Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 5

[Ubbo Emmius]

EMMIUS (Ubbo) werd geboren in de Griete of Grietzijl in Oost-Friesland, op den 5^den December 1547 alwaar zijn vader Emmo Dyken, leerling van Luther en Melanchton, predikant was; zijne moeder was Elisa dochter van Egbert Tjarda, Burgemeester te Norden. Op negenjarigen leeftijd werd hij te Emden ter schole besteld, alwaar hij zich negen jaren met groote naarstigheid op de voorbereidende wetenschap toelegde. Vervolgens trok hij naar Bremen en van daar naar Norden, in welke beide plaatsen hij eenig onderwijs genoot, eerst van den Rector Johannes Molanus, daarna van Johannes Florianus en Nicolaas Sascherus. Vier en twintig jaren oud zijnde, trok hij naar de Hoogeschool te Rostok en oefende zich daar in de Godgeleerdheid en Geschiedenis onder David Chytraeus en in de Genees- en Meetkunst onder Henricus Bruceus. Zijn vader's dood deed hem na een verblijf van twee jaren huiswaarts keeren; doch reeds in 1575 vertrok hij naar Frankrijk, doorreisde een groot gedeelte van Duitschland, maakte er kennis met de beroemdste geleerden en hield zich eindelijk twee jaren te Genève op, waar hij de leerling en vriend van Teodorus Beza werd.

In 1579 teruggekeerd, ontving hij het beroep van Predikant en van Rector der Latijnsche school te Norden. Beschroomdheid om in het openbaar te spreken deed hem de laatstgenoemde betrekking kiezen, en het was door zijn toedoen dat de school in groot aanzien en bloei kwam. Tot nu toe was men de Hervormde leer te Norden toegedaan, en ook Emmius beleed dezelve; maar toen men hem wilde noodzaken de Augsburgsche geloofsbelijdenis te onderteekenen weigerde hij, waarvan het gevolg was dat hij in 1587 van zijn ambt werd ontzet. Niet lang was hij echter buiten bediening, daar hij in het volgende jaar tot Rector te Leer werd aangesteld. Hij maakte hier zulk een opgang, dat de school te Norden geheel te niet ging. Zes jaren te Leer geweest zijnde, werd hij te Groningen in 1594 als Rector benoemd, nadat de stad aan de staatsche zijde was overgegaan. Twintig jaren lang nam hij dit ambt met den grootsten roem waar, en overvloedig waren de vruchten die hij van zijn onderwijs inoogstte. Te vergeefsch beriep men hem te Dordrecht, te Leeuwarden en te Emden. Doch toen in 1614 de Hoogeschool te Groningen werd opgerigt, waartoe hij veel had bijgebragt, werd hij tot Hoogleeraar

[p. 130]

in de Geschiedenis en Grieksche taal aangesteld, en was hij de eerste die als Rector Magnificus de Groningsche Hoogesehool duur aan zich verpligtte, en die bij tot een luisterrijk sieraad verstrekte tot dat zijne jaren hem niet meer veroorloofden in het openbaar te verschijnen.

Na nog kort te voren benoemd te zijn geweest tot overziener van de vertaling des Nieuwen Testaments en der Apocryfe boeken, overleed hij te Groningen den 9^den December 1625, en werd den 13^den daaraanvolgende onder grooten toevloed van aanzienlijke mannen, bij welken men zelfs den stadhouder graaf Ernst Kasimir opmerkte, zeer plegtig op het koor bij het voormalig hoog altaar in de Academie kerk ter aarde besteld. Zijn grafsteen, met een passend inschrift van Henricus Altingh voorzien, is tot dusverre vrij goed bewaard gebleven. De regering der stad, de verdiensten van dezen waarlijk grooten man willende vereeren, deed zijne geschilderde beeldtenis in het stadhuis plaatsen, terwijl op de academische bibliotheek mede een goed geschilderd afbeeldsel van hem gevonden wordt, hetwelk ook in plaat, met een Latijnsch vers van S. van Lamsweerde, in fol. het licht ziet.

