examina van de aspirant-veeartsen, en daar hij zich sedert vele jaren op de kennis van dit bijzonder gedeelte zijner kunst met de borst had toegelegd, werd hem niet alleen den 10^den. November 1815 de herziening der wetten nopens het veeartsenijkundige opgedragen, maar weinige dagen later zijn volhardende arbeid beloond, door zijne benoeming tot eersten commies bij het ministerie van binnenlandsche zaken, voor het veeartsenijkundig vak, met de bevoegdheid om als geneesheer te Amsterdam te blijven practiseren.

In 1818 werd Heilbron overgeplaatst van binnenlandsche zaken naar het ministerie van het publieke onderwijs, nationale nijverheid en de koloniën; en drie jaren later zag hij zich benoemd tot lid der commissie te Haarlem vereenigd, om de aspiranten voor de veeartsenijkundige school te examineren; terwijl hem den 20^sten Julij 1822 het lidmaatschap werd opgedragen in de commissie, welke zich met het fonds van den landbouw in de provincie Noordholland had onledig te houden. In al deze betrekkingen, ook als lid der godsdienstige Israelietische school-commissie over het synagogaal ressort van Amsterdam, eindelijk ook als voorzitter der ingestelde staats-commissie tot het afnemen der examina van aspirant Israëlietische godsdienst-onderwijzers, toonde Heilbron eenen ijver, zeldzaam geëvenaard, en eene geleerdheid in Hebreeuwsche taal- en letterkunde, Bijbelverklaring, algemeene en bijzondere geschiedenis enz., die door de kundigste mannen uit het rijk bewonderd werd.

In 1825 kreeg Heilbron zijn eervol ontslag uit zijne betrekking als commies bij het ministerie van het publieke onderwijs, enz.; terwijl bij de ontbinding der commissie tot het afnemen van het examen der veeartsen, hem 's lands dank voor de in die hoedanigheid bewezene hoogst belangrijke diensten werd betuigd. De tijd zijner rust was evenwel nog niet gekomen, daar hem weldra bezigheden van geheel anderen aard, doch niet minder met zijne kunde, zijnen ijver en lust tot werken overeenkomende, werden opgedragen. Hij werd, bij besluit van den 27^sten December 1826, benoemd tot geneeskundig lid van het armbestuur en het ziekenbuis der Nederlandsch-Israëlietische gemeente te Amsterdam. Wat hij als zoodanig verrigtte, zullen wij hier niet uit een zetten; genoeg, de inrigting kreeg weldra onder zijne leiding een geheel ander aanzien. Hij nam deze betrekking en zijne uitgebreide praktijk waar genoegzaam tot aan zijnen dood, die te Amsterdam den 5^den Junij

[p. 405]

1847 plaats vond. Zonder eenige praal werd zijn stoffelijk overschot op de begraafplaats te Muiderberg ter ruste gezet.

‘Krachtig van geest, vast van wil, zuiver van zeden, diepdenkend, geleerd, werkzaam, was hij te regt bij zijne natuurgenooten en de overheid geacht en bij zeer velen op buitengewonen prijs gesteld.’ De koning had hem het ridderkruis der orde van den Nederlandschen Leeuw geschonken en onderscheidene maatschappijen en genootschappen benoemden hem tot lid. Reeds in 1796 tot lid der Hollandsche maatschappij van kunsten en wetenschappen te Haarlem gekozen, vierde deze geleerde kring in 1846 het jubelfeest van Heilbron's lidmaatschap, door te doen vervaardigen eene medaille ter zijner eere, waaruit bleek dat hij het oudste lid dier maatschappij was.

Heilbron was gehuwd, doch de naam zijner vrou w wordt niet vermeld. Hij liet na ééne dochter en één zoon.

Bij zoo veel werkzaamheden wist Heilbron nog den tijd te vinden om voor de pers te werken en alzoo in ruimeren kring werkzaam te zijn. Aan vele geneeskundige en niet geneeskundige tijdschriften was hij een ijverig medewerker. Wij laten hier eene opgave volgen van hetgeen ons van zijnen arbeid bekend is:

Verhandeling over het bezigen van purgeermiddelen in de borstziekte. Bekroond door het genootschap: Servandis Civibus en in zijne verhandelingen opgenomen. (1790. 8^o.)

Iets over het verband van de scrophuleuse klierziekten, Engelsche ziekten en dauwworm. In den Algem. Konst- en Letterb. 1791. D. II. bl. 19^a.

Verhandeling over de oorzaken van het beslag op de tong, deszelfs verscheidenheden, enz. Met zilver bekroond door het Bataafsch genootschap van proefondervindelijke wijsbegeerte te Rotterdam en in het 10^e deel (1796 4^o) van zijne verhandelingen opgenomen. Deze verhandeling is ook in het Hoogduitsch overgezet.

Adres en vertoog ter verbetering van het genees- en heelkundige in 1796 aan de Nationale vevgadering overgegeven, enz. 's Hage 1797. 8^o.

Verhandeling over de ziekteteekenen uit de oogen in heete ziekten. Met zilver bekroond door het Bataafsch genootschap te Rotterdam en in het 11^e deel (1798 4^o.) zijner verhandelingen opgenomen.

Verhandeling over de teekens of verschijnselen der oogen in sleepende ziekten. Met goud bekroond door hetzelfde genootschap en in het 2^o deel (1801. 4^o.) zijner nieuwe verhandelingen opgenomen.

[p. 406]

Bedenkingen, aangaande het beproefd middel tegen den dollen hondsheet, van C.J. de Moneta. In de Nieuwe Vaderlandsche Bibliotheek D. V. st. 2. bl. 585. (1801.)

Over het afwisselend gebruik van het gewoon planten-loogzout en den opium, in hevige stuiptrekkingen. In de Algem. Vaderl. Letteroefen. 1801. D. XI. st II. bl. 10, en in het Geneesk. Magazijn van Stipriaan Luiscius, 1801. D. I. st. I. bl. 199.

(Met B. Buchner.) Opmerkenswaardige genezing van eene verlamming der bovenste en onderste ledematen door het gebruik der baden in het badhuis te Amsterdam. In de Algem. Vaderl. Letteroef. 1802. D. XII. st. II. bl. 237, en in het Geneesk. Magaz. van Stipriaan Luiscius en anderen, 1803. D. II. st. I. bl. 249.

Een werkzaam middel in teeringziekten. In de Scheik. Bibl. 1803. D. I. bl. 3.

Schets van eene in 1808 in de provincien Gelderland en Braband geheerscht hebbende koortsziekte onder het rundvee, Amst. 1815. 8^o.

Verhandeling over de middelen tegen de besmetting van de ware veepest. Met goud bekroond door de Hollandsche maatschappij der wetenschappen te Haarlem en in het XIII deel (1824. 8^o.) van hare Natuurkundige verhandelingen opgenomen.

In 1791 vertaalde hij de Brieven aan Geneesheeren door prof. Hertz, en in 1793 gaf hij in het Nederduitsch uit het werk van Hoffmann, over de Zwangere vrouwen.

Zie S.J. Mulder in Algem. Konst- en letterb., 1847. D. I. bl. 385-393, door ons voornamelijk gevolgd; de Jong, Naaml. van Boek.; Holtrop, Biblioth. Medico-Chirurg., p. 132, 133.