Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 5

[Cornelis Evertsen]

EVERTSEN (Cornelis), de Jongste, was de tweede zoon van den Luitenant-Admiraal Cornelis Evertsen de Oude, en werd te Vlissingen den 16^den November 1642 geboren. Hij ging reeds met zijn tiende jaar in zee, volgde zijn vader op verschillende togten, werd achtereenvolgens tweede schipper op een oorlogschip en in 1665 Kapitein van een kaper. Als zoodanig voerde hij in dat jaar het bevel over twee Zeeuwsche schepen, de Eendragt van 32 en de Jonge Leeuw van 22 stukken, toen hij in de helft der maand April door drie kloeke Engelsche schepen werd aangetast. Ongelijk was de strijd, dapper streden de onzen, en Evertsen zou den brand in het kruid hebben gestoken, indien hij door zijn volk niet weerhouden was. Door overmagt bukkende werd hij met de zijnen gevangen genomen. Een Eugelsch schrijver verhaalt dat Evertsen, toen hij in Engeland voor den Groot-Admiraal, den Hertog van York, gebragt werdt, en deze hem de opmerking maakte dat hij een schot door den hoed had, hierop antwoordde ‘Ik wenschte liever, dat de kogel door mijn hoofd ware gegaan, dan dat ik genomen ware.’ Dit antwoord, en zijne betoonde kloekmoedigheid, boezemde aan den Engelschen Koning Karel eerbied in voor den jeugdigen held. Hij vereerde hem 50 gouden Jacobussen ‘uit singuliere en bijzondere inzigten,’ en stelde hem onmiddellijk in vrijheid. Hij woonde hierop als vrijwilliger den noodlottigen slag van 1665 bij, en werd den 21^sten Julij van dat jaar als eerste scheepsbevelhebber op het schip van zijnen vader geplaatst. Hij zag dien vader in den vierdaagschen zeeslag het leven laten voor het vaderland, gelijk hij het sneuvelen van zijnen oom, Jan Evertsen, bijwoonde in den daarop gevolgden zeestrijd van den 4^den Augustus 1666. Hij hielp vervolgens den togt naar Chattam bevorderen, was

[p. 273]

een der dappere Kapiteinen die de Smirnasche koopvaardij-vloot, tegen de aanvallen der Engelschen verdedigden en behouden te huis bragten, en was tegenwoordig bij het gevecht van den 7^den Junij 1672. Toen ons land, in laatstgemeld jaar, door Engeland en Frankrijk te gelijk werd aangevallen, kreeg Evertsen het bevel, met den titel van Commandeur, over vijf fregatten, en werd daarmede naar de West-Indiën gezonden; hij vereenigde zich te Martinique met den Kommandeur Jacob Binckes, en het was met dezen dat hij Nieuw Nederland en St. Eustatius hernam, waarvan het verhaal in dit Woordenboek (D. II. bl. 559 en 560) gevonden wordt. Na eene afwezigheid van een jaar keerde hij en Binckes in Julij 1674 met roem overladen in het vaderland terug, en kon zich beroemen tachtig van 's vijands schepen vernield of veroverd te hebben. De Staten van Zeeland riepen hem evenwel tot verantwoording op, en de Raadpensionaris van dat gewest vond termen om te eischen Evertsen in zijne dienst te schorsen. Verschillende omstandigheden hadden aanleiding gegeven om Evertsen in hunne oogen strafbaar te doen zijn, wegens het niet nakomen hunner bevelen. Zijn gemeenschappelijk handelen met den Kapitein Binckes, hetwelk streed tegen de belangen van Zeeland, was alleen genoeg om het misnoegen zijner meesters op te wekken. Bitter griefde dit den man, die reeds zoo veel voor het vaderland gedaan had; wel waren er sommigen die voor hem in den bres sprongen, doch dit hielp hem weinig en hij zag zich eindelijk, om nieuwe moeijelijkheden voor te komen, genoodzaakt zijn leedwezen te kennen te geven over het weinige genoegen dat de Staten in zijn gehouden gedrag namen, en te verzoeken hetzelve goedgunstig te willen overzien. De zaak is hierbij gebleven, doch het gebeurde schijnt geen nadeelige invloed op de bevordering van Evertsen gebad te hebben; althans hij werd in 1675 tot Commandeur en Schout-bij-nacht van Zeeland, in 1679 tot Vice-Admiraal en tot Kommandeur der stad Vlissingen en in 1684 tot Luitenant-Admiraal van Zeeland bevorderd. Kort na zijne eerstgenoemde bevordering had hij een groot aandeel aan de bestrijding der Duinkerkers, geleide in 1688 de Oost-Indische schepen veilig naar het vaderland, en voerde in dat jaar het bevel over de voorhoede der vloot, die Willem III naar Engeland zou overbrengen, om dat rijk te bevrijden. Hij keerde in het volgende jaar weder, werd door de Staten van Zeeland voor zijne diensten bedankt, en gebood in 1690 over eene vloot, die de voorhoede der vereenigde Britsche en Nederlandsche scheepsmagt tegen Frankrijk uitmaakte. Ofschoon de slag bij Bevezier allernoodlottigst voor ons was, door de schuld van den Engelschen Admiraal Herbert Graaf van Torrington, die achter bleef, en ons aan de overmagt ten prooi liet, blonken echter Evertsen 's moed en beleid om het meest uit. Onverschrokken streed hij tegen de geheele Fransche vloot; drie uren lang werd met weergalooze hardnek-

[p. 274]

kigheid van beide kanten gestreden, maar de Engelsche zeemagt liet Evertsen in den steek, en slechts door een uitstekend blijk van zijn schrander beleid werd de vloot van eenen bijkans onvermijdelijken ondergang bevrijd. Te midden van den hagchelijksten strijd tracht Evertsen het uiterste te beproeven, door het sein te geven: dat de vloot met staande zeilen zal ankeren. Door deze krijgslist, van welke men nooit te voren gehoord had, dreef de Fransche vloot, voor wind en stroom liggende, hem in snelle vaart voorbij, en zag zich door Evertsen's tegenwoordigheid van geest eene gewisse prooi ontwringen.

