Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Mr. Henrik Constantijn Cras]

CRAS (Mr. Henrik Constantijn), zoon van den voorgaande, werd geboren te Leiden, den 4^den Januarij 1739 en aldaar den 7^den daaraanvolgende in de St. Pieterskerk gedoopt. Onder het opzigt van zijnen geleerden vader zich tot de hoogere studiën voorbereid hebbende, begaf hij zich ter voleindiging derzelve naar de hoogeschool te Leiden, alwaar de gemeenzame omgang met den verdienstelijken Elie Luzac eenen beslissenden invloed op zijnen geest uitoefende. Na den afloop zijner regtsgeleerde studiën, waren er verschillende oorzaken die hem weerhielden, om al dadelijk den academischen graad te vragen. Na alzoo gedurende eenigen tijd te Leiden, aan een aantal jongelingen privaatonderwijs te hebben gegeven, meldde hij zich eerst op den 13^den October 1769 bij den senaat aan, ter bekoming van den doktoralen graad, en zijne, bij die gelegenheid uitgegeven Dissertatie, deed hem al dadelijk als den meester in zijn vak kennen en draagt den titel van:

[p. 831]

Specimen Jurisprudentiae Ciceroniae, quo Ciceronem justam pro A. Caecina causam dixisse ostenditur, dat is: Proeve van Ciceroniaansche Regtsgeleerdheid, waarin aangetoond wordt, dat Cicero, in zijne verdediging van A. Caecina, eene regtvaardige zaak heeft voorgestaan.

Kort hierna, in 1770, de hoogleeraar Sieben te Amsterdam emeritus geworden zijnde, werd Cras, wiens naam, door zijn uitmuntend proefschrift, zoo binnen- als buiten'slands reeds gevestigd was, tot zijnen opvolger benoemd, en aanvaarde hij zijne betrekking als hoogleeraar in het Romeinsch en hedendaagsch regt aan het Amsterdamsch athenaeum, den 4^den November 1771 met het houden eener redevoering: de prudentia civili in promovenda mercatura, welke, kort hierop, in het Fransch en Nederduitsch vertaald in het licht werd gegeven, in de laatste taal door J. Voegen van Engelen onder den titel van: Redevoering over het omzigtig beleid der stadsbestierderen in het bevorderen van koophandel. Leiden, 1772, 4^o. Ten blijke van de uitstekende wijze, waarop Cras zich van zijne ambtspligten gekweten heeft, werd hij ook tot hoogleeraar in het staatsregt aangesteld, welke waardigheid hij den 15^den November 1775 aanvaardde met eene redevoering getiteld: Oratio, qua perfecti Jurisconsulti forma in Hugone Grotio spectatur. (Over Hugo de Groot, als voorbeeld van eenen volmaakten regtsgeleerden). In 1784 werd hij tot bibliothecaris der Amsterdamsche boekerij aangesteld, die, niettegenstaande de geringe jaarlijksche stedelijke toelage en de weinige geschenken, gedurende het tijdperk van zijn bestuur, aanzienlijk vermeerderd werd.

Gedurende zeven en twintig jaren spande Cras al zijne krachten in, om het athenaeum tot den hoogst mogelijken graad van luister te verheffen; herhaalde aanbiedingen ter verplaatsing naar de Utrechtsche en Leidsche hoogescholen, werden door hem van de hand gewezen. In 1790 met den titel van hoogleeraar in het natuur en volkenregt vereerd, bij welke gelegenheid hij zich op nieuw aan het Amsterdamsche athenaeum verbond, met eene redevoering op den 15^den November van dat jaar uitgesproken: De dicto Ciceronis: non opinione, sed natura Jus constitutum esse. Amst. 1791, 4^o. (Over het gezegde van Cicero: dat het regt, op de natuur, niet op meeningen, gegrond is), scheen het, of zijn leven was onafscheidelijk aan die instelling verbonden; doch niet alzoo. Ten gevolge der staatkundige gebeurtenissen in ons vaderland ten jare 1798, werd hij op eene onwaardige wijze van zijn ambt afgezet met last, op zijne verantwoordelijkheid, werkzaam te blijven tot de benoeming van zijnen opvolger en dien de noodige onderrigting te geven tot eene goede waarneming van zijn ambt, hetwelk bij openbare aanplakking verkrijgbaar werd gesteld.

