Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Ijsbrand van Hamelsveld]

HAMELSVELD (IJsbrand van), uit eene Utrechtsche familie gesproten, was de zoon van IJsbrand van Hamelsveld, kaarsenfabriekant te Utrecht, en van Elisabeth Wiggers. Hij werd op den 7^den Februarij 1743 ter gemelde plaatse geboren, en ofschoon opgeleid om zijns vaders opvolger in de fabriek te zijn, vertoonde zich reeds vroeg bij hem zulk eene buitengewone lust tot de wetenschappen, dat zijne ouders, op aanraden van den predikant J. Schermer, besloten hem der studie toe te wijden.

In 1754 ter latijnsche school vertrokken, maakte hij zich in vier jaren tijd zoo zeer bekwaam in de talen, dat hij in 1758 als student in de godgeleerdheid aan de Utrechtsche hoogeschool werd opgenomen. Eene proeve van zijne aanhoudende studie gaf hij in 1764 door de verdediging eener dissertatio philologico-antiquaria de aedibus veterum Hebraeorum, en in 1765 van eene dissertatio Theologica inauguralis de moribus antediluvianis typo morum adventum servatoris antecessurorum, waarop hem den graad van doctor in de godgeleerdheid geschonken werd.

In hetzelfde jaar proponent geworden, werd hij in het begin van het volgende tot predikant te Durgerdam beroepen. Nadat hij aldaar tien jaren het Evangelie verkondigd had, vertrok hij in 1776 als predikant naar Grootebroek, en van daar in 1777 naar Goes, in Zuidbeveland. Slechts twee jaren was hij daar werkzaam toen eenige gerezene geschillen hem zijn prediktambt aldaar deden nederleggen. Wel werd hem zijn ontslag geweigerd, maar zoo als uit een destijds door hem uitgegeven geschrift blijkt, hij meende zich geregtigd hetzelve te nemen.

Naar Utrecht met de zijnen vertrokken, leefde hij aldaar stil en ambteloos, en hield zich met de zamenstelling en uitgave van eenige geschriften bezig, totdat hij in 1784 aldaar als hoogleeraar in de godgeleerdheid beroepen werd, welke betrekking hij den 26^sten Februarij van genoemd jaar aanvaardde met eene redevoering: de statu rei Christianae, hodierno, laeto an tristi? quidque in posterum de eo sperare vel timere debeamus?

Niet gewoon zijne gevoelens te ontveinzen, betoonde hij zich bij de staatsomwenteling van 1787 een ijverig aanhanger der patriottische partij. Uit vrees voor onaangenaamheden, waarmede men hem gedreigd had, besloot hij,

[p. 141]

nadat men hem het hoogleerambt ontnomen had, Utrecht te verlaten. Na zijn vertrek werd hem niet alleen het regt om in de provincie Utrecht te prediken ontnomen, maar ook zijn afbeeldsel uit de senaatskamer genomen en met een honend opschrift elders geborgen.

Voornemens zijnde zich te Amsterdam neder te zetten, werd hem de inwoning in die plaats ontzegd, waarop hij toen naar Durgerdam, zijne eerste standplaats, vertrok.

Na tot in 1789 aldaar gewoond te hebben, begaf hij zich in dat jaar met zijn gezin naar Leiden, waar zijn zoon, die volgt, zich op de regtsgeleerdheid ging toeleggen. Bij de staatsomwenteling van 1795 werd hem in de plaats van den afgezetten hoogleeraar Boers de godgeleerde leerstoel te Leiden aangeboden, doch het blijkt niet dat hij die betrekking heeft aangenomen. Die omwenteling rukte hem weder uit de aangename stilte, en voerde hem in eene politieke loopbaan, waarin hij het vaderland meende van dienst te kunnen zijn.

In 1796 weder te Utrecht gekomen, werden de voor hem onteerende besluiten, in 1787 genomen, niet alleen ingetrokken, maar hem ook weder het hoogleeraarambt aangeboden. Daar dit ten koste zou zijn van hem, die het toen vervulde, bedankte hij voor die aanbieding en ging, na het overlijden zijner eenige dochter, met der woon naar Amsterdam, welke stad hij evenwel kort daarna met den Haag verwisselde, toen hij tot lid der Nationale Vergadering verkozen werd. Tot Augustus 1797 nam hij het voorzitterschap van die vergadering waar, en werd nog in dat jaar tot lid der Tweede Nationale Vergadering verkozen. Ofschoon velen weigerden die benoeming aan te nemen, bedankte hij daarvoor niet, maar achtte het meer dan ooit zijn pligt, op zijn post te staan en door zijn voorbeeld te toonen, dat een echt beminnaar des vaderlands standvastig blijft, ook in het barnen der gevaren. En toen in 1798 de tegenomwenteling daar was, deelde hij in het lot van zoo velen zijner medeleden, en zag zich niet alleen uit zijne waardigheid ontzet, maar ook eenigen tijd in de gevangenis.

