Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 4

[Jancko Douwama]

DOUWAMA (Jancko), bij anderen Douma genoemd, behoorde wel tot laatstgenoemd geslacht, maar de tak van zijne familie schreef zich Douwama. Hij werd geboren op de ouderlijke state te Oldeboorn, omstreeks het jaar 1482. Zijne ouders waren Douwe Douwama, eigenlijk Oenama of Unama, en Rienck Haerckema. Hij verkreeg den naam Jancko naar zijnen beroemden oudoom Janke of Jantie Douma, de Oude, van wien wij te voren melding maakten. Reeds vroeg zijnen vader verloren hebbende, kwam hij, tegen den wil van zijne moeder, onder de voogdij van zijne beide ooms Ulcke en Tjepke Oenama, die hem ter school bestelden. Waar hij onderwijs ontving, wordt niet gemeld, doch hoogst waarschijnlijk heeft hij dat opgedaan in de scholen der Broeders van het gemeene leven, tot welk vermoeden zijne latere onbekrompene denkwijze in het godsdienstige, zoowel als zijn blijkbare afkeer van een groot deel der geestelijkheid, aanleiding geven. Na den dood van zijne voogden en zijne moeder, werd hij door nieuwe verzorgers reeds

[p. 307]

op veertienjarigen leeftijd van de school genomen, en zoo het schijnt aan zijn lot overgelaten.

In 1498 was Hertog Albert van Saksen er door list in geslaagd om zich van het hoogste gezag in Friesland meester te maken, en het misbruik dat daarvan door zijnen zoon Hendrik, die bij het vertrek zijns vaders als plaatsvervanger achterbleeef, gemaakt werd, deed eenen volksopstand ontstaan, waarbij Hendrik in 1500 in Franeker belegerd werd. Ofschoon zelf nog weinig tot de dienst geschikt, was echter zijn persoon belangrijk genoeg om Douwama tot deelneming aan die belegering over te halen. Hij schijnt zich ook daaraan niet onttrokken te hebben, en hij was dan ook dien ten gevolge verpligt om, ten einde de wraakzucht van den overwinnaar te ontvlugten, zich buiten 's lands te begeven. Niet voor 1502 ging hij er toe over, om den Hertog van Saksen als landsheer den eed te doen, en keerde hij dan ook in dat jaar in Friesland terug. Na eene afwezigheid in het volgende jaar, bleef hij nu voortaan bestendig in het land, zich meer met de algemeene belangen ophoudende. In 1504 teekende hij mede den Reversaalbrief en in het volgende jaar vindt men zijn naam onder de, door het Saksische bewind erkende, Edelen van Utingeradeel.

In 1506, of uiterlijk in den beginne van 1507, huwde Jancko Douwama met Teth Luursma, dochter van Rempt Luursma, waarna hij zich op de goederen van zijne vrouw bij Feerwerd, van welk Groninger dorp en het naburige Ezinge zij erfvrouw was, vestigde, en zich te midden van hen, die hem omgaven, gelukkig gevoelde. Hij was de bevorderaar van rust en vrede, de raadgever in moeijelijke omstandigheden, de helper, ook der mingegoeden, in dringenden nood. Weldra waren het zijne vaderlandsliefde en de plaatsgrijpende gebeurtenissen, die hem ontrukten aan dat stille leven, die hem in eenen maalstroom van verschillende bemoeijingen stortten en eindelijk hem in het ongeluk sleepten.

Zoolang de Hertog van Saksen de bepalingen naleefde, waarop hij als landsheer gehuldigd was, was Douwama een voorstander van zijn bewind. Maar toen zijn bestuur door allerlei onwettige handelingen gekenmerkt werd, vervoegde hij zich bij den Hertog van Gelder, stond dezen bij in zijne pogingen tot ontzet van Groningen, hetwelk door de Saksers belegerd werd, en stak overal de banier der vrijheid op, in de hoop van de onafhankelijkheid van Friesland daardoor te bewerkstelligen. Doch hierin bedroog hij zich, daar de aanhang in Friesland van den Hertog van Saksen te groot was, om zoo in eens van heer te kunnen veranderen. Douwama gaf echter den moed niet op en verleende, zoo veel hij kon, krachtige hulp aan de Gelderschen, die het beleg voor Franeker geslagen hadden. Tegenspoed in den krijg en de overtuiging, dat voor alsnog niets

