Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Bernard Sebastiaan Cremer]

CREMER (Bernard Sebastiaan), werd uit geen onaanzienlijk geslacht den 23^sten April 1683 te Zutphen geboren, waar zijn vader Mr. Berend Cremer, met Gerharda Catharina Crusius gehuwd, stads secretaris was. Na het voorbereidend onderwijs ontvangen te hebben, vertrok hij eerst naar de Academie te Franeker, daarna naar die te Utrecht, alwaar hij de vermaardste

[p. 836]

geleerden van die dagen zijne meesters mogt noemen. Later begaf hij zich nog eenigen tijd naar Dordrecht, waar zijn bloedverwant, de geleerde en welsprekende Johannes d'Outrein, hem in de gewijde redekunst onderwees.

Door de classis van Dordrecht den 4^den November 1705 tot proponent aangenomen, werd hij in 1707 predikant te Stavenisse en vertrok van daar in 1711 naar Asperen, alwaar hij in 1712 met Helena Cools, dochter van François Cools, drossaard en dijkgraaf dier stad, in het huwelijk trad.

Cremer's rijke kennis en geleerdheid deden hem, na voor een beroep van de Nederduitsche gemeente te Hanau in Hessenland bedankt te hebben, in 1717 het professoraat in de godgeleerdheid aan de Harderwijksche hoogeschool verwerven. Hij aanvaardde deze betrekking den 13^den April 1718 met het houden eener redevoering: de Jesu Nazaraeo, ex Matth. II:23. (Over Jezus den Nazarener), waarop hij spoedig eershalve tot doctor in zijn studievak bevorderd werd.

Langer dan twee en dertig jaren mogt de Geldersche hoogeschool zich in zijn bezit verheugen. Hij werd in 1724 naar Duisburg als hoogleeraar geroepen, waarvoor hij evenwel bedankte, doch bij welke gelegenheid hij, behalve vele andere blijken van belangstelling en dankbaarheid, met den titel van hoogleeraar der profetische godgeleerdheid vereerd werd; later, in 1733 ontving hij ook dien van professor der gewijde oudheden. En geen wonder was het dat men den man, die met regt het sieraad der hoogeschool was, daaraan zocht te verbinden. Hoog werden zijne lessen gewaardeerd en zelfs van buiten 'slands kwam men om van zijn onderwijs te genieten. Zijne arbeid was onvermoeid en zoowel bij nacht als bij dag, werkte hij voor de school en de drukpers. Hij was bij aanzienlijken en geringen bemind en in zijn oordeel stelde men het hoogste vertrouwen. Zevenmaal droeg men hem het rectoraat der academie op en toonden curatoren zich, als hij zulks wenschte, telkens bereid om de uitgaven te bekostigen der redevoeringen, door hem, bij het nêerleggen dier waardigheid gehouden. Zijne onafgebrokene studiën en werkzaamheden, zijn onverdroten ijver waarmede hij tot op het laatst van zijn leven bleef onderwijzen, ondermijnden evenwel zijn anders krachtig en gezond gestel en de dood maakte, op den 14^den September 1750, plotseling een einde aan zijn bedrijvig en nuttig leven, nadat hij kort te voren van eene reis naar Maastricht was wedergekeerd, waarheen hij op dringend aanzoek van zijnen oudsten zoon, ter uitspanning vertrokken was en waar hij eene zware ziekte had doorgestaan. Den 30^sten September deed de hoogleeraar in de regten, Gerhard Schroder eene lijkrede over hem, die door den druk is bekend gemaakt.

De voornaamste geschriften door Cremer in het licht gegeven, zijn getiteld:

[p. 837]

De Simsone et Hercule duae dissertationes. Hard. 1718.

Prodromus typicus continens exercitationes Phil. theol. in Vet. et Nov. Testam. loca. Amst. 1720, 4^o. Idem 1721 4^o.

Summa Theologiae supranaturalis. Hard. 1722, 8^o. Idem 1730, 8^o.

Prophetico-typicarum exercitationes etc. Amst. 1723, 4^o.

Exercitatt. theoll. X de summa sapientia. Hard. 1724, 4^o.

