Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Jacob van Heemskerk]

HEEMSKERK (Jacob van), waarschijnlijk uit het geslacht van de voorgaanden gesproten, was de zoon van Hendrik van Beest van Heemskerk en van Aagje, Alida of Adelheid Jacobs dochter. Te Amsterdam den 1^sten Maart 1567 geboren, betoonde hij al vroeg eene ongemeene zucht om de aardrijkskunde te beoefenen, en toen er later gesproken werd dat van wege den staat pogingen in het werk zouden gesteld worden, om eenen weg langs het Noorden naar Oost-Indië te ontdekken, wenschte hij niets vuriger dan deel te nemen aan dien togt, als een uitmuntend middel om zijne verkregene bekwaamheden te vermeerderen.

Aan boord van het schip Amsterdam, waarop de bevelhebber zich bevond, zeilde Heemskerk in het begin van Julij des jaars 1595 uit Texel. De onderneming mislukte echter, en Heemkerk keerde in October van hetzelfde jaar te Amsterdam terug. Ofschoon 's lands staten geen lust meer gevoelden eene herhaling van dien togt voor hunne rekening te doen, besloot nogtans de regering van Amsterdam daartoe twee schepen te doen uitrusten. Over dezelven voerde Heemskerk, als schipper en koopman, en Willem Barendsz als opperstuurman het bevel. Op het artikel van laatstgenoemde hebben wij een verhaal van dien togt en de overwintering op Nova Zembla gegeven, waarnaar wij thans, kortheidshalve, verwijzen kunnen.

Niettegenstaande het mislukken dezer onderneming was

[p. 354]

de naam van Heemskerk gevestigd, en aarzelden 's lands staten niet hem, in 1603, als admiraal naar Oost-Indië te zenden, ter bescherming van den handel. Op die reize had hij het geluk, naar Djohor stevenende, om aldaar eene lading in te nemen, eene kostbaar geladene Portugesche kraak te vermeesteren en behouden in het vaderland te brengen.

Meer en meer rees hij in aanzien bij 's lands staten. In 1607 stelden zij hem over eene vloot van zeventien oorlogschepen, om daarmede naar de Spaansche kusten te stevenen en de Spanjaarden allen mogelijken afbreuk te doen. Een bewijs van belangeloosheid gaf hij bij deze opdragt, bij welke hij geen loon begeerde, tenzij hij prijzen maakte boven de vijfmaalhonderdduizend gulden waardig.

In Maart liep Heemskerk met zijne vloot in zee en wendde den steven regtstreeks naar Spanje, met het voornemen om, waar ook eene vijandelijke scheepsmagt mogt ontmoet worden, dezelve aan te tasten. Ofschoon de onderneming in vele opzigten zeer hagehelijk was, werd Heemskerk door het gevaar echter niet afgeschrikt. Na den vijand te vergeefs te Lissabon gezocht te hebben, vond hij dien in de baai van Gibraltar, geankerd onder het geschut van de stad en het kasteel, sterk een en twintig bodems en bemand met een aanzienlijk getal koppen. Krijgsraad belegd en de scheepsbevelhebbers tot pligtsbetrachting aangespoord hebbende, had de aanval onmiddellijk plaats. Vreesselijk was de strijd en onvergelijkbaar de onverschrokkenheid door de Nederlandsche zeelieden aan den dag gelegd. Roemrijk was dan ook het einde, maar treurig tevens. Staande op de kampagne in volle harnas met den helm op het hoofd en het zwaard in de hand, werd Heemskerk reeds door het tweede schot uit het vijandelijk vice-admiraalschip doodelijk getroffen en blies hij kort daarna den laatsten adem uit, zijnen schepelingen vermanende voorttegaan gelijk zij begonnen waren en zijne ziel Gode bevelende.

's Mans lijk naar Amsterdam gevoerd, werd den 8^sten Junij 1607 met een gevolg van meer dan achthonderd personen plegtig ter aarde besteld ten noorden van het hooge koor in de oude kerk aldaar. Op hoog bevel werd er boven zijn graf een praalsteen geplaatst, welks latijnsch opschrift herinnert aan 's mans treffelijke daden en hulde brengt aan zijne dapperheid. Onder aan den voet van den steen was de zeeslag voor Gibraltar afgebeeld, van welk beeldhouwwerk thans niets meer te onderscheiden is. Boven hetzelve leest men deze twee kernachtige regels van Pieter Corneliszoon Hooft:

[p. 355]

 

Heemskerk, die dwers door 't ijs en 't ijzer darde streeven,

 

Liet d' eer aan 't land, hier 't lijf, voor Gibraltar het leeven.

Jacob van Heemskerk was den 14^den September 1604 gehuwd met Maria, dochter van Johan of Hans Colderman, burgemeester te Haarlem, en van Pietertje Gerrits van Adrichem. Hij verwekte geene kinderen. Zijne afbeelding ziet het licht, ook eene plaat van de hem ter eere gestelde graftombe. Zijn laatste wapenfeit is mede in plaat gebragt, door de dichtkunst bezongen en door de stempelkunst vereeuwigd.

Zie Bor, Ned. Oorl., het regist. op Jacob; van Meteren, Ned. Hist., het regist. op Jacob; Brandt, Leven van de Ruiter, het regist. op Jacob; Wagenaar, Vaderl. Hist., het regist. op Heemskerk; Dezelfde, Beschrijv. van Amsterd., D. IV. bl. 95, VII. bl. 340, 343, XI. bl. 234; van Wijn, Nalez. op de Vaderl. Hist., D. I. bl. 329; Kok, Vaderl. Woordenb.; Levensbeschrijv. van voorn. Mannen en Vrouwen, D. I. bl. 84-89; Ned. Reiz., D. I. Inl. bl. 3-15, III. bl. 118-124; Lev. en daden der doorl. Zeeheld., 2de druk, bl. 293-305; van Kampen, Vaderl. Karakterk., D. II. St. I. bl. 86, 87; Swalue, de daden der Zeeuwen, bl. 167-170; Engelberts Gerrits, Gedenkst. van Neêrl. Heldend. ter Zee, D. I. bl. 207-209; de Jonge, Geschied. van het Nederl. Zeewez., D. I. bl. 300-305; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. II. bl. 67, 68, Aant., bl. 191-193, D. VI. St I. bl. 316; Muller, Cat. van Portrett.; de Navorscher, D. I. bl. 98, D. III. bl. 99, D. IV. bl. 83, 128, Bijbl., bl. LXXXII, CIV, D. V. bl. 16, D. VI. bl. 171, 338, 348.