Emmius huwde in 1583 met Theda Tjabben, die na de geboorte van een zoon te Norden overleed, welke slechts den ouderdom van negentien jaren mogt bereiken. Hij huwde ten tweede male met Margaretha van Bergen, die hem eene dochter Elizabeth, en een zoon, Wessel genaamd, schonk. Deze werd predikant te Groningen en muntte door braafheid en godsvrucht uit. Zijne zinspreuk was Pietas ad omnia utilis est (vroomheid is tot alles nuttig). Ook hij werd in 1654 plegtig ter aarde besteld. Zijn grafsteen is nog bewaard. Met een zoon van dezen, Samuel geheeten, die burgemeester van Groningen is geworden, en als Hoofdman van de hooge justitie kamer den 11^den April 1684 stierf, is het mannelijk oir van Ubbo Emmius uitgestorven.

De werken door Ubbo Emmius uitgegeven zijn getiteld:

Rerum Frisicarum Historiae Decas prima, Franeq. 1596. 8^o. Decas secunda, ibid. 1598, 8^o. Decas tertia, Lugd. Bat. 1599, 8^o. Decas quarta, Amst. 1604. 8^o. Decas quinta, Gron. 1607, 8^o. Decas sexta, Embd. et Arnh. 1616, 8^o.

Het was door dit werk dat Emmius zich de kroon der onsterfelijkheid heeft verworven. Daardoor werd hij de ware en klassieke geschiedschrijver van Friesland, voor wiens helderen blik de oude fabelhelden als schimmen verdwenen, en de geschiedenis voor het eerst kritisch bearbeid in het licht trad. De beroemdste mannen wijdden uit in zijnen lof, maar zij die voorstanders waren der oude vertellingen, waaronder Suffridus Petrus en Bernardus Furmerius beschuldigden hem moedwillig den vaderlandschen roem verkleind te hebben. Het was dan ook tegen hunnen aanval dat Emmius nog schreef:

Refutatio Apologetica, sive, de origine et antiquitate Frisi-

[p. 131]

orum Veritatis assertio, contra Suffridum Petri et Bernardum Furmerium, hujus gentis Historicos, Gron. 1603, 12^o. Dit werk werd herdrukt met de nieuwe uitgaaf van zijne in 1616 geheel voltooide geschiedenis, ten titel voerende:

Rerum Frisicarum Historia, distincta in Decades sex, quarum postrema nunc demum prodit, prioribus ita recognitis et locupletatis, ut novae prorsus videri possint: adjecto Indice copioso. Accedunt praeterea de Frisia et Republica Frisiorum, deque Civitatibus Foris et Vicis inter Flevum et Visurgim flumina, libri aliquot ab eodem auctore conscripti, nec non de Origine Frisiorum, Veritatis assertio contra Suffridum Petri et Bernardum Furmerium, Lugd. Bat. 1616. fol.

Emmius schreef verder de navolgende werken:

Ein grundtlick Bericht van der Lere und den Geist den Ertzketters David Joris, uth synen Schrifften und Wercken flytich und getrouwlick vorvated, tho warschouwinge aller Framen Christgelöfigen Herten etc. Gedrucket (Groningen) Anno 1597. 12^o.

Dit werkje is hoogst zeldzaam en waarschijnlijk het eerste boekje dat in Groningen gedrukt is. Van hetzelve verscheen eene Hollandsche vertaling getiteld:

Grondelyke onderrichtinge van de leere en den geest des hoofdketters David Joris, uit zyne eigene Schriften en Werken, met grooter Neerstigheyt en de Getrouwigheyt vergadert: Tot warschouwinge aller vromen en Christloovige herten, Middelb. 1599. 4^o.

