Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Pieter Codde of Petrus Coddaeus]

CODDE (Pieter) of Petrus Coddaeus, geboren te Amsterdam den 27^sten November 1648, begaf zich, nog zeer jong zijnde, in de vergadering der Oratoren en volbragt zijne studie in de godgeleerdheid aan de hoogeschool te Leuven, waar hij eenigen tijd in het collegie van het Castrum voorlezingen over de wijsbegeerte hield, waarna hij, om met meer vrijheid te studeren, naar Frankrijk reisde. Na zich eenigen tijd te

[p. 552]

Parijs en later te Orleans te hebben opgehouden, was hij voornemens zich naar Italië te begeven, doch werd naar het vaderland teruggeroepen door een' brief van Johannes van Neercassel, Aartsbisschop van Utrecht, onder wiens opzigt hij vervolgens eenige jaren te Huissen, de toenmalige residentie van dien kerkvoogd, in hetzelfde huis woonde; tevens was hij Rector van het Nonnenklooster aldaar.

Hier bragt hij zijnen tijd door, met zich in de heilige wetenschappen te oefenen en de Heilige Schrift te lezen en te onderzoeken, en hij muntte zoodanig in godsvrucht, opregtheid, eenvoudigheid, ernst, zachtmoedigheid, wijsheid en gematigdheid uit, dat de gezegde Bisschop hem in het jaar 1683 de eerste pastorij der stad Utrecht opdroeg en kort daarna ook een gedeelte van zijn moeijelijk bewind, door hem tot een zijner Onder-vicarissen aan te stellen. Nadat Johannes van Neercassel den 6^den Junij 1686 overleden was, werd Codde na vele bezwaren door Paus Innocentius XI op voordragt van de kapittels van Utrecht en Haarlem in 1688 tot Aartsbisschop van Utrecht benoemd en den 6^den Februarij 1689 te Brussel onder den titel van Bisschop van Sebaste gewijd door Alfonsus van Bergen, Aartsbisschop van Mechelen.

Terwijl hij meer dan tien jaren met veel ootmoedigheid en wakkere oplettendheid in dit moeijelijke ambt werkzaam was, en bijzonder ijverde, om aan de afgelegen en arme kerken van zijn Bisdom geleerde en ijverige priesters te bezorgen, werd zijn bestuur zeer bemoeijelijkt door de Jesuieten, die, om de handen vrij te hebben, hem wilden storten en daartoe even als zijn' voorganger van Jansenisme beschuldigden. Met dit doel gaf Pater Doucin, biechtvader van den Franschen Gezant een schandelijk schotschrift uit: Mémorial abrégé, extrait d'un autre plus ample, touchant l'état et le progrès du Jansénisme en Hollande, dat in 1697 tevens in het Latijn en Hollandsch in het geheim werd verspreid. Niettegenstaande Codde herhaaldelijk zich tegen deze lasterlijke aantijgingen regtvaardigde, besloot men te Rome hem af te zetten en Theodorus de Cock in zijne plaats te stellen. Daar men echter niet met open vizier durfde handelen, noodigde men hem onder den schijn van eerbewijs ter gelegenheid van het algemeen Jubile, hetwelk Paus Innocentius XII met het begin van 1700 had uitgeschreven, naar Rome, waar hij den 11^den December van dat jaar aankwam. Clemens XI, die ondertusschen den pauselijken stoel beklommen had, ontving Codde met veel uiterlijk eerbetoon, die in het volgende jaar naauwkeurige rekenschap van zijne leer en zijn gedrag gaf, even als van de leer en het gedrag der aan zijne zorg toevertrouwde geestelijkheid in het boek, getiteld:

Declarationes super pluribus, quae tum ad ipsum, tum ad Hollandiae missionem, pertinent, interrogationibus, in ipsa urbe

[p. 553]

Roma typis Rev. Camerae Apostolicae superiorum permissu impressae, welk geschrift later ook in het Hollandsch en Fransch het licht zag.

Maar dit alles mogt niet baten; bij decreet van 13 Mei 1702 werd Codde in zijne betrekking van Apostolisch Vicaris geschorst, zonder dat dit besluit door eenige reden hoegenaamd werd gemotiveerd. Men liet er hem zelfs geheel onkundig van, en blijkbaar was de toeleg, om Codde zijn verder leven in Rome te houden, zoo niet de krachtdadige opeisching der Staten-Generaal, gepaard met de bedreiging van alle Jesuieten te zullen verbannen, den Paus genoodzaakt had, hem te laten vertrekken. Zoo kwam Codde den 26^sten Junij 1603 te Utrecht terug en vond zijn bisdom in de grootste verwarring, daar het meerendeel der geestelijkheid, aan hem getrouw, weigerde de Cock als Apostolisch Vicaris te erkennen, terwijl de Staten dien uit het land verbanden. Codde, zonder eenigen vorm van proces veroordeeld, kon zijn opvolger niet erkennen, maar uit eerbied voor den Paus besloot hij, zijne bisschoppelijke waardigheid niet verder uit te oefenen; tot verdediging van zijn gedrag schreef hij eene Declaratio apolegetica. 1706. 12^o., ook in het Hollandsch en Fransch overgezet.

Als ambteloos burger overleed hij te Utrecht den 18^den December 1710 en werd te Warmond begraven, niettegenstaande de congregatie der inquisitie te Rome hem eene kerkelijke begrafenis en de gebeden der geloovigen onwaardig gekeurd had.

De goede naam van Codde werd ook na zijn overlijden ijverig verdedigd door de Utrechtsche geestelijkheid tegen de gedurige aanvallen der Jesuieten en vooral tegen het eerroovende geschrift van Theodorus de Cock; dit laatste werd beantwoord door den Aartspriester van Delfland, Johannes Christiaan van Erkel, terwijl Codde vroeger reeds was geregtvaardigd door Petitpied, en vooral door het belangrijke namelooze boek: Defensio piae memoriae ill. ac reverendd. D.P. Codde, Archiepiscopi Sebasteni. 1711.

Hij was een zeer deugdzaam mensch, hetgeen zelfs zijne vijanden niet konden loochenen; hij was spaarzaam, zedig in den omgang, sober aan tafel, had weinig dienstboden, was eerbaar in het gesprek, goedaardig, vriendelijk en gestreng.

Ter zijner eer zijn twee gedenkpenningen geslagen, beschreven in Köhler, Münzbelustiging, D. VII. bl. 391 en 441 en bij van Loon, Nederl. Historiepp., D. IV. bl. 419.

Zijn portret komt voor in de Batavia Sacra en in Muller, Catal. van Portretten, No. 1079 en 1080.

Zie v(an) H(eusden) en v(an) R(hijn), Kerkel. Oudhh., D. I. bl. 471-478; Hoynck van Papendrecht, Hist. der Utr. Kerk, bl. 46-58; Roomsch Kath. Jaarb., 1843, bl. 109, 112-114, 119; Biogr. Univers.; Moreri, Grand. Dict. Hist.; de Feller, Dict. Hist.; Ypey, Gesch. der Christ. Kerk in de XVIIIde eeuw, D. XII, bl.

[p. 554]

342-344 en vooral Dupac de Bellegarde, Hiet. de l'Egl. Métrop. d'Utrecht, p. 206-268.