Daaruit ontslagen, woonde hij vervolgens te Amsterdam, ten huize van zijnen zoon, en overleed er den 19^den Mei 1812. Volgens zijne uitdrukkelijke begeerte werd hij den 14^den Mei daaraanvolgende te Durgerdam begraven, in het graf, waarin ook zijn vader ter ruste werd gelegd. Hij was aldaar in 1769 gehuwd met Susanna Flandreau, weduwe van Albert Alders, in leven kapitein in dienst der Oost-Indische Compagnie. Zij schonk hem ééne dochter en één zoon, die volgt. Zijne afbeelding ziet op meer dan ééne wijze het licht.

[p. 142]

Van Hamelsveld toonde zich door zijne menigvuldige geschriften een man van groote en veelzijdige geleerdheid. Ervaren in de oude en nieuwere talen, voorzien met een aantal kundigheden over verschillende vakken van wetenschap, en begaafd met een sterk geheugen, was hij niet alleen groot als beoefenaar der bijbelsche en kerkelijke geschiedenis, en van de Oostersche en gewijde oudheden, maar hij maakte zich ook hoogst verdienstelijk als vertaler en uitlegger der Heilige Schrift en als apologeet des christendoms. In één woord, waar wij hem op het gebied der geleerdheid ontmoeten, overal doet hij zich kennen als, het zijn de woorden van den eerwaarden Glasius, een ijverig, werkzaam en uitmuntend godgeleerde, die zich omtrent de theologische wetenschappen, niet het minste in hare praktikale toepassing bij ongeleerden, hoogst verdienstelijk gemaakt heeft.

Van van Hamelsveld's talrijke vertalingen, bij sommige van welke hij zijne aanteekeningen voegde, zwijgende, laten wij hier eene lijst volgen van zijne oorspronkelijke werken:

't Gevoelen van den Heere J.C. Harenberg, dat sommige afdeelingen der H. Schrift onder elkander vermengt en verward geraakt zouden zijn, ter toetze gebragt en wederlegt; in de Nederl. letterverlustiging, Amst. 1763, 2de deel, bl. 477.

Zedig onderzoek nopens de doode zee, of dezelve de plaats beslaat, waar eertijds de steden Sodom, Gemorrha enz. gestaan hebben, dan niet; in de Nederl. letterverlustiging, Amst. 1763, 2de deel, bl. 362.

Verhandeling over de pyramiden van Egypte enz.; in de Akademie der geleerden, Amst. 1764, 1ste deel, bl. 121.

Geschiedenis der Medische Koningen; in hetzelfde werk, 1ste deel bl. 195.

Geschiedenis der Assyrische Koningen; in hetzelfde werk, 3de deel, bl. 172.

Zes leerredenen over Hanna's lied, 1 Sam. II:1-10, Utr. 1773. 8^o.

Aanmerkingen over het verhaal van Flavius Josephus, aangaande Alexander den Grooten; in de Ned. Biblioth. 1774, 2de deel, 2de stuk, bl. 209.

Durgerdams waterwee, Amst. 1775. 8^o.

Berigt aangaande de redenen die hem bewogen om zijne dimissie als predikant te Goes in Zuid Beveland te vraagen, en deze hem geweigerd zijnde zijn ambt intusschen aldaar neer te leggen, Utr. 1779.

Bibliotheca exegetico-theologica ex actis Eruditorum Lipsiensibus adornata, Pars I-III. Traject. ad Rhen. 1780. 8^o.

[p. 143]

Vaticinium Jeremiae XXXI:31-40 illustratum, Traject. ad Rhen. 1780. 8^o.

Twee redevoeringen over het IX en X kapittel van het boek Esther, Utr. 1782. 8^o.

Parodie van Horatius 1 Boek, lierz. 22; in de tweede proeve van het Genootsch. Dulces ante omnia musae, Utr. 1782.

Bedenkingen op A.H. Niemeijer, Characterkunde van den Bijbel, betreffende de geschiedenis van Esther; in de Nieuwe Nederl. Bibl. 1782, 2de deel, 2de stuk, bl. 403.

De Bijbel verdedigd, Amst. 1783. 8^o. 8 deelen; 2de druk, Amst. 1797. 8^o. 8 deelen.

De voortreffelijkheit, nuttigheid en noodzakelijkheid van de geschiedenissen des O. Testaments betoogd in eene redevoering over I Cor. X:11, Utr. 1783. 8^o.

Twee leerredenen over Math. VII:1-11, Utr. 1784. 8^o.

Inwijings redevoering, Utr. 1784. 8^o.

Leerreden over het 18 en 19 vers van den XIV Psalm, Amst. 1785. 8^o.

De gronden van hoop op verhooring van onze plegtige gebeden, in eene leerreden over Psalm 145, vs. 18 en 19, Utr. 1785.

Over de weigering der Joden, om de Samaritanen deelgenooten in den herbouw van den tempel te maken; in de Verh. van het Prov. Utr. Gen. Utr. 1785, 2de deel.

Ophelderingen der Heilige Schrift uit de Nieuwe Oostersche en Uitlegkundige Bibliotheek van Michaëlis, Leid. 1786. 8^o. 1ste stuk.

Aardrijkskunde des Bijbels, Amst. 1790-1798. 8^o. 6 deelen met kaarten. In het Hoogd. vert. door R. Jänisch.

Het Oude en Nieuwe Testament en de Apocryfe Boeken, met aanmerkingen, Amst. 1791. 8^o, 16 deelen; 2de druk, Amst. 1802. 8^o. 10 deelen.

De welmeenende raadgever, Amst. 1791. 8^o, 5 deelen.

De zedelijke toestand der Nederlandsche Natie op het einde der XVIII eeuw, Amst. 1791. 8^o. 2de druk.

Brief behelzende eenige bijzonderheden wegens B. Meulman, Amst. 1791.

De Vraagal, Leid. en Amst. 1791-1796. 8^o. 6 deelen.

Nodig bericht aan het publiek nopens de handelingen van P. van Hemert omtrent hem, Amst. 1793.

Bijbelgeschiedenis, Amst. 1797. 8^o. 2 deelen, met platen, 2de druk ald. 1819. 8^o. 2 deelen met platen.

De ongeveinsde Christen, Amst. 1797-1804. 8^o.

De Christen bevestigd in zijn geloof, Amst. 1799. 8^o.

Historisch handboekje van den Bijbel, 3de druk. Amst. 1799. 8^o. met platen; 4de druk ald. 1830. 8^o. met platen.

[p. 144]

Algemeene Kerkelijke geschiedenis der Christenen, vervolgd door A. Ypey, Haarl. 1799-1817. 8^o. 26 deelen, met platen en portrett.

Het Nieuwe Testament uit het Grieksch, Amst. 1800. 12^o. met platen.

Kort Begrip der algemeene geschiedenis, Amst. 1802. 8^o; 2de druk, Haarl. 1820. 8^o.

De geschiedenis van Abraham, voor kinderen, Amst. 1804. 8^o. 2 stukjes; 4de druk ald. 1843. 8^o.

De geschiedenis van Isaak, voor kinderen, Amst. 1804. 8^o.

De Bijbel, uit het Hebreeuwsch en Grieksch, Amst. 1805. 12^o. met platen.

De geschiedenis van Jacob, voor kinderen, Amst. 1805. 8^o.

Romeinsche geschiedenissen, van M. Stuart verkort, Amst. 1806. 8^o. 4 deelen, met platen.

Geschiedenis der Joden, sedert de verwoesting van stad en tempel, tot den tegenwoordigen tijd, Amst. 1807. 8^o.

De redelijke Christen, Weekblad, Amst. 1807. 8^o.

Algemeene geschiedenis, ten gebruike der jeugd, vermeerderd door A. van der Swan, Amst. 1809. 8^o. 2 stukjes.

Het Evangelie volgens het Oude Testament, of onderzoek, welke kundigheden van den godsdienst en zedeleer de menschen volgens den inhoud der boeken des O.T., van de alleroudste tijden af, van eeuw tot eeuw door goddelijk onderwijs, gehad mogen hebben, Amst. 1810. 8^o.

Het Evangelie volgens het Oude Testament, Amst. 1810. 8^o.

Zie S. Ravii, Oratio anni 1786, No. 100; J. Heringa, Oratio anni 1825, No. 100; Vaderl. Hist. ten verv. op Wagenaar, D. XXI. bl. 25, 44, 132, D. XXXII. bl. 242, D. XXXIV. bl. 332, D. XXXV. bl. 76, 111, D. XXXVII. bl. 196, 197, D. XXXVIII, bl. 190; Algem. Konst- en Letterb. 1812. D. I. bl. 322, D. II. bl. 148-153; Arrenberg, Naamreg. van Ned. Boek.; Saxe, Onomast. liter. T. VIII. p. 425, 426; Ypey, Geschied. der Christel. kerk in de 18de eeuw, D. II. bl. 87-89, D. VII. bl. 454-456, D. VIII. bl. 452, 723-727; Ypey en Dermout, Geschied. der Ned. Herv. Kerk, D. III. bl. 606, 611, D. IV. aant. bl. 66; de Jong, Naaml. van Boek. bl. 224, 225, 670 en Supplem.; van Kampen, Geschied. der lett. en wetensch. in Ned. D. II. bl. 546, 575; Brinkman, Naaml. van Boek.; Collot d'Escury, Holl. roem, D. III. bl. 89, Aant. bl. 399, 400. D. V. bl. 83, 198, 211, 383, 384; Koenen, Geschied. der Joden in Nederl. bl. 20, 21; van der Aa, Nieuw Woordenb. der Ned. Dicht.; Glasius, Godgel. Nederl.; Vreede, Bijdr. tot de Geschied. der Omwent. van 1795 tot 1798, 2de St. bl. 50; Muller, Cat. van Portrett. bl. 107, 315.