Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Johan van den Corput]

CORPUT (Johan van den), vierde zoon van Mr. Johan van den Corput en Anthonia Montens, werd geboren te Breda in April van het jaar 1542. Het berigt, dat hij van zijne jeugd af tot de krijgsdienst was opgeleid, wordt met grond tegengesproken; want daar hij, zoo als men op zijn grafsteen leest, bij zijn overlijden in 1611, den lande 43 jaren had gediend, moet hij eerst in 1568, toen hij reeds den ouderdom van 26 jaren bereikt had, in dienst zijn getreden. Hij is alzoo door den drang der omstandigheden, misschien wel ten gevolge van de vlugt zijner ouders uit Breda, in 'slands dienst getreden, ofschoon hij eerst tot een ander beroep was opgeleid.

Hoewel hij vroeger Aalst moet versterkt hebben, komt hij echter in 1579 het cerst in de geschiedenis voor en wel als belast met de versterking van Appingadam en Delfzijl, en als Kapitein bij het regiment van den Graaf van Rennenberg, binnen Groningen. Had men daar naar zijnen raad geluisterd, dan voorzeker was Groningen in 1580, door het verraad van Rennenberg, niet aan de Spaansche zijde teruggebragt.

Bij tijds had hij de stad verlaten en was steeds op middelen bedacht om die voor de Staten te behouden. Op den dag van het verraad, door eenige vlugtelingen vernomen hebbende hoe het daar binnen gesteld was, deed hij dadelijk

[p. 737]

eenige vaandels soldaten, te Appingedam en Zuidlaren liggende, tegen de stad oprukken, om de Staatsgezinden zoo mogelijk nog te ontzetten. Hij zelf begaf zich naar Koevorden om van daar nog meer troepen tot het belegeren der stad op te zenden. Hier sloeg zijn volk aan het muiten wegens wanbetaling. Hij begeeft zich tot hen, en toen goede woorden niet mogten baten, nam hij vijf belhamels gevangen, deed ze aan een paal binden, en beval dat ze dadelijk zouden worden dood geschoten. Aan drie hunner werd dit vonnis volbragt, doch bemerkende dat de overigen tot de orde terugkeerden, liet hij zich verbidden om de anderen het leven te sparen; zoo was hij gestreng in het handhaven der krijgstucht, maar afkeerig van bloeddorstigheid of wraakzucht.

Na het voor ons ongelukkig gevecht bij Hardenberg, hetwelk het opbreken van het beleg van Groningen ten gevolge had, trachtte hij de vlugtende krijgsbenden bij Koevorden staande te houden, om dat stadje ten minste te behouden, toen echter de meeste zijner medebevelhebbers niet over te halen waren, was ook hij genoodzaakt hetzelve te ontruimen.

Hij begaf zich daarop naar Steenwijk, welks schrandere en heldhaftige verdediging hem eenen onsterfelijken naam heeft verworven. De stad was slecht versterkt en werd door Rennenberg met een aanzienlijken magt, in het laatst van 1580, belegerd. Bovendien waren de burgers meestal Spaanschgezind, en liet men Corput niet dan met geweld binnen. Alvorens hij binnentrok had hij zijn volk doen zweren, dat niemand van overgave zou spreken, zoo lang hij zelf daarvan zweeg, op straf van dadelijk door den naaststaande doorstoken te worden. Met geringen magt en onder ongunstige omstandigheden, werd alzoo de verdediging van Steenwijk door hem ondernomen, en een beleg van vier maanden, van den 18^den October 1580 tot den 22^sten Februarij 1581, verduurd te midden van tallooze bezwaren; doch zijn voorbeeld hield den moed der zijnen levendig, en de muitzuchtige burgers werden door gestrengheid in ontzag gehouden.

Toen eenigen begonnen te morren, op de markt bijeenkwamen en van overgave durfden spreken, gebood hij op een straffen toon, dat elk naar zijn huis zou gaan; de meesten dropen hierop af, behalve een slagter, die vroeg: ‘hoe het gaan zou, als er niet meer te eten zou zijn.’ ‘Zoo ver is het nog niet,’ antwoordde van den Corput, ‘maar als het er op aankomt, dan zullen wij u en uws gelijken het eerst opëten.’

Toen het den belegerden aan eten begon te ontbreken, gebeurde het dat een Luitenant en twee anderen op de markt liepen en elk een levendig veldhoen konden grijpen. Men hield dit voor een wonder. Bij deze gelegenheid bleek zijn schrander beleid om van de bijgeloovigheid gebruik te maken, en voorspelde hij uit het gebeurde het naderend ontzet der stad

[p. 738]

over drie weken, omdat er drie vogels gevangen waren; en juist op den laatsten dag van de derde week, werd Steenwijk ontzet. Met den overste Norrits, die hem tot ontzet was toegeschikt, hield hij briefwisseling door middel van kogels van zijne uitvinding. Deze kogels wogen twee pond en hadden aan weerskanten eene opene holte, waarin aan de eene zijde een brief werd gedaan, en aan de andere eenig vlam- en rookgevend vuurwerk, om de opmerkzaamheid te wekken en de tegenwoordigheid van den brief te kennen te geven. Daar echter zijne brieven in 's vijands handen konden vallen, had hij in een brief aan de Staten, den slentel van zijn cijferschrift gezonden.

Maar behalve dat, had hij nog aan de Staten geschreven, de maniere om van verre malcanderen aan te spreecken, waartoe hij zich des nachts zou bedienen van lantaarnen en vuurpannen, aan welke verschillende rigtingen gegeven konden worden, en bij dag van breede gekleurde doeken in ramen gezet. Hij bereikte hiermede evenwel zijn doel niet, daar degenen die de stad moesten ontzetten hetzelve niet begrepen. Dit doet echter niets af van de schranderheid van van den Corput in het bedenken van het gemelde middel, om alzoo berigten met spoed, en terwijl alle gemeenschap afgesneden was, over te brengen. Ware zijne uitvinding door den loop der tijden niet in de geboorte gesmoord, dan voorzeker was aan hem de eer van de uitvinding der Telegrafen toegekend geworden.