Het gevaar was hierdoor nog niet geheel geweken. Ellendig was de toestand der vloot, nog nimmer was eene vloot zoo gehavend als deze. Niet zonder verlies van eenige schepen zette Evertsen de terugtogt voort, en had het geluk om, ofschoon drie dagen te voren nog door den vijand vervolgd, den 18^den Julij het anker te doen vallen in den mond van den Teems, voor het eiland Chepay. En terwijl het gedrag der Engelschen door vriend en vijand werd afgekeurd, en Torrington de straf voor zijne schandelijke handelwijs niet ontging, werd aan Evertsen en de Nederlandsche scheepelingen hoogen lof toegezwaaid. Daar de Koning afwezig was, zond de Koningin eenen eigenhandigen brief aan onzen Admiraal, om hem voor het zoo manhaftig gehouden gedrag te bedanken, welke dankbetuiging daarna in persoon aan Evertsen herhaald werd. Koning Willem schreef mede eenen eigenhandigen brief aan Evertsen, die, tot op den huidigen dag bewaard, blijken draagt hoezeer 's mans gehouden gedrag hem de hooge achting van zijnen vorst had doen verwerven, en de Algemeene Staten, zoowel als de Staten van Zeeland, betuigden aan Evertsen hunne erkentekentelijkheid ‘over zijne goede conduite en courage, in het gevecht betoond.’

Door eene zamenloop van omstandigheden verkreeg Evertsen het opperbevel over de vloot niet meer. Ook daaruit blijkt ten volle dat het heldengeslacht der Evertsen niet altijd naar verdiensten beloond is geworden. Nog eenmaal werd hij in 1692 aan het hoofd van eenige schepen gesteld, om Koning Willem in zijne onderneming tegen Duinkerken te ondersteunen, maar deze aanslag verviel, en Evertsen werd door ongunstig weder verhinderd om den hem opgedragen last ten uitvoer te brengen. Hij bleef intusschen, door zijne betrekking van Luitenant-Admiraal, zitting houden in de Admiraliteit van Zeeland, en was aldaar nuttig werkzaam voor het zeewezen. Toen in 1696 het gerucht van de uitrusting eener magtige vloot in Duinkerken tot ons kwam, die ten doel had een aanslag tegen het eiland Walcheren, en wel bepaaldelijk tegen Vlissingen te ondernemen, werd aan Evertsen het bevel opgedragen over eenige goed gewapende schepen, die meerendeels op de reede van Vlissingen gestationeerd werden, doch als zoodanig is door hem niets der vermelding waardig verrigt.

[p. 275]

Evertsen stierf te Middelburg in November 1706 en werd onder de tombe van zijnen vader en zijnen oom begraven. Eene commissie uit de Admiraliteit woonde zijne lijkstatie bij, doch geene uit de Staten van Zeeland. De oorzaak van dit laatste moet gezocht worden in een geschil tusschen Evertsen en de Staten gerezen, voornamelijk over het betalen van het praalgraf ter eere van zijnen vader en oom opgerigt. Evertsen had daarvoor eenige gelden uitgeschoten, die hem nimmer terug zijn betaald, ten gevolge van den twist die tusschen hem en de Staten van Zeeland over het opschrift op het praalgraf ontstaan was, en waarvan wij reeds met een enkel woord gewaagden. Men wil dat het bewuste opschrift een korten tijd op de tombe gestaan heeft, doch dat Evertsen, op zekeren nacht door eenen steenhouwer in zijne tegenwoordigheid, hetzelve zou hebben doen afbeitelen. Dit gedrag zal ons te minder verwonderen, bij de vermelding dat Evertsen een man was van een oploopend en hevig karakter, wiens groote stoutheid en forschheid hem den bijnaam van Keesje den Duivel hadden doen verwerven, en wiens fier gemoed tot wrevel schier oversloeg bij het vele onregt hem bij zijn leven steeds aangedaan.

Volgens aanteekeningen in de familiepapieren is Evertsen nimmer getrouwd geweest. Zijne afbeelding, door Houbraken gegraveerd, ziet het licht.

Zie de la Rue, Staatk. en heldhaft. Zeeland, bl. 154-159; Wagenaar, Vaderl. Hist. DXV. bl. 395 met portret, 474, D. XVI. bl. 112, van Wijn, Bijv. en aanmerk. D. XIV. bl. 102, D. XVI. bl. 46-50; 's Gravezande, tweede eeuwgedacht. der Middelb. vrijheid, bl. 504; Algem. Konst- en Letterb. 1818. D. II. bl. 196, 197; de Jonge, Lev. van Joh. en Corn. Evertsen, bl. 251 en de geslachtslijst N^o. 2; Collot d' Esoury, Holl. Roem D. II. bl. 101, 102, Aant. bl. 253-256; van Kampen, Vaderl. Karakterk. D. II. St. I. bl. 428-431; de Jonge, Geschied. van het Ned. Zeewez. D. II. St. II. bl. 170, D. III. St. I. bl. 56, 338-369, St. II. bl. 260-264, 396, 410, 441-455, 491, D. IV. St. I. bl. 176-180, 188, 193-226; 262, 377, St. II. bl. 48, 394, 577; Muller, Cat. van Portrett. bl. 83.