Nadat tegen dit boekje eene wederlegging was in het licht gegeven, door iemand onder den verbloemden naam van Andreas Huygelmumzoon, dien Emmius voor den geneesheer Bernardus Kirchen, schoonzoon van David Joris, houdt, schreef Emmius daar weder tegen:

Den Davidjorischen Geest in leeven en leere breeder en de widtloopiger ontdeckt en de grondtlyker verclaert tegens den vermomden schaemtlosen D. Andreas Huygelmumzoon enz. 's Gravenh. 1603. 8^o.

In beide stukken, vooral in het laatste, deed Emmius zich kennen als den bitteren vijand en hevigen bestrijder van David Joris en zijne aanhangers.

De agro Frisiae inter Amasim et Lavicam flumina deque urbe Groninga in agro eodem et de Jure utriusque Syntagma, Gron. 1605. 12^o herdrukt Lugd. Bat. 1616 fol. Gron. 1646. 8^o.

De Frisia et Frisiorum Republica, deque Civitatibus, Foris et Vicis inter Flevum et Visurgim flumina libri aliquot. Het voorgaande werk is hier ingelascht en met hetzelve geplaatst in de groote uitgave der Rerum Frisicarum van 1616, doch ook afzonderlijk uitgegeven te Emden 1619 8^o.

Opus Chronologicum Novum. Gron. 1619.

Chronologia rerum romanorum cum serie consulum, Gron. 1619. fol.

Appendix Genealogica, Gron. 1620 fol.

Λὁγος᾽ετιτάϕιος Guilhelmi Ludovici, Comitis Nassovii, Amst. 1621. 4^o.

[p. 132]

Guillelmus Ludovicus Comes Nassovius: seu de vita, gestis et morte hujus Comitis, Gubernatoris Frisiae etc. Cum Schemate Genealogico domus Nassoviae, Gron. 1621, 4^o.

Vetus Graecia illustrata, Lugd. Bat. 1628, 8^o. 3 tom. ibid. 1632, 8^o. en in den Thesaurus Antiquitatum Graecarum van Gronovius T. IV.

Natales Academiae illustrium ac potentum Groningae et Ommelandae Ordinum auspiciis, erectae in Urbe Groninga, proiit stylo V.C. Ubbonis Emmii, primi ejusdem Rectoris, re recenti accurate cousignati et descripti, in Archivis Academicis inveniuntur. Dit geschrift is geplaatst aan het hoofd der Effigies et vitae Professorum Academiae Groninganorum et Ommelandiae, Gron. 1654, fol.

Mensonis Altingii vita, cura A.M. Isink, Gron. 1723 4^o.

Ubbonis Emmii, viri olim longe celeberrimi Historia nostri temporis. In qua duplex Controversia: altera inter Comitem Frisiae Orientalis, et Civitatem Embdanam separatim; altera inter Comitem et Comitatus ordines, in quibus Embdani quoque sunt, ab ipsa origine accurate exponitur, etc. Gron. 1732. 4^o.

Dit werk, meer dan honderd jaren na het overlijden van Emmius uitgegeven, bevattende de geschiedenis van zijnen tijd, werd op den 29^sten Februarij 1733 te Aurich door beulshanden verbrand.

Behalve deze werken bestaat er van Emmius in handschrift nog:

Vindiciae Juris Populi contra usurpationem iniquam comitis usque ad annum 1608, waarvan een uitvoerig uittreksel wordt medegedeeld door Brenneysen in zijne Ost-Fries. Hist., T. I. S. 448.

Ten tijde van zijn overlijden was hij bezig aan het schrijven eener geschiedenis van Philippus van Macedonië, den vader van Alexander de Groote, als eene waarschuwing voor het gemeenebest der Vereenigde Nederlanden tegen de oogmerken en kuiperijen hunner vijanden.

