Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Hendrik Coccejus]

COCCEJUS (Hendrik), na zijne verheffing in den Adelstand de Cocceji genaamd, geboren te Bremen den 25^sten Maart 1644, begaf zich, na in zijne vaderstad de gronden zijner letteroefeningen te hebben gelegd, in 1667 naar de hoogeschool te Leiden, waar hij zich met ijver in de wijsbegeerte en regtsgeleerdheid oefende, en onder den Hoogleeraar Adriaan Beeckerts van Thienen eene stelling verdedigde: de Possessione momentanea et lite vindiciarum. Na voltooide studiën vertrok hij in 1670 naar Oxford, waar zijn moeders broeder, Hendrik Oldenburg, een der voornaamste leden en seeretaris van het genootschap der wetenschappen was. Hier had hij het genoegen om de natuurkundige proefnemingen van den beroemden Robert Boyle bij te wonen; dit deed zulk een warmen ijver tot het beoefenen dier wetenschap in hem ontvonken, dat hij er zich met ijver op toelegde, en tot zijn eigen gebruik een Systema Philosophicum vervaardigde, hetwelk benevens zijne andere handschriften en schoone talrijke bibliotheek, in 1688 tijdens het beleg van Heidelberg, door de vlammen verteerd is. In Engeland had hij het geluk, in de gunst van den Prins van Oranje te geraken, op wiens aanbeveling hij nog in hetzelfde jaar 1670 tot Doctor in de beide regten werd bevorderd.

Het volgende jaar begaf hij zich naar Frankrijk en van daar naar Spiers, met het plan zich aldaar op het Duitsche regt toe te leggen, dan alvorens hij hiertoe overging, deed hij eenen uitstap naar Heidelberg, om de huwelijksplegtigheden van den Keurprins Karel met Wilhelmina Ernestina, Prinses van Denemarken, bij te wonen.

De feesten en vermakelijkheden, waarvan hij grootendeels deelgenoot was, hielden hem echter niet zoodanig geboeid, of hij wist tijd te vinden, om zich aan de hoogeschool dier stad bekend te maken; hij verdedigde er in het openbaar eene verhandeling: de Proportionibus, welke de goedkeuring van den Keurvorst Karel Lodewijk, Duitschlands Salomo, wegdroeg, en ten gevolge had, dat die Vorst hem een

[p. 530]

leerstoel als Hoogleeraar in het natuur- en volkenregt aanbood. Bij het aanvaarden dier waardigheid in 1672, deed hij eene redevoering over de Salische wet, waarover de Keurvorst zoo zeer voldaan was, dat hij haar eigenhandig met aanteekeningen verrijkte. In 1678 werd Coccejus bovendien tot Hoogleeraar in het leenregt aangesteld, waarbij twee jaar later het onderwijs in de pandecten en in 1687 dat in de decretalen aan hem werd toevertrouwd.

Bij een bezoek zijner vaderstad, werd hem aldaar de betrekking van Raadsheer aangeboden, maar hij kon haar niet aanvaarden, doordien de Keurvorst van den Palts niet wilde besluiten, om zich van een schrander Regtsgeleerde te ontdoen, van wien hij zulk een nuttig gebruik in den raad maakte, en die zulk een verheven luister aan de Hoogeschool bijzette.

De Keurvorst Karel Lodewijk, in 1680 overleden zijnde, werd aan Coccejus door Frederik Willem, Keurvorst van Brandenburg, een leerstoel in de regten aan de hoogeschool van Frankfort aan den Oder aangeboden. Maar de nieuwe Keurvorst Karel stond hem niet toe, de neiging, welke hij tot die roeping gevoelde, te volgen; en ten einde hem zoo veel te naauwer aan zijnen dienst te verbinden, benoemde hij hem in 1682 tot Geheimraad van Staat; sedert dien tijd kreeg Coccejus gelegenheid, door het groot aantal van belangrijke staatszaken, die men hem toevertrouwde, diep in de kennis van het staatsregt in te dringen.