Typologia, sive doctrina de vera typos exponendi methodo, 1727, 4^o.

Naziraeus sive commentarius literalis et mysticus in legem Naziraeorum et Simsonis historiam. 1727, 4^o.

Exercitationum theol. decas de filii Dei unigeniti et primogeniti excellentia. Hard. 1727, 4^o.

Dissertationes tres de Dei Justitiae vindicativae et misericordiae exercitio.

Certitudo et praestantia Theologiae emblematicae et typicae. Ook in het Hollandsch uitgegeven onder den titel:

Sekerheid en waardigheid van de zin- en voorbeeldische godgeleerdheid. Amst. 1734, 4^o.

Theologia naturalis. Amst. 1729, 8^o.

Proefstukken van zinnebeeldische godgeleertheid. Amst., 1730, 4^o.

Antiquitates Mosaico-typicae. Amst. 1733, 4^o. 2 Tom.

Val tegen val ofte val van den Afgod in den val van 's werelds Afgod enz. Amst. 1734, 4^o.

De wagt over het geestelijk Huys. Amst., 1736. 4^o.

Evangelische zedenketen enz. Met eene wederlegging van de zoogenoemde mystieken. Amst. 1737, 4^o. 3 deelen.

Over de werkingen Gods, tegen Deurhof. Amst. 1738, 4^o.

Het voortreffelijk Opsiendersampt. Amst. 1738, 4^o.

Onderzoek over Gods aanbiddelijke werking, naar den raad Zijns willens enz. Amst. 1738, 4^o. 2 deelen.

Evangelische Geloofsketen der waarheid. Zutph. 1740. 8^o. Tweede uitgave door zijn oudsten zoon bezorgd, ald. 1755, 8^o. zich sluitende aan de Evangelische zegenketen, en dezelfde Mystieken bestrijdende.

Poecile Antiquitatum s. Amst. 1740, 4^o. 2 Tom. Idem, 1741, 4^o. 2 Tom.

Sacrarum Antiquitatum Systema. Amst. 1741, 4^o. 2 Tom.

De Waarheid, Goddelijkheid, Geestelijkheid, Dierbaarheid en Nuttigheid van J.C. Wonderwerken, tegen Woolston en Deurhof. Amst. 1740, 4^o.

De Goddelijke toebereiding en verzegeling der geloovigen enz., volgens 2 Cor. V. Vs. 1-10, tegen Thomas Burnet. Amst. 1741, 4^o.

Lessen van den heer C. Bouman. Amst. 1741, 4^o.

Oedipus Evangelicus sacrarum Antiquitatum ex Mose, prophetis, et psalmis, aenigmata clave cognitionis resolvens. Amst. 1745, 4^o.

[p. 838]

Natales, Canticis celebrati, et Antiquitatum s. paralipomena. Hard. 1748, 4^o.

Korte opening van het hoogliedt Salomons, 1748.

Handboekje over het Hooglied Salomons, en Schets der Prophetische Godtgeleerdheid. Amst. 1749, 4^o.

De grondbeginselen der denkbeeldige Godgeleerdheid, in zamenspraken. 2 deelen.

De Schole der Jeugt, waarin de Evangelische Geloofs-keten, volgens het voorschrift der Heijlige Schrift, om den hals der kinderen, die kloekzinnigheid, wetenschap enz. begeeren, als een dierbaar en aangenaam toevoegsel wordt omgehangen. 2de druk Zutphen, 1746, 8^o. 3de druk Zutphen, 1752. 8^o.

Kort uittreksel uyt de schoole der jeugd enz. Zutph. 1752, 8^o. 3de druk, ald. 1768, 8^o.

Beide zijn uittreksels uit de Evangelische Geloofsketen, boven genoemd, en na zijn dood door zijn zoon bezorgd.

Deze gaf ook van hem uit:

Hieroglyphica biblica, sive locorum quorundam emblematicorum expositio. Hard. 1754, 8^o.

Fata Ecclesiae Christianae, inde ab Eccl. Apost. usque ad initia Reformationis, sive commentarii in Apocalypsin Johannis. Zutph. 1757. 4^o. 2 stukken met zijn portret door J. Houbraken, naar J.M. Quinkhard gesneden.