Genoemde werken zijn de beste getuigen van de uitmuntende geleerdheid van Emmius. Maar hij was niet alleen een geleerde wiens arbeid nog heden op hoogen prijs wordt gesteld; hij was ook ervaren in de staatkunde en in de belangen der vorsten; daarom zag hij zich vereerd met de vriendschap van Graaf Willem Lodewijk van Nassau, die hem niet alleen in zeer gewigtige zaken raadpleegde, maar zich ook meer dan eens naar zijn gevoelen rigtte. Met de beroemdste mannen van zijnen tijd, als Justus Josephus Scaliger, Antonius Thysius, Henricus Altingh, Janus Dousa, Franciscus Gomarus, Jacobus Arminius, Daniel Heinsius, Jacobus Augustus Thuanus en Janus Gruterus, hield hij briefwisseling en knoopte hij vriendschap aan. Met een zeldzaam geheugen beschonken, was zijne arbeidzaamheid groot, en mogt hij zich beroemen nimmer langer dan zes uren te slapen. Bij zijne uitgebreide geleerdheid voegde hij eene groote nederigheid en

[p. 133]

het: ‘Nu laat gij Heere uwe dienstknecht gaan in vrede,’ hetwelk van zijne stervende lippen vloeide, getuigt dat zijn leven nog aan iets hoogers dan aan de beoefening der wetenschappen, was gewijd geweest.

Zie N. Mulerii, Vita Ubb. Emmi (Gron.); Vita et Eff. Prof. Gron. p. 39-61; Sweertius, Ath. Belg. p. 699; Pars, Index Bat. of Naamrol, p. 74-77, met zijn portret; Kron. van Gron. en de Ommeland. (Gron. 1743) bl. 224-227; Harkenroht, Oorspronk. bl. 352-354, 527; Meiners, Oostvr. Kerk. Geschied. D. I. bl. 174, 267; D. II. bl. 399-410; Foeke Sjoerds. Alg. beschrijv. van Friesl. D. I. bl. 20; 22, 23; Ferwerda, Cat. Univ. D. I. St. II. bl. 306, St. V. bl. 98, 99; Paquot, Mem. T. VII. p. 73-86; Levensbeschrijv. van eenige voorn. Mann. en Vrouw. D. III. bl. 220-224; Outhof, Verh. der Watervl. bl. 570-577; Saxe, Onom. Liter. T. IV. p. 49, 50; Kok, Vaderl. Woordenb. D. XIII: bl. 284-286; Brucherus, Gedenkb. van Stad en Lande, bl. 267, 299, 307, 308, 333, van Kampen, Geschied, der Ned. Lett. en Wetensch. D. I. bl. 247-249; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. IV. St. I. Aant. bl. 222, 223; Hofstede de Groot, Geschied. der broederenk. te Gron. bl. 76, 138, 139; de Wind, Bibl. van Ned. Geschiedschr. D. I. bl. 243-251; Bodel Nyenhuis, Opgave van Beschrijv. der Gewest., Sted. enz. in de Vriend des Vaderl. D. IV. N. 4, bl. 305, D. V. N. 3, bl. 221; Schotel. Kerk. Dord. D. I. bl. 357; Bouman, Geschied. der Geld. Hoogesch D. I. bl. 37; Engelberts Gerrits, Biogr. Handwoordenb.; Kist en Royaards, Arch. voor Kerk. Gesch. D. V. bl. 119; Dezelfden, Ned. Arch. voor Kerk. Geschied. D. V. bl. 8. D. VI. bl. 407-418; De Vrije Fries, D. V. bl. 238, Noot; Muller, Cat. van Portr. bl. 78; van der Chijs, de Munten van Friesl. Gron. en Drenth. bl. 356, 363, 367, 444, 446, 536; Dezelfde, de Munten van Holl. Zeel. enz. bl. 79; van Leeuwen. Cat. van de Prov. Bibl. van Friesl bl. 151; Mart. Nijhoff, trois. Catal. de Livr. anc. et modern. p. 13; de Navorscher, D. III. bl. 291, 326, D. IV. bl. 239, 272.