De genoegens, die hij in het waarnemen van zijn ambt genoot, werden vergald door de oneenigheid, die er in het Keurvorstelijke huis over de erfopvolging ontstond; maar 'tgeen de maat van zijn verdriet tot den rand toe vulde, was in 1685 de dood van den Keurvorst, met wien de regerende Protestantsche tak Palts-Simmeren uitstierf, en het Keurvorstendom aan den Roomschen tak Palts-Neuburg verviel. Deze omwenteling deed hem ernstig bedacht zijn, om het hof te verlaten, waar hij dezelfde genoegens niet meer kon verwachten, die hij er te voren had genoten; zulks haalde hem over, om het aanbod van eenen leerstoel in de regten, door de Bestierders van Utrechts hoogeschool aan hem gedaan, te aanvaarden. Te dien einde verzocht hij in 1687 zijn afscheid van den nieuwen Keurvorst Filips Willem, maar deze Vorst wilde hem dit niet toestaan, en gaf hem zelfs mondeling te kennen, dat daar niemand beter het land en het Regeringsbestuur kende, dan hij, hij ook de eenigste was, aan wien hij zijne belangen te dien aanzien kon toevertrouwen. De weigering van den Keurvorst werd verzeld door zoo veel vriendelijke blijken van welwillendheid, dat Coccejus in de noodzakelijkheid gebragt werd, om voor het beroep naar Utrecht te bedanken.

Toen Coccejus in 1688 wegens den oorlog met Frankrijk

[p. 531]

uit Heidelberg naar Wurtemberg geweken was, hernieuwden de Curatoren van Utrecht hun verzoek, om hem als Hoogleeraar in de regten aan hunne hoogeschool te verbinden. Doordien hem nu niets meer, vooral na het verbranden zijner bibliotheek, aan Heidelberg hechtte, nam hij zulks met genoegen aan, en na zijn besluit aan den Keurvorst medegedeeld te hebben, begaf hij zich naar Utrecht. Den 11^den Februarij 1689 aanvaardde hij aldaar zijne lessen met eene redevoering over de vraag: Utrum armis magis an legibus respublica defendi possit, vel Romana defensa fuerit. Ultr. 1689, 4^o.

Hij had naauwelijks een jaar zijnen toevertrouwden post waargenomen, of de Keurvorst van Brandenburg deed hem op nieuw het professoraat in de regten aan de hoogeschool van Frankfort aan den Oder aanbieden. Coccejus, voldeed thans aan 's Keurvorsts inzigt, en na met weerzin de toestemming der Staten van Utrecht bekomen te hebben, vertrok hij in November 1690 uit die stad, en kwam in December daaraanvolgende te Frankfort aan. In deze stad sleet de geleerde man het overige van zijn nuttig leven. Zijne bezigheden bepaalden zich hier uiet alleen tot het geven zijner lessen en het schrijven van regtsgeleerde werken, maar ook zeer dikwijls werd hij in de belangrijkste, geheimste en neteligste staatszaken gebruikt. In 1702 werd hij door den Keurvorst van Brandenburg, destijds tot Koning van Pruissen verheven, naar 's Hage gezonden, om diens belangen betrekkelijk de erfenis van Koning Willem III voor te staan; hij kweet zich hiervan zoo zeer tot genoegen van zijnen meester, dat deze hem tot erkentenis zijner trouw met de waardigheid van Geheimraad beschonk. Sedert dien tijd is Coccejus dikwijls met aandrang door verscheidene hoogescholen, inzonderheid door die van Heidelberg en Utrecht, die zijne waarde van nabij kenden, zoowel als door vele vreemde Vorsten aangezocht, doch altoos te vergeefs; zulks verhinderde hem echter niet, de vragen, die hem door de meeste der Europesche hoven over zaken van het grootste belang gedaan werden, te beantwoorden.

De Keurvorst van den Palts, Johan Willem, maakte van hem gebruik in den twist, ontstaan over de aanspraken van het huis van Orleans op den Rijnpalts, en dat met den gelukkigsten uitslag. Ook was het ongetwijfeld uit aanmerking van zoo vele belangrijke diensten, dat de Keizer hem in 1713, tot Rijks-Baron verhief.

Tot op den ouderdom van 70 jaren had Coccejus een gewenschte gezondheid genoten; een rampspoedig toeval verhaastte zijnen dood, die op den 18^den Augustus 1719 voorviel. Hij bekleedt in de ontwikkeling van het staatsregt eene merkwaardige plaats; met hem begint een keerpunt in de geschiedenis dier wetenschap. Van zijne drie zonen betrad de jongste Samuel de voetstappen zijns vaders, deze was de

[p. 532]

onder Frederik de Groote beroemde Groot-Kanselier van Pruissen.

