Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 7

[Izaak Jan Alexander Gogel]

GOGEL (Izaak Jan Alexander) werd den 10^den December 1765, te Vugt, een dorp in de Meijerij van 's Hertogenbosch, geboren. Zijn vader, Duitscher van geboorte, had als officier de Staten gediend. Zijne moeder was de zuster van den bij St. Eustatius gesneuvelden Schout bij Nacht Crull.

Na eenige jaren op het kantoor van Godart Cappel en Zoon, te Amsterdam, doorgebragt te hebben, vestigde hij zich aldaar in 1791, werd in 1794 van wege de Hollandsche gemeenebestgezinden met eene zending bij de vertegenwoordigers van het Fransche volk belast, bekleedde in 1795 onder-

[p. 265]

scheidene posten bij verschillende regerings-collegiën, waardoor hij veel goeds deed en veel kwaads keerde, en werd een der Commissarissen der Nationale beleenbank, waarvan hij een ijverig medeoprigter was, en welken post hij niet aanvaardde, dan onder aanbieding van het daar aan verbondene tractement van drie duizend gulden als een vrijwillig offer aan het vaderland te mogen brengen.

In 1798 werd Gogel Agent van finantiën, en bekleedde dien post tot den veranderden regeringsvorm in 1801. In November 1805 werd hij door den Raadpensionaris andermaal tot denzelfden post geroepen, en ontwierp, en bragt ten uitvoer niet zonder moeite en hinderpalen, het plan der algemeene belastingen, met al de wetten en reglementen van uitvoering daartoe behoorende. Geadsisteerd door eenen raad van zes personen en eenen minister, was hij alleen belast met de administratie van alle belastingen en inkomsten van den lande, met de rentebetalingen van al de toenmalige onderscheidene soorten van schulden en effecten, en met de directie der domeinen, posterijen, geestelijke kantoren en amortiesatiekas.

Na in 1806 als lid der commissie aan Keizer Napoleon, op hoogen last, afgevaardigd geweest te zijn, bevestigde Koning Lodewijk hem, nog in dat zelfde jaar, in zijnen post, aan welken hij zich in 1809 onttrok; doch naauwelijks zich weder op den handel willende toeleggen, werd hij in 1810 door den Keizer naar Parijs ontboden en tot President der afdeeling finantiën in den Raad voor de Hollandsche zaken, tot Staatsraad-Intendant-Generaal der financiën en schatkist in Holland, en tot Voorzitter van het Syndicaat benoemd.

In de waarneming van al deze posten was Gogel er steeds op uit zijn vaderland, zooveel hij kon, nuttig te zijn, tot dat door de omwenteling in 1813 ons vaderland deszelfs onafhankelijkheid weder bekwam. Ofschoon daarover als Nederlander zich verblijdende, achtte hij zich door den eens afgelegden eed aan het Fransche gouvernement nog gebonden, zoolang hij door hetzelve daarvan niet ontslagen was. Zijne stipte naauwgezetheid hierin deed hem in die moeijelijke dagen zijn gezin en bezittingen verlaten, en spoedde hij zich ter verkrijging van zijn ontslag van Amsterdam naar Parijs. Na zijne terugkomst zette hij zich met der woon bij Overveen, niet ver van Bloemendaal, in den omtrek van Haarlem neder, waar hij de blaauwselfabriek van den Heer J.M. Reese had overgenomen, en die met de vervaardiging van Friesch groen had uitgebreid.

Na reeds vroeger door Koning Lodewijk met het grootkruis van de orde der Unie versierd te zijn geweest, en later in denzelfde rang in de orde der Reunie te zijn opgenomen, en tevens tot Kommandeur van het Legioen van eer te zijn benoemd, verhief Koning Willem I hem in Januarij 1821 tot Staatsraad in buitengewone dienst en tot Kommandeur

[p. 266]

der orde van den Nederlandschen Leeuw; beide blijken van vertrouwen en achting, waarvoor Gogel zeer gevoelig was, maar waarvan hij weinig genot had. Zijne nooit gestoorde gezondheid verminderde kort daarna, en door zijn op den 13^den Junij 1821 plaatsgrijpend afsterven verloor het vaderland in hem een kundig en verdienstelijk staatsman, en de maatschappij een regtschapen mensch en edel burger. Zijn lijk werd te Hillegom begraven en zijn vriend, de ook nu reeds ontslapene dichter Warnsinck, bragt in krachtige poezij hulde aan zijne onsterfelijke nagedachtenis.

Te midden van staatkundige zorgen en moeijelijke ambtsbezigheden, vergat Gogel de beoefening der wetenschappen, letteren en der dichtkunst niet, in welke laatste hij, naar het oordeel van Witsen Geysbeek, ongetwijfeld vele vorderingen zou gemaakt hebben, indien hij zijne staatkundige loopbaan in rustiger tijden betreden had. Ofschoon van hem niet anders in druk verschenen is, dan eene dichtmatige vertaling van het Hoogduitsche zangspel van Stephani, De Apothecar en de Doctor (Amst. 1796 8^o.), en dat meermalen ten tooneele gevoerd werd, moeten er nogtans van hem onderscheidene geestige dichtstukjes bestaan, die zoowel zijn hart als zijn smaak eer aan doen.

Gogel was lid en bestuurder van de Hollandsche Maatschappij der wetenschappen te Haarlem, en lid en Directeur der Nederlandsche Huishoudelijke Maatschappij aldaar. De dag van zijn sterven was juist de eerste dag der vierde openbare tentoonstelling van planten en gewassen, van wege laatstgenoemde vereeniging. Bij de blijdschap over het hernieuwd slagen der Maatschappij in deze hare poging, gevoelde men maar al te zeer hoe groot het verlies was, dat men door den dood van Gogel onderging, wiens uitgebreide kennis en rijpe ondervinding de Maatschappij van onberekenbaar nut waren geweest. Teregt werd dus, als een gering blijk van achting aan zijne nagedachtenis, in de zaal der tentoonstelling een Cipres geplaatst, waaraan een eenvoudig opschrift het lofwaardig oogmerk vermeldde.

Gogel was gehuwd met Catharina van Hasselt, bij wie hij een zoon en twee dochters verwekte.

Zie Vaderl. Hist. ten verv. op Wagenaar, D. XXXIII. bl. 36, 37; Algemeene Konst- en Letterb. 1821. D. I. bl. 420, 435-438, D. II. bl. 19-21, door ons voornamelijk gevolgd; Witsen Geysbeek, Woordenb. van Ned. Dicht.; Cat van de Bibl. der Maatsch. van Ned. Letterk. te Leiden, D. I. bl. 101.