[p. 308]

met goed gevolg tegen de Saksers kon ondernomen worden, deden hem in 1515 het land ruimen; doch in 1517, toen voorspoed de Geldersche wapenen volgde, ontmoeten wij hem weder bij de bestorming van Dokkum den 18^den Mei van genoemd jaar. Toen in 1519 de Gelderschen van een groot deel van Friesland meester waren, en Hertog Karel van Gelder op den landsdag te Sneek het masker afligtte en als erfheer wilde gehuldigd zijn, verwekte dit bij velen groot misnoegen en verbazing. Douwama en nog twee andere edelen, die met hem de voornaamste begunstigers der Geldersche partij geweest waren, verzetten zich moedig en vervielen daardoor in ongenade bij den Hertog. Nu zocht hij met de zijnen hulp bij den Keizer, Karel V, door wien hij in genade werd opgenomen, en aan wien hij geheel Friesland wilde onderwerpen, waarvan reeds een gedeelte in zijne magt was. Douwama, door den Keizer gemagtigd, riep den 22^sten Julij 1522 te Harlingen eenen landdag bijeen, en bragt in persoon de verzoening, door den Keizer den Friezen aangeboden, ter tafel; doch te vergeefs. Zijne goede bedoelingen werden miskend. Men vertrouwde den man niet, die nu voor de derde maal van meester verwisseld was, en zijne beste bedoelingen leden schipbreuk op afgunst en eigenbelang. Met Juw Juwsma trok hij nu op eigen gezag en kosten naar het hof van Brussel, waar zij den staat des lands in geschrifte voor oogen stelden, en de middelen aan de hand deden om Friesland te onderwerpen; doch andere bemoeijingen van de Landvoogdes deden de zaak verschuiven en tegenkanting bij de grooten des Hofs deden het voorstel vervallen.

Uit Brabant teruggekeerd, werd Douwama door de algemeene vergadering te Leeuwarden, met eenige andere aanzienlijke mannen, in datzelfde jaar wederom naar Brussel gezonden om de Landvoogdes, welke haar misnoegen over den landsdag te Harlingen, niet ontveinsd had, eenige voorwaarden aan te bieden. Nu kwam de overeenkomst tot stand, en Karel V werd Erfheer of Erflandvoogd van Friesland. Op den daaropvolgenden landsdag te Leeuwarden, werden de gebreken in de regering opgenomen, vooral tegen het beheer van den Stadhouder George Schenk, Vrijheer van Toutenburg. Men trachtte hem zelfs den voet te ligten, en Jancko Douwama wendde in Brussel pogingen aan om den Graaf van Oost-Friesland aan het bestuur over Friesland te helpen.

De Stadhouder Schenk had inmiddels zijn gedrag te Brussel zoeken te verdedigen, en werd niet alleen vrijgesproken, maar ook in zijn bestuur over Friesland nader bevestigd; en Douwama, die als zijn voornaamsten aanklager was opgetveden, moest nu het slagtoffer worden van zijne vaderlandsliefde en van de wraakzucht des Stadhouders. Te Mechelen gevangen genomen, voerde men hem naar het kasteel van Vil-

[p. 309]

voorden, waar hij zeven jaren later, in 1530, overleed. De Friesche geschiedschrijvers getuigen van hem, dat hij een man was van groot verstand, onverwrikten moed, schrander beleid, wijs in voor- en tegenspoed, en niet verdiend had zijn leven op zoodanige wijze te eindigen. Zijne weduwe leefde nog in 1544 en is vermoedelijk in dat jaar op hare goederen in Groningerland overleden. Zij schonk hem vijf kinderen, drie zonen en twee dochters.

De afbeelding van Jancko Douwama wordt nog bewaard op Martena-state te Kornjum.

Gedurende zijne gevangenschap heeft Jancko Douwama de geschiedenis van zijnen tijd op papier gebragt. Deze geschriften zijn door het Friesch Genootschap van geschied-, Oudheid- en taalkunde uitgegeven, onder den algemeenen titel van:

Jancko Douwama's Geschriften, Leeuw. 1849. 4^o. Dezelve bevatten: Boeck der Partijen. Articulen van Foerantwoerding. Instructie an syn Wyff. Tractaet fan syner Rekenscop. Handel sedert 1520. In IV Quartieren. Voorafgegaan door eene Beschryving der Handschriften van Jancko Douwama; door H. Amersfoordt; iets over zijne familie, afkomst en eerste levensjaren, door denzelfden, benevens Geslachtlijsten van de Familiën Douwama en Oenema, opgemaakt door F.D. Fontein.

Zie Suffridus Petrus, de Soript. Fris. p. 120; Winscmius, Chron. van Friesl. bl. 454; Schotanus, Friesche Hist. bl. 561, 563, 608, 611, 617; Gabbema, Verh. van Leeuw. bl. 17, 270, 290, 291; Charterboek van Friesl. D. II. Voorr. bl. 74, 75, 458; Tegenw. Staat van Friesl. D. III. St. II. bl. 476, 477; van Mieris, Hist. der Ned. Vorst. D. II. bl. 180; te Water, Verb. der Edel. D. II. bl. 346, noot; de Chalmot, Biogr. Woordenb. D. VIII. bl. 336-344; Scheltema, Staatk. Nederl. D. I. bl. 296, 298; Arend, Algem Geschied des Vaderl. D. II. St. III. bl. 555, 558, 575, 579, 591; Iets over Jancko Douwama's familie enz. (boven aangehaald); van der Chijs, de Munten van Overijss. bl. 153; Dezelfde, de Munten van Friesl. bl. 144; de vrijc Fries, D. IV. bl. 225-242.