Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Johan van Heemskerk]

HEEMSKERK (Johan van), kleinzoon van den voorgaande, werd in het jaar 1597 te Amsterdam geboren, uit Reynier van Heemskerk en Geertruid Cant. Te Bajonne opgevoed, kwam hij in 1617 te Leiden in de regtsgeleerdheid studeren, beoefende aldaar met Doublet en Verburg de Nederduitsche dichtkunst en trok in 1621 met den eersten buiten 's lands. Vier jaren besteedde hij in het bezoeken der voornaamste rijken van Europa, en ontving te Bourges den graad van meester in de regten. Den zomer van 1624 bragt hij bij zijnen bloedverwant Hugo de Groot te Parijs door, vestigde zich vervolgens als advocaat te 's Gravenhage, waar hij zich weldra als bekwaam en gelukkig pleiter zulk een roem verwierf, dat hij in 1628 tot advokaat der Oost-Indische Maatschappij werd aangesteld. Als zoodanig vertrok hij eerlang met drie bewindhebberen naar Engeland, om de geschillen over het gebeurde te Amboina te vereffenen; maar ofschoon zij zich daartoe zes jaren in Engeland ophielden, moesten zij nogtans onverrigter zake terug keeren. Heemskerk erlangde tot een blijk van goedkeuring op

[p. 356]

zijne pogingen een geschenk van zes duizend gulden boven zijne aanvraag en kosten.

Hij bleef vervolgens te 's Gravenhage de regtsgeleerde praktijk beoefenen, die hem, volgens eigen schrijven, meer voordeel gaf dan het beste ambt. Later vestigde hij zich te Amsterdam, alwaar hij in 1640 het ambt van schepen bekleedde, en de stad in verscheiden ambten, gedurende vijf jaren, diende. Toen tot lid van den Hoogen Raad benoemd zijnde, deed hij als zoodanig den 11^den Julij 1645 den gevorderden eed, en bleef die achtbare betrekking waarnemen tot aan zijnen dood, die onverwachts op den 27^sten Februarij 1656 plaats had. Een jaar te voren stond hij op het drietal voor de keuze tot president van den Hoogen Raad.

In gevorderden leeftijd is Heemskerk gehuwd met Alida of Aletta van Beuningen, oudere zuster van den beroemden staatsman van dien naam, bij wie hij vier zonen verwekte, waarvan twee volgen. De vermaarde Casper Barlaeus bezong dat huwelijk in een latijnschgedicht.

Als dichter en prozaschrijver staat Johan van Heemskerk met roem vermeld in de jaarboeken der Nederlandsche letterkunde. Kundige mannen en bevoegde beoordeelaars hebben hem als zoodanig vooral in latere dagen bekend gemaakt. Als dichter tot nog vóór weinige jaren minder bekend, werd hij door onzen Scheltema in het ware licht geplaatst. Deze leerde ons hem kennen als lieftallig minnedichter, en ook als navolger van eenige lierzangen van Horatius, of dichtwerken van Ovidius. Hij maakte geene zwarigheid hem als minnedichter, na Hooft en Poot, bij Cats, Jonctys, Reaal en Westerbaen in den eersten rang te stellen, terwijl dat oordeel door Witsen Geysbeek en andere bevoegde kunstregters als waar en juist erkend is.

Als prozaschrijver, bijzonder als de zamensteller der Batavische arcadia, hebben wij Heemskerk leeren kennen uit de verhandelingen aan den voet van dit artikel aangehaald. Daarnaar verwijzende, achten wij het geheel onnoodig hier verder over dat uitmuntend voortbrengsel van 's mans geest en vernuft uit te wijden, en besluiten wij dit artikel met eene naauwkeurige mededeeling omtrent de door hem uitgegevene schriften.

Als dichter deed hij zich kennen door:

Minne-kunst, Minne-baet, Minne-dichten, Mengeldichten, Amst. 1622. kl. 8^o. met pl.; herdrukt aldaar 1626. 8^o. met meerdere fraaije plaatjes; 3^e. druk ald. 1628. langw. 8^o.; nog eens ald. 1660. langw. 8^o. met pl.

[p. 357]

Minnepligt, ten toon gesteld in de vrijagie van Diana en Flandre; een van de waardigste stukjes uit de onwaardeerlijke Astrea, Amst. 1625. 12^o.

Minnekunde, ofte de Philosophie der Liefde, uit het Fransch vertaald, Amst. 1628. 12^o.

De verduijtste Cid, blyeind treurspel, Amst. 1641. 12^o.; ald. 1662. kl. 8^o.; na dien tijd nog vijfmaal herdrukt.

De ongestadige Hylas, de veranderlijcke Stella, de lichtveerdige Pamphilus, 3^e druk, Amst. 1670. 12^o.

