Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Charlotte van Bourbon]

CHARLOTTE VAN BOURBON, eene dochter van Lodewijk van Bourbon, Hertog van Montpensier, en van Jacqueline de Longwy, was de derde gemalin van Willem I, Prins van Oranje-Nassau, en werd door dien Vorst nog getrouwd bij het leven van zijne tweede gemalin Anna van Saksen, van welk potig wijf, zoo als de Ridder Hooft zich ten haren aanzien uitdrukt, hij om voldoende redenen was gescheiden.

Na deze echtscheiding, zond de Prins, nog staande de vredehandeling te Breda, in 1575, zijnen vriend Philips van Marnix, Heer van St. Aldegonde, naar het hof van den Keurvorst van den Paltz, om het huwelijk tusschen hem en Charlotte te bewerken, welke schoone vrouw hij waarschijnlijk in 1572 gedurende zijn bezoek te Heidelberg had lee-

[p. 318]

ren kennen. Deze Prinses, tot het kloosterleven bestemd zijnde, was abdis van Jouarre geworden, doch in het jaar 1571 naar Frederik II, Keurvorst van den Paltz, geweken, alwaar zij openlijke belijdenis der Hervormde leer gedaan had, en omtrent drie jaren verbleef.

Marnix, in zijn aanzoek geslaagd zijnde, begeleidde haar, over Emden, met twee oorlogschepen, herwaarts; zij landde te Brielle, alwaar zij statelijk door den Prins ontvangen en den 12^den Junij 1675, getrouwd werd, ofschoon 's Prinsen broeder, Jan van Nassau, hem dringend aanraadde niet zoo spoedig te huwen. Deze vreesde namelijk, en niet zonder rede, den toorn van Saksen en Hessen. Willem van Hessen hield zelfs dat huwelijk voor eene onzinnige daad. Als eene bijzonderheid wordt gemeld, dat de huwelijksfeesten streng Calvinistisch, zonder dansen, plaats hadden. De Staten vereerden de Prinses met een huwelijksgeschenk van 6000 gulden.

Dit huwelijk, hoezeer naar den wensch van Oranje en tot genoegen van 'slands welmeenende ingezetenen, kon echter den vuigen laster niet ontduiken, niet zoozeer met betrekking tot den Prins, als wel ten aanzien van de Prinses, om rede, dat zij in hare jeugd den geestelijken staat omhelsd had. De Spaanschgezinden ontzagen zich zelfs niet, om dit huwelijk voor overspel uit te krijten, en Charlotte als een bijzit van den Prins aan te merken; doch de Hertog van Montpensier, haar vader, die een heftig, ijverig Roomschgezinde was, liet de zaak door de voornaamste Raden van het Parlement van Parijs en door eenige Bisschoppen en geleerde mannen overwegen, en bij dezen werd verstaan, dat, indien er al eenige gelofte door Charlotte gedaan was, deze van regtswege nietig en van geen waarde was, als geschied zijnde in hare kindsche jaren.

Eene andere zwarigheid bij dit huwelijk was, dat Oranjes vorige vrouw nog leefde, terwijl de echtscheiding, om het Huis van Saksen de schande van Anna's overspel te besparen, niet openbaar had plaats gehad, als ook dat de toestemming van den vader der bruid niet gevraagd was. De Prins raadpleegde daarom de Hervormde geestelijkheid; wier gunstige gevoelens nopens de wettigheid van dit huwelijk blijkt uit een advies van Guillaume Feuguerais, Hoogleeraar in de Godgeleerdheid te Leiden, een dergelijk van diens collega Ludovicus Cappellus en een van de vijf vermaarde Predikanten, Caspar van der Heyden, Jacobus Michael, Thomas van Thielt en Johannes van Migrode, Leeraren te Middelburg, Dordrecht, Delft, en Vere, benevens van 's Prinsen Hofprediker Jean Taffin. Ook meenden zij, dat het gemis van de goedkeuring des vaders gebillijkt kon worden, omdat zijne weigering alleen op het verschil van godsdienst steunde, terwijl de Prinses sedert lang mondig was, en vele harer naaste bloedverwanten, als hare zuster Francoise, Her-

[p. 319]

togin van Bouillon, en hare neven Hendrik van Bourbon, Koning van Navarre, en Hendrik van Bourbon, Prins van Condé, het huwelijk goedkeurden.