Na de inzage van deze lijst, die met kerkelijke bevestigingsredenen en academische oratien, benevens nog met enkele geschriften van minder belang, zou kunnen aangevuld worden, vraagt men teregt, hoe één man dit alles heeft kunnen schrijven, wanneer men den wijden omvang van zijnen werkkring daarbij in aanmerking neemt.

Het theologisch stelsel, dat Cremer aankleefde, was, dat hij over het geheel gehecht bleef aan het Coccejanisme, zonder evenwel daarbij eenigerlei wijsgeerig stelsel te hulp te nemen. Als bijbeluitlegger was hij de grootste voorstander van de typische en symbolische verklaring, en een aantal geschriften werd door hem in het licht gezonden, om deze verklaringswijze te ontwikkelen en te bevorderen; en hoeveel berispelijks ook in zijn theologisch stelsel naar het oordeel van velen te vinden is, hij leidde dat geheel uit den bijbel af en spoorde zoodoende zijne leerlingen krachtig aan tot ernstige beoefening der Heilige schrift.

Een man die zulk een uitgebreiden roem en invloed had, moest ook een belangrijk deel nemen aan de godgeleerde twisten van zijnen tijd. Zoo was hij in strijd met Nicolaas Hartman, Predikant te Zwolle, met de Hoogleeraren Wesselius en Driessen, met den Predikant Wilhelmius, en schreef hij tegen Marsham en Spencer, Woolston en Deurhof, Carel Bouman, Pontiaan van Hattem en Thomas Burnet verschillende schriften, die wij hierboven hebben opgesomd.

[p. 839]

Maar ook daardoor stond hij bloot aan verschillende beoordeeling. Door zijne tijdgenooten hoog verheven en bewonderd, werd hij door een later geslacht met verachting beoordeeld; doch ook daarbij was eenzijdigheid de bron eener verkeerde oordeelvelling, en zag men het goede over het hoofd, door hem tot stand gebragt. Want hoe men ook over zijne gevoelens moge oordeelen, dit toch is zeker, dat hij eenen heilzamen invloed uitoefende op de theologische en godsdienstige denkwijze van zijnen tijd, en dat hij door meer dan een geschrift, eenen krachtigen slagboom gesteld heeft, tegen de algemeene verspreiding der pantheistische gevoelens, van sommige wijsgeeren zijner dagen.

Cremer liet bij zijn sterven drie zonen en twee dochters na, zijnde zijne echtgenoote reeds den 18^den Augustus 1728 overleden. Zijn oudste zoon volgt; de tweede was tweede Momboir in het hof van Gelderland, de derde Advocaat te Zutphen.

Zie Boekz. der Gel. Wereld, 1724. a. bl. 719, 1725. b. bl. 107, 1733. a. bl. 718, 1743. a. bl. 697, 1750. b. bl. 357; G. Schroder, Oratio funebris in obitum D.B.S. Cremeri (Hard. 1750. 4^o.); de Chalmot, Biograph. Woordenb; van Abcoude, Naamreg. van Nederd. Boek., D. I. St. I, IV, V; Arrenberg, Naamreg. van Nederd. Boek.; Adelung, Fortsetz Jöcher, gel. Lex; Ypey en Dermout, Geschied. der Ned. Herv. Kerk, D. III. bl. 208 en Aanteek. bl. 90, 91: Ypey, Geschied. der Chr. Kerk in de 18de eeuw, D. VIII. bl 279, 453, D. VIII. bl. 163, 484; Kist en Royaards, Archief voor Kerk. Gesch., D. VIII. bl. 419, 423; dezelfden, Nederl. Archief voor Kerk. Gesch., D. I. bl. 337, D. VIII. bl. 132; Bouman, Geschied. der Geld. Hoogesch. D. I. bl. 317, 325, D. II. bl. 60, 76, 116, 134, 135, 183, 162, 611; Glasius, Godgel. Nederl., D. II. bl. 309; Muller, Catal. van Godgel. Werk., bl. 93, 94.