De eerste druk der Batavische Arcadia van Johan van Heemskerk verscheen onder den titel van: Inleijdinghe tot het ontwerp van eene Batavische Arcadia, Amst. 1637. 12^o.

Deze druk komt hoogst zeldzaam voor. Hij verscheen zonder naam des schrijvers en is slechts eene schets van het werk dat later volgen zou; doch bevat echter nog meer dan de volgende drukken, want aan het slot komt voor eene Minneklachte, die 11 bladzijden beslaat en in de volgende niet gevonden wordt.

De tweede druk zag in 1647 het licht, onder den titel van:

Batavische Arcadia, waer in, onder 't Loofwerck van Liefkooserijtjes, gehandelt werdt van den oorspronck van 't oud Batavien, Vrijheidt der Bataviërs, Vrije Zee, Zeevonden, Vinders van verburgen schatten, Verbeurt-maecken van Goederen, Vyt perssen der waerheydt door pijnigen, Onheyl van der lanckwyligheydt der Rechtsplegingen, en andere diergelycke ernstige saken meer, Amst. 1647. 12^o.

Ook deze tweede druk, misschien even zeldzaam als de eerste, verscheen zonder naam van den schrijver, maar met een ‘narede van den uytghever’ geteekend C.v.B., waarvoor thans Caspar van Baerle gehouden wordt, die echter niet de vertaler kan zijn der Latijnsche aanteekeningen, die in het Nederduitsch vertaald voorkomen in den derden druk, die met des schrijvers naam verscheen te Amsterdam, in 1657, mede in 12^o., zonder de narede. Ook deze druk komt zeldzaam voor en moet in typographische waarde voor den tweeden onderdoen.

De vierde druk zag in 1662 te Amsterdam in kl. 8^o. het licht, vermeerderd, verbeterd en met den naam des schrijvers voorzien. Het jaartal der bijgevoegde privilegie is 1663, terwijl op den titel staat 1662. De boven vermelde narede volgt onmiddellijk op de voorrede, doch is ongeteekend.

De vijfde druk, mede in kl. 8^o., weinig verschillende van den vierde, verscheen te Amsterdam in 1678.

In 1707 volgens de titelplaat, in 1708 volgens den titel verscheen te Amsterdam een zesde druk ‘door een voornaam

[p. 358]

liefhebber van alle misslagen gezuiverd.’ In deze uitgave komen het eerst platen voor van J. Lamsvelt, zeven in getal. Hij is mede in kl. 8^o.

Reeds in 1729 verscheen de zevende druk (waarvan achter op den titel geene melding wordt gemaakt), opgedragen aan Joan van der Does, raad in den Hoogen Raad. Deze is mede in kl. 8^o., doch de platen zijn geheel anders dan in den zesden druk.

Eindelijk zag in 1751 een nieuwe, achtste, druk, en wel in gr. 8^o. te Amsterdam het licht, die de beste van al de drukken is. Hij is voorzien met platen, gedeeltelijk dezelfde als die van den vorigen druk, en werd in 1756, 1765 en 1786 te 's Hage met vernieuwden titel uitgegeven. De laatste uitgave had plaats te 's Gravenhage 1852 in 32^o. In den Bloemkrans van verscheidene gedichten (Amst. 1659. 8^o.) vindt men van Johan van Heemskerk nog: Helden zelfsprake van den Admiraal Heemskerk.

Zie Barlaei, Poëmata, pars II. p. 141, 142; Scheltema, Geschied- en Letterk. Mengelw., D. I. St. 3. bl. 48-144; van Kampen, Geschied. der Ned. lett. en wetensch., D. I. bl. 205-207; Siegenbeek, Geschied. der Ned. Letterk., bl. 144-146, 206; Schotel, Beoordeeling der Arcadia's gedurende de XVII en XVIII Eeuw, in ons vaderland uitgegeven, in Schull en van der Hoop, Bijdr. tot Boek. en Menschenk., D. I., Boekbeoord., bl. 178-184, en van Hasselt, Brief aan G.D.J. Schotel in dezelfde Bijdragen, D. II. St. 3; Vreede, de Hooge raad van Holland enz., in Jaarb. van de Regt. Magt in Nederl., 1839, bl. 45; J. van Harderwijk, Rz., Redev. over Mr. Joh. van Heemskerk, bijzonder als proza-schrijver enz., in de Vaderl. Letteroef., 1841. St. XIII; de Navorscher, D. I. bl. 205, D. II. 152, D. III. bl. 146, Bijbl. bl. CXXXI, CLXI, D. IV. Bijbl. LXXXIV, D. VI. bl. 234, D. VII. bl. 27, 147, 204.