De moeder van Charlotte was heimelijk de Hervormde godsdienst toegedaan, en daarin had zij van der jeugd af, buiten kennis van den Hertog, hare dochter doen onderwijzen. Doch de vader stak baar, om zijn huisgezin te ontlasten, tegen den zin van de Hertogin, in een klooster; alvorens zij echter het geestelijk gewaad aannam, betuigde zij, in tegenwoordigheid van de Abdis en eenige Nonnen van het klooster van Jouarre, dat zij hare gelofte gedwongen deed en alleen om haren vader te gehoorzamen. Onder die betuiging het kleed aangedaan hebbende, werd zij eerlang Abdis van Jouarre, en leefde in dien staat bijna dertien jaren; na welke tijd, het nonnenleven haar verdrictende, zij de Abdij verliet, en zich naar het hof van den Keurvorst van den Paltz begaf, alwaar zij wel ontvangen werd, en openbaar belijdenis van de Hervormde Godsdienst deed. Haar vader hier de mare van ontvangen hebbende, zond den President du Thou aan den Keurvorst, om zijne dochter terug te doen eischen. De Keurvorst beloofde haar aan den Koning van Frankrijk te zullen zenden, onder voorwaarde, dat men haar ter zake van de Godsdienst ongemoeid zou laten. Doch de Hertog was zulk een ijverig aanklever van het Roomsch geloof, dat hij haar op die voorwaarde niet terug begeerde; dus bleef zij bij den Keurvorst, tot dat haar huwelijk met den Prins van Oranje gesloten werd. Vooral door toedoen van den eenigen broeder der Prinses, Frans van Bourbon, Prins Dauphijn van Auvergne, verzoende de vader zich, in het jaar 1580, volkomen met zijne dochter, en gaf haar daarenboven eenen eerlijken bruidschat.

Deze vrouw, die den roem heeft nagelaten, van uitmuntend schoon en bevallig te zijn geweest, en verstand aan deugd en andere beminnelijke hoedanigheden paarde, was de goede Engel van Oranjes huisselijk geluk. Hare teedere gehechtheid voor hem straalt ten duidelijkste door in het zestiental brieven aan den Prins, ons in de Archives van Groen van Prinsterer bewaard. Tevens blijkt daaruit hare gehechtheid aan de Hervormde godsdienst en, hoe noode zij, volgens de letter der Pacificatie van Gent, de uitoefening daarvan te Breda naliet. Hoewel zij zich slechts zelden met staatszaken bezig hield, toonde zij ook daarin een juist inzigt te hebben; bepaaldelijk schijnt zij de onderhandelingen met den Hertog van Anjon te hebben bevorderd.

Zij volgde den Prins zooveel mogelijk, was tegenwoordig bij zijnen intogt in Utrecht in 1578, waarbij een toevallig gelost schot haar hevig ontstelde, gelijk zij te Gent plegtig door de burgerij werd ingehaald. Zwak van gestel, leed zij veel door hare bevallingen, en werd ten laatste allergrievendst

[p. 320]

getroffen door het deerlijk ongeval, dat haren gemaal in 1582 te Antwerpen wedervoer, toen Jean Jauregui hem zoodanig met een kogel trof, dat men gedurende eenige dagen aan 's Prinsen herstelling wanhoopte; zij bezweek hieronder, want door schrik op schrik gekrenkt, en door waken en zorgen afgemat zijnde, storte zij in eene brandende koorts, die haar in weinige dagen, namelijk den 5^den Mei van dat zelfde jaar, uit de liefde-armen van haren gemaal wegrukte, drie dagen na dat hij, van zijne wonden hersteld zijnde, de openbare godsdienst had bijgewoond, om het Opperwezen plegtig voor zijne behoudenis te danken. Den 9^den derzelfde maand werd Charlotte van Bourbon in de Besnijdeniskapel der Antwerpschen hoofdkerk ter aarde besteld; terwijl een lijkstoet van meer dan 1200 personen den algemeenen rouw bewees, dien haar overlijden veroorzaakte.

Prins Willem heeft zes kinderen bij haar verwekt, alle dochters, als: Louisa Juliana, gehuwd geweest aan Frederik IV, Keurvorst van den Paltz; Elisabeth, die tot man had Hendrik de la Tour, Hertog van Bouillon, Vicomte de Turenne; Catharina Belgiea, getrouwd geweest met Philip Lodewijk, Graaf van Hanau; Charlotte Brabantina, die gemalin werd van Claude, Hertog de la Tremouille en Thouars; Flandrina, die, na de dood harer moeder, door haren grootvader tot zich genomen, en door hare tante, Abdis van het beroemde klooster Paraclet, in de Roomsche godsdienst opgevoed, later Abdis werd van St. Croix te Poitiers; Emilia Andorpia of Emilia Secunda, die ten vrouwe heeft gestrekt aan Frederik Kasimir, Hertog van Lansberg, uit het huis van Tweebruggen.

Zie Bor, Nederl. Oorl., B. VIII. bl. 644 (120), B. XVII. bl. 316 (19); van Meteren, Nederl. Hiil, D. IV. bl. 21; Strada, Guerr. des Pays Bas, Tom. I. page 145; van Goudhoeven, Chronijeke van Hollandt, bl. 141; de la Pise, Hist des Princes et Princip. d'Orange, pag. 424, