Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Jan Haren]

HAREN (Jan) werd te Valenciennes, tegen het midden der zestiende eeuw, geboren en in het Hervormde geloof opgevoed. Zijn vader was predikant en om het geloof ter dood veroordeeld. De zoon was ter goeder ure naar Genève gevlugt, en genoot er de vriendschap van Calvijn, dien hij in 1564 sterven zag. Naar Nederland teruggekeerd, had hij op onderscheidene plaatsen het Evangelie verkondigd, onder andere te Brugge van 1566 tot 1567, doch in Alva's tijd, om zijne goederen te redden, ‘zijn pardon gehaald en genoten.’ Daarover berouw toonende, werd hij wederom tot het predikambt toegelaten, ofschoon tegen de meening en den wil van velen, die hem beter kenden en hem voor eerloos hielden.

Omstreeks 1578, of in het begin van 1579, moet Haren te Brugge als predikant teruggekomen zijn. Hij was toen gebuwd, doch de naam zijner vrouw wordt niet genoemd. Hij bewoonde een gedeelte van het Karmelieter klooster, waar de Roomschgezinden op den 3^den Julij 1579 heensnelden om hem te vermoorden. Vermits hij niet in huis was, moest zijne vrouw het misgelden; men sloeg haar, sleepte haar langs den grond en trapte haar met voeten. Toen de volgende dag de stad door staatsche troepen bezet was, wapende zich Haren insgelijks en strijdig met de leer, die hij verkondigde, liet hij zich door wraakzucht medeslepen en snelde, aan het hoofd eener bende Waalsche soldaten, naar het huis van den kolonel de Mal, om het der plundering prijs te geven.

Haren was een man van veel aanzien en invloed in de Fransche kerk. Dit blijkt daaruit, dat hij op de Synode te Gent, den 16^den Maart 1580 gehouden, de waardigheid van scriba bekleedde, en op die van den 19^den September 1582 te Antwerpen het voorzitterschap waar-

[p. 181]

nam, nadat hij ze met eene redevoering geopend had. Weldra kwam hij met Karel van Croy, prins van Chimay, die wij vroeger behandeld hebben, in aanraking, nadat deze in Augustus 1583 als gouverneur van Brugge gevestigd was. Welligt heeft hij dezen als hofprediker gediend, en dat hij bij hem in groote achting stond is daaruit op te maken, dat hij door hem naar Middelburg tot den prins van Oranje werd afgezonden, om aan dezen aldaar de credentie-brieven van Chimay en der vier leden van Vlaanderen te overhandigen. Ook bij den prins genoot hij zulk een vertrouwen, dat deze hem den 2^den September met een brief aan zijn broeder, graaf Jan van Nassau, zond en hem kort daarop eene zending naar Keulen bij Jan Casimir opdroeg, waarna hij weder naar Brugge terugkeerde.

Hier bleef hij tot aan de verovering der stad door de Spanjaarden, en trok vervolgens met den prins van Chimay, in wiens vertrouwen hij deelde, naar diens goederen, zonder aan zijne kerkelijke overheid eenig berigt te zenden. Op de aanmaning om op eene volgende Synode van zijn stilzwijgen en verblijf kennis te geven, antwoordde hij niet, en hij wierp zich in de armen der jezuiten, bij wie hij den 3^den Maart 1586 het Hervormde geloof afzwoer.

Spoedig daarop bezocht hij niet alleen verschillende steden, onder anderen ook Antwerpen en Keulen, om van zijne geloofsverandering openbaar getuigen te geven, maar hij haastte zich ook om, door het schrijven en uitgeven van eenige geschriften, zulks aan de geheele wereld bekend te maken. Deze geschriften zijn getiteld:

Brief discours des causes justes et équitables, qui ont meues M. Jean Haren, jadis Ministre, de quitter la Réligion prétendue Réformée, pour se renger au giron de l'Eglise Catholique, recitées publicquement au peuple d'Anvers en la grande salle du collège des Pères de la Société de Jésus, le IX jour de Mars 1586 par ledit Haren. Aquel sont adjoustées certaines demandes Chrestiennes, proposées par ledit Jean Haren à un certain Ministre Protestant (Ambrosius Wille) touchant les principaux pointz de la Réligion Catholique, etc. Anv. 1587. 12^o.; in het Hollandsch reeds in 1586 aldaar verschenen met een opdragt aan Karel van Croy, prins van Chimay.