Toen eene betere orde van zaken de revolutionaire wanorde

[p. 832]

vervangen had, werd Cras in zijne waardigheid hersteld; het landsbestuur zelf trachtte hem voldoening te geven voor den onverdiend geleden smaad, door hem met andere uitstekende mannen, tot lid der commissie van Twaalven te benoemen, die belast was met het regelen eener nieuwe wetgeving voor de Bataafsche republiek, doch welke, door op elkander volgende omwentelingen, verhinderd werd hare taak af te werken. Met vernieuwden ijver hervatte Cras zijne vorige werkzaamheden en zette denzelve onafgebroken voort, tot de dood, den 5^den April 1820, een einde aan zijn tachtigjarig, nuttig leven maakte. Het kerkhof aan de Diemerbrug buiten Amsterdam, was door hem zelven tot begraafplaats uitgekozen, en hij werd daar, naar zijnen wil, zonder ijdele praalvertooning, ter aarde besteld. 'sMans veelzijdige verdiensten als mensch, geleerde en als burger, zijn door zijnen vriend en leerling, Johan Melchior Kemper, op eene treffende en uitmuntende wijze, in het hierna te melden werk in het licht gesteld.

Cras was den 12^den Julij 1785 gehuwd met Johanna Maria Verhamme, dochter van Abraham Verhamme en van Wijna Jacoba Verhamme die, zonder kinderen na te laten, op den 14^den Maart 1806 overleed. Zijne af beelding gaat op verschillende wijzen in prent uit. Hij was ridder der orde van den Nederlandschen Leeuw, lid van het voormalig koninklijk Nederlandsch instituut en van de meeste binnen- en vele buitenlandsche wetenschappelijke maatschappijen. Behalve de reeds genoemden dissertatie en oratiën, zien de volgende geschriften van hem het licht.

Disputatio, qua demonstratur, nullum in Ethica Christiana praeceptum esse, quo et singuli cives in commodis suis sequendis, et principes in republica secundum politices regulas administranda, impediantur; met goud bekroond in 1781 door bestuurders van het Stolpiaansch legaat, en in de werken van dat genootschap opgenomen, D. IV. (1782.)

Redevoering over de voortreffelijkheid der staatkunde en derzelver verband met de rede- en geschiedkunde, geplaatst in het Magazijn van wetenschappen, kunst en smaak, 1785.

Disputatio de hominum aequalitate ac juribus officiisque, quae inde oriuntur, Harl. 1794, 8^o.; met goud bekroond, bij Teyler's genootschap in 1792, en in de werken van dat genootschap opgenomen, D. XIII, (1793); ook in het Nederduitsch uitgegeven onder den titel: Over de gelijkheid der menschen, Haarl. 1794, 8^o.

Disputatio de principiis doctrinae morum, Harl. 1794, 8^o.; met goud bekroond bij de Hollandsche Maatschappij te Haarlem in 1793, en in de werken van die Maatschappij opgenomen.

Verhandeling over de vraag, of eene nationale conventie de constitutie moet voorafgaan of volgen, (zonder naam) Amst. 1795.

Bezwaren en overdenkingen over den eed, bevolen bij de re-

[p. 833]

presentanten van Holland, (zonder naam) Amst. 1795. Hiervan verscheen een tweeden druk met aanhangsels.

Laudatio Hugonis Grotii, Amst. 1796, 8^o.; met goud bekroond door de koninklijke Zweedsche Akademie.

Catalogus Bibliothecae publicae Amstelodamensis, cum praefatione, Amst. 1796, fol.

Onderzoek van het project tot herstel van het financiewezen der Republiek, (zonder naam) Amst. 1795, 8^o.

Request en nader request van wege participanten in de Oost-Indische Compagnie, Amst. 1803. (zonder naam.)

Memoria Diderici Adriani Walraven, oratione funebri celebrata, Amst. 1805, 8^o.; ook in het Hollandsch vertaald en met aanmerkingen te Amsterdam in 1805 in 8^o. uitgegeven.

Drie verhandelingen over het zedelijk gevoel, geplaatst in het magazijn van wetenschap, kunst en smaak voor 1807, en volgende jaren.

Epistola ad Hieronymum de Bosch, data IV Kal. Junii 1810 cum epistola dedicatoria ad Danielem Hooft, Amst. 1812.

Blogium Johannis Meerman, Amst. et Hag. 1817, 8^o.

Disputatio pro linguae latinae inter eruditos usu., in het eerste stuk der Latijnsche verhandelingen van de 3de klasse van het K.N. Instituut, Amst. 1818, 4^o.

In hetzelfde deel komt van hem voor:

Commentatio de novis quorundam eruditorum opinionibus, quod attinet ad locum de jure jurando.

Behalve deze werken moeten nog vermeld worden zijne bijdragen tot de nieuwe Nederlandsche jaarboeken, waarvan vele der latere deelen door hem bewerkt, of ten minste nagezien zijn, schoon de tijdsomstandigheden hem verboden zich geheel, of met zijnen naam, aan deze onderneming toe te wijden; verscheidene berigten en oordeelvellingen over nieuw uitgekomene schriften, vooral in den Konst- en Letterbode, den Schouwburg van In- en Uitlandsche Letterkunde, en in den Recensent ook der Recensenten, van welke hij de meeste op het laatst van zijn leven met eene C plagt te teekenen, en waaronder vooral vermelding verdient, zijne, in den Schouwburg van Garve geplaatste, Oordeelkundige beschouwing der stelsels van zedekunde van de beroemdste wijsgeeren, van Aristoteles tot Kant.

Eindelijk behooren hiertoe verscheidene bijdragen, korte verhandelingen of berigten in letterkundige tijdschriften, welke hij insgelijks niet zelden met zijne eerste naamletter teekende, en van welke vooral onderscheiding waardig zijn het in de Fransche taal geschreven berigt, omtrent het leven en de schriften van zijnen vriend Elie Luzac, in het Magasin Encyclopedique, vervolgens herdrukt vóór Luzac's Essai sur le bonheur, en later in den Algemeenen Konst- en Letterbode voor 1813, N^o. 54 en volgg. geplaatst, en ook afzonderlijk uitgegeven;

[p. 834]

zijn vriendschappelijk geschil met den Hoogleeraar Siegenbeek, over de spelling van het woord goedkoop in den Recensent ook der Recensenten, D. VII. N^o. 9, D. VIII, N^o. 3, N^o. 4, en eindelijk zijne Bijdrage over de definitien der wijsbegeerte, in verband met de wetgeving, in den Recensent ook der Recensenten, D. XIII. N^o. 4. Zijne nagelatene verhandelingen en Redevoeringen zijn door J.M. Kemper met lijkrede en portret, te Amsterdam in 1822 uitgegeven, 2 d. in 8^o.

Zie Vaderl Hist. ten verv. op Wagenaar, D. XXIII. bl. 44; Saxe, Onom. Liter., T. VIII p. 328; Arrenberg, Naamreg. van Nederd. Boek.; Lodewijk Bonaparte, Geschiedk. Gedenkst., D. II. bl. 252; Konst- en Letterb., 1820, D. I. bl. 225, 245, D. II. bl. 7, 1821, D. II. bl. 408, 1855, N^o. 45 en 49; Nieuwenhuis, Woordenb. van Kunst en Wetensch., D. II. bl. 233-238, dien wij hier voornamelijk volgden; J.M. Kemper, Memor. Henr. Const Crassii, (Amst. 1825, 4^o.); van Kampen, Gesch. der Letter. en Wêtensch. in Nederl., D. II. bl. 599; d'Orville en van Lennep, Illust. Amst. Athen. Memorab., p. 95, 97, 190, 204, 208, 217, 259; (de Jong) Alphab. Lijst van Boek; Kist en Royaards. Arch. voor Kerk. Gesch., D. V. bl. 280, 282; Woordenb. der Zamenl.; Biogr. Univ., T. V. p. 296; Cat. van de Bibl. der Maatsch. van Ned. Lett. te Leiden, D. II. bl. 226, 227, 228; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. IV. St. II. bl. 465, 466. D. V. bl. 367-372, 422; Muller, Cat. van Portrett., bl. 62; van Leeuwen, Cat. der Prov. Bibl. van Friesl., D. II. bl. 353, 354; de Navorscher, D. III. bl. 63, D. IV. bl. 42, D. V. Bijbl. bl. XVI, D. VI. bl. 233; Fred. Muller, Cat. van Regtsgel. Werk., bl. 34; dezelfde, Cat. van Godgel. Werk., bl. 92.