De door Hendrik Coccejus uitgegeven werken zijn:

Tractatus de doli, culpae et negligentiae praestationibus in quotlibet negotiis, ubi, refutata vulgari sententia, nova ex solidis tum naturae, tum legum principiis adstruitur et demonstratur. Heidelb. 1672 in 4^o.

Collationes Juridicae ad amplissimum virum Georgium Adamum Struvium, quibus tota Culparum materia a prima origine luculenter deducitur, defectus, qui in ea hactenus exstitit, accurate suppletur, et quae in decisionibus Sabbathinis contra eam oppununtnr, solide refutantur. Heidelb. 1677 in 4^o.

Notae et Additiones succinctae, sive Commentarius in Pauli Zachiae Quaestiones medico-legales, ex recensione et cura Georgii Franci. Francof. 1688 in folio.

Juris Publici Prudentia compendio exhibita, qua materia ejus, praecipuaeque hactenus agitatae controversiae ab sua origine et fonte deducunter, facilique ratione exponuntur, et demonstrantur. Francof. ad Viadr. 1695, 1700, 1705, 1718 et 1723, 8vo. Cum animadversionibus Frid. Lud. de Berger. 1724.

Hypomnemata Juris Feudalis, Francof. 1693, in 12^o., et cum aliquot praecipuarum dificcultatum enodationibus aucta. Ib. 1702 en 1715 in 8^o.

Hypomnemata Juris ad seriem Institutionum saeculi Imperatoris Justiniani. Francof. 1698 in 8^o

Autonomia Juris Gentium, ubi natum inde inter gentes discrimen, civitatis mediatae et immediatae, liberae et non liberae, aliaque ad illustrationem Juris Gentium ac Publici spectantia plenissime eruuntur. Accessere duae Appendices, quarum prima continet resolutiones eorum, quae pridem de Westphalia ejusque statu, altera eorum, quae denuo ad Historiam Palatinam mota ac edita sunt. Francof. 1719, 8^o.

Prodromus Justitiae Gentium, sive Exercitationes duae, quarum prima socialitatem Grotianam principium Juris Naturae, neque essendi, neque cognoscendi esse, evincitur, secunda veram Majestatis originem eruit. Liber ad illustrationem prooemii et libri I^mi. Tractatus Grotii de Jure Belli et Pacis necessarius, cui annexae sunt Positiones generalissimae pro explicatione Juris Gentium. Francof. 1719 in 4^o.

Verscheidene verhandelingen en dissertatiën van hem, zijn na zijnen dood bijeengebragt en in het licht gezonden, als:

Exercitationes curiosae Palatinae, Trajectinae, Viadrinae, etc. Lemgov. 1722, 2 voll. 4^o.

Dissertationes varii argumenti, etc. Lemgov. 1722, 2 voll. 4^o.

Consilia, etc. Lemg. 1725 in folio.

Deductiones, etc. Lemg. 1728 in folio.

[p. 533]

Henrici de Cocceji Grotius illustratus, seu Commentavii ad Huy. Grotii de Jure Belli et Pacis libros III: accedunt observationes Sam. de Cocceji, Breslau, 1744-1747, 3 voll. folio, welk werk later met de Introductio ad Henr. de Cocceji Grotium illustratum (van Samuel, afzonderlijk uitgegeven in 1748 in folio te Halle) te Lausanne herdrukt werd in 1751 in 5 voll. 4^o.

Nog heeft men van hem:

Positiones pauculae et generalissimae loco quasi postulatorum Explicationi Juris Gentium et Praelectionibus Grotianis praemissae, geplaatst in de Bibliothèque Germanique, Tom. I. p. 12.

Zijn portret gaat uit door Pieter van Gunst in 4^o.

Zie Luiscius, Algem. Hist. Woordenb.; Burman, Traj. erudit., pag. 76-79; Saxe, Onomast. Liter., Pars. V. pag. 616, VII. 321, reg. VIII 3; de Chalmot, Biogr. Woordenb.; de Feller, Dict. Histor.; Biogr. Univers.; J. le Long, Hondertj. Jubelged. der Acad. van Utrecht, 1736; Moreri, Diet.; Nicéron, Mémm. de la rép. des lettres, T. IX; Ersch und Gruber, Enc. der Künste und Wissenschaft; Nieuwenhuis, Alg. Woordenboek.