Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 4

[Willem Deurhoff]

DEURHOFF (Willem) werd in Maart 1650 te Amsterdam geboren. Zijn vader Abraham Deurhoff en zijne moeder Johanna Senguerd, dochter van Arnoldus Senguerd, hoogleeraar in de wijsbegeerte te Utrecht en te Amsterdam, en zuster van Wolpherdus Senguerd, hoogleeraar in de wijsbegeerte te Leiden, behoorden tot den burgerstand. Hun zoon had zich te Amsterdam in de Warmoesstraat nedergezet, volgens sommigen als mandenmaker of schrijnwerker, volgens anderen als koffermaker. Hoe het zij, zijn vak leverde hem met zijn huisgezin een fatsoenlijk bestaan op. Door den omgang met zijnen grootvader en zijnen oom had hij al vroeg smaak gekregen in de wijsbegeerte, en deze zucht werd aangewakkerd door het lezen van eenige in zijne moedertaal overgezette wijsgeerige geschriften, inzonderheid van Descartes, wiens wijsbegeerte in hem aanvankelijk een warm voorstander vond. Zijne meer dan gewone kennis bragt hem zoozeer in hooge achting, dat hij door velen werd uitgenoodigd avond-voorlezingen over godgeleerde en wijsgeerige onderwerpen te houden,

Uit de vele werken, waarvan wij de voornaamste hier zullen opgeven, met vermelding van die bijzonderheden die daarmede in verband staan, blijkt het, dat Deurhoff, ofschoon een ongeletterd man, niet van goede denkbeelden ontbloot was. Hij was een Cartesiaansch wijsgeer, die zich door eigen diepzinnig nadenken gevormd had, en in wiens schrïften de waarheid, zij het dan ook onder vele misbegrippen en verkeerde denkbeelden, voor het scherpziend oog van den onderzoeker hier en daar heerlijk doorstraalt. Te verwonderen is het evenwel niet dat 's mans denkbeelden, in de dagen waarin hij leefde, ofschoon door velen omhelsd, door anderen met verontwaardiging, ja meermalen slecht beoordeeld en afgaande op anderer getuigenis, vernomen werden, en hij dan ook in 1694, ten gevolge daarvan, in moeijelijkheden met den Amsterdamschen ker-

[p. 136]

keraad geraakte, en door velen als een pantheïst en als een echten volger van Spinoza overal met een zwarten kool geteekend werd. Van die beide beschuldigingen is hij in meer kalmer dagen door bevoegde beoordeelaars gezuiverd, en is het erkend, dat, ofschoon zijne werken door gebrek aan duidelijkheid en orde aanleiding hebben gegeven om hem denkbeelden toe dichten die hij niet gekoesterd heeft, er echter, ook naar het oordeel van zijne grootste tegenstanders, inal zijne geschriften eene groote godsvrucht doorstraalt, welke hem eigen bleef tot aan zijnen dood, die den 10^den October 1717 te Amsterdam voorviel. 's Mans aanhangers, naar hem Deurhovianen genoemd, hebben zich lang staande gehouden, maar zijn later in de Hervormde Kerk teruggekeerd.

Deurhoff maakte zich mede als beoefenaar der dichtkunst bekend. Zijne afbeelding ziet het licht. De volgende werken zijn door hem in druk uitgegeven.

Beginselen van waarheid en deugd, Amst. 1684. 8^o.

Voorleezingen der H. Godgeleerdheit, Amst. 1687. 8^o.

Grondvesten van den Christelijken godsdienst, Amst. 1690. 8^o. herdrukt ald. 1705. 8^o.

Verhandeling van des menschen Verlossinge, met eene verdeediging teegen Jacobus Koelman, Amst. 1694. 8^o.

Het was inzonderheid door dit boek dat Deurhoff in moeijelijkheden met den Amsterdamschen Kerkeraad geraakte, waarvan hij zelf een omstandig verhaal gegeven heeft in een boekje getiteld:

De goede zaak van Deurhoff, of geloofs-onderzoek van de Eerwaarde Kerkenraad van Amsteldam over de heilige Drie-eenheid enz. Amst. 1695. 8^o.

Bespiegelingen der Heilige Godgeleerdheit, Amst. 1697. 8^o.

Toegang tot de hoogste wetenschap, Amst. 1699. 8^o.

Volmaaktheid van de lere des geloofs, Amst. 1702. 8^o.

De drie eerst en de drie laatst genoemde werken zijn later herdrukt onder den titel:

Overnatuurlijk en schriftuurlijk zamenstel der Heilige Godgeleerdheid, afgeleid uit het kennelijke Gods, uit de wezenlijke genadegifte, en uit de Heilige Schrift, Amst. 1715. 4^o.

Overtuigende kracht der waarheit, Amst. 1688. 8^o. dit werk was gerigt tegen Johannes Dukerus, die Deurhoff het eerst in openbaar geschrift aanviel.

Volslagen afhankelijkheit aller schepselen van de eeuwige oorzaken, Amst. 1702. 8^o. Gerigt tegen Buchius, van Til en Halma.

Bedenkingen over Descartes, Amst. 1705. 8^o.

Noodzaaklijkheit en onverschilligheid der werkinge Gods, tot oplossing van tegenwerpingen en uitvlugten van den Heer T.H. van den Honert, Amst. 1707. 8^o.

Godvruchtigheid der ouden, of verklaring van den LXXIII Ps alm

[p. 137]

met eenige aanmerkingen tegen T.H. van den Honert, Amst. 1708. 8^o.

Geloove, hoope en liefde der Christenen, vertoond in den 2den brief van Petrus, Amst. 1713. 4^o.

Stichtelijke gezangen, Amst. 1722.

Het voorbeeld van verdraagzaamheid onder de Goddelijke bezoekingen, vertoond in de uitlegging en verklaring van het boek Job, Amst. 1741. 4^o. 2 d.

Dit werk is niet compleet. Toen het eerste deel en het tweede tot bladz. 336 het licht zag werd de uitgave geregtelijk gestaakt, en de exemplaren opgehaald. Deel I en Deel II tot bladz. 241 zijn evenwel zeer algemeen; doch exemplaren die de bladz. 241 tot 336 bevatten zijn uiterst zeldzaam; het schijnt dat in die bladz. de voornaamste reden van het stuiten der uitgave gelegen is, en dat dezelven ook vóór de verspreiding zijn in beslag genomen, waaraan maar enkelen ontsnapt zijn.

Godgeleerdheid, door sommige zijner vrienden uyt zijn gedrukte en ongedrukte schriften schetsgewijze voorgesteld, en zonder noodlose omslag van woorden in 't net gebragt door Joh. van Herwerden, Amst. 1744. 4^o.

Zie Hoogstraten, Woordenb; van Abkoude, Naamreg. van Ned. Boek., D. I. st. I. III; Arrenberg, Naamreg. van Nederd. Boek., Kok, Vaderl. Woordenb.; Ypey, Letterk. gesch. der system. Godgel. D. II. bl. 300, 306; dezelfde, Kerk. gesch. van de 18de eeuw, D. I. St. 2. bl. 82-85, D. VII. bl. 338-343. D. X. bl. 425; Ypey en Dermout, geschied. der Nederl. Herv. kerk. D. II. bl. 577-580, Aant. bl. 376-380; van der Aa, Nieuw Woordenb. van Ned. Dicht. D. II. bl. 39; Glasius, Godgel. Nederl. D. V. bl. 358-361; Muller, Cat. van Portrett. bl. 71; dezelfde, Cat. van Godgel. Boek., supplem. bl. 65.