Steenwijk werd behouden, en het mislukken van dit beleg was oorzaak dat Rennenberg kort daarna overleed. Het loon van dit wapenfeit bleef evenwel achter, en met moeite kon van den Corput voor zich betaling van soldij en voorschotten bekomen. Dit wederhield hem echter niet, om, in het jaar 1591, toen hij zich in de toen nog openliggenden Bellingwolderschans bevond, en deze door den Spaanschen veldheer Verdugo bedreigd werd, al het mogelijke aan te wenden, ten einde die plaats in verdedigbaren staat te stellen, zoodat men ook aan hem alleen het behoud van dien schans toeschreef.

Zagen wij alzoo Steenwijk in 1581 door het beleid en de helfdhaftigheid van van den Corput behouden, in 1592 werkte hij mede om diezelfde vesting, door Prins Maurits belegerd, aan hem te doen overgaan. De stad werd nu verdedigd door Antonius de Coquel, die onderscheidene werken in de gracht, achter de palissadering had aangelegd. Dit is het eerste voorbeeld van verschansingen, waartegen de belegeraars het hoofd stieten. En hierbij gaf van den Corput weder een blijk van zijne vindingrijkheid. Hij vervaardigde een werktuig om de bezetting uit deze verschansing niet alleen, maar ook van den hoofdwal te verjagen. Het bestond namelijk in een zwaren, vierkanten, houten toren met negen verdiepin-

[p. 739]

gen, ieder twaalf voet hoog en welke op rollen in beweging werd gehouden. Iedere verdieping was van musketschotvrije blinderingen voorzien, achter welke de scherpschutters stonden, die van boven naar beneden, op de vijandelijke werken en zelfs tot in de straten van Steenwijk schoten. Deze toren werd Corputs-toren genoemd, of kiek-in-den-pot, omdat men van uit denzelven naar beneden in de stad kon zien.

Verder vinden wij Corput's naam in de krijgs-geschiedenis niet meer vermeld; alleen wordt nog berigt, dat hij bevelhebber van Hasselt en Koevorden, en Gouverneur van het kasteel van Groningen geweest is. Graaf Willem Lodewijk van Nassau, Stadhouder van Friesland, maakte veel werk van hem. en schatte hem hoog om zijne kunde in alles wat de krijgsdienst betrof, en bediende zich veelal van zijnen raad. Na alzoo 43 jaren den lande tegen Spanje getrouw gediend te hebben, is hij, den 17^den September 1611, te Groningen ongehuwd overleden, waar hij, in den Zuid-Oostelijken hoek van het koor der Groote kerk, in de nabijheid van Rennenberg's graf, begraven ligt, onder eenen blaauwen steen, waarop door zijn vriend Peter Pappus van Tratzberg een latijnsch opschrift geplaatst werd.

Van den Corput was een der kundigste bevelhebbers en vestingbouwkundigen van zijnen tijd, die door zijn vindingrijk vernuft, gepaard aan krijgskundig beleid, aan den dag gelegd bij de verdediging van Steenwijk, zich eene onverwelkelijke glorie heeft verworven, en die, mogen zijne tijdgenooten hem al niet zoo behandeld hebben als zijne veelvuldige diensten en opofferingen het eischten, door de nakomeling in dankbaar aandenken zal worden gehouden.

Zie Bor, Nederl. Oorl., B. XIII. bl. 89 (129), B. XIV. bl. 168 (186), bl. 169 (187), B. XV. bl. 208 (215), 219 (224), 220 (225), 225 (228), B. XVI. bl. 236 (4), B. XIX. bl. 627 (20), B. XXX. bl. 717 (34); Revius, Davent. Illust., p. 489; Hooft, Nederl. Hist. (1677 fol.) bl. 613, 694, 769, 771, 772; Balen, Beschr. van Dordr., bl. 1018; van Meteren. Nederl. Hist., D. III. bl. 439-466; Wagenaar, Vaderl. Hist., D. VII. bl. 356-360; Leven van Nederl. Mannen en Vrouwen, D. X. bl. 328-353; Kok, Vaderl. Woordenb., D. X bl. 550-552; de Chalmot, Biogr. Woordenb.; Scheltema, Geschied- en Letterk. Mengelw., D. I. St. I. bl. 290; Militaire Spectator, D. I. bl. 206; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. II. bl. 56, 57, D. VI. St. II. bl. 484, 495, Bijl. 26; Bosscha, Neerl. Held. te Land, D. I. bl. 257, 262, 263, 265, 319; Steenwijker Courant 1850, N^o. 44-53, 1851, N^o. 1-12; Hofstede de Groot, Geschied. der Broederenkerk te Gron., bl. 119, 120; Wiersbitsky, Tachtigj. Oorl., D. IV. bl. 431; van der Aa, Geschiedk. beschrijv. van Breda, bl. 276-288; Overijss. Alm. voor Oudh. en Letteren, 14de jaargang, bl. 24. De beide laatstgenoemden met eene af beelding der gemelde grafzerk in de kerk te Groningen; Arend, Algem. Gesch. des Vaderl., D. II. St. VI bl. 337, 367-369, 371, 382, 421-428, D. III. St. I. bl. 451;Klijnsma, Geschiedk. herinn aangaande Steenwijk, Kuinre en Blokzijl, bl. 15, 16, 32, 67, 97.