Treize Catechèses contre Calvin et les Calvinistes, Nancy 1599. 12^o.

Profession Catholique de Jean Haren, Nancy, 1599. 12^o.,

Epitre et Demande Chrestienne de Jean Haren à Ambroise Wille, Ministre des étrangers Walons retirez en la ville d'Aix-la Chappelle, Nancy 1599. 12^o.

[p. 182]

Het tweede van deze geschriften was opgedragen aan de prinses Antoinette van Lotharingen, die in het huwelijk was getreden met den hertog Jan Willem van Gulik. Haren schijnt daardoor met deze vorsten in kennis en in dienst der hertogin gekomen te zijn. In 1602 werd hij verdacht de schrijver te zijn van een ‘libel fameux,’ waarvan ons den titel onbekend is, doch waarin de protestantsche vorsten schandelijk beschuldigd werden. Hij werd dien ten gevolge in hechtenis genomen, van meer andere dingen beticht, doch omstreeks 1609 ontslagen. Hierop te Wezel gekomen, wenschte hij wederom tot de Hervormde kerk terug te keeren, en deed daarvan den 7^den Maart 1610 in de Waalsche kerk aldaar openlijk belijdenis niet alleen, maar even als hij vroeger zijne terugkeering tot de Roomsche kerk bij geschrifte had bekend gemaakt, gaf hij ook nu van zijne wederaanneming van het Hervormd geloof kennis door zijn geschrift:

La Repentance de Jean Haren et son Retour en l'église de Dieu, publiquement par lui récitée en l'église Wallonne de Wesel, tot het doen drukken waarvan ‘in de Walsche en Duytsche Sprake’ door de Staten-Generaal octrooi werd verleend, den 29^sten April 1610, voor den tijd van zes jaren.

Haren schijnt vervolgens zich naar Holland begeven te hebben. De Synode te Amsterdam, in April van 1610 gehouden, wantrouwde hem, en het uittreksel uit hare handelingen, door den heer Janssen ons medegedeeld, bewijst genoegzaam dat Haren niet te Wezel als leeraar is aangenomen. Bovendien had hij bij resolutie van de Staten, in dato 1 Julij 1610, verlof gekregen om zich met zijne huisvrouw in Holland te vestigen. Waar dit evenwel geschiedde, is niet bekend. Ook zijn verder levenslot ligt in het duister. Alleen wordt nog gemeld, dat de Waalsche Synode in 1611 te Dordrecht gehouden, hem tegemoet kwam met eene som van 100 daalders, en hem hare hulp verder aanbood. In 1612 bood Haren de Synode te Rotterdam gehouden eenige kleine geschriften ter goedkeuring aan, en dit is de laatste maal dat van hem gewag wordt gemaakt. Teregt zegt de heer Janssen, wiens berigten over Haren hier door ons met die van anderen zijn overgenomen: ‘Zoo moest dan de ongelukkige, onder den last der schande en vernedering, die op hem rustte, door zijne pen in zijn karig levensonderhoud voorzien en schier van de milddadigheid afhangen. Wat verschil met vroegere dagen, toen hij, vereerd als één der aanzienlijkste mannen in de kerk en aan 't hoofd eener bloeijende stadgemeente, tot een

[p. 183]

prinsenhof den toegang had en met vorstengunst overladen werd!’

Zie Bor, Ned. Oorl. B. XXI. bl. 849 (120); van Meteren, Ned. Hist. D. III. bl. 270, D. IV. bl. 159, D. VIII. bl. 107; Foppens, Bibl. Belg. p. 653; Paquot, Mémoires, T. I. p. 379; Groen van Prinsterer, Archiv. 1e Serie, T. VIII. p. 239, 241, 255; de Navorscher, D. III. bl. 347, 348; Janssen, de Kerkhervorm. te Brugge, D. I. bl. 204, 207, 253, 255, 257, 260-266, 268, D. II. bl. 25, 56, 184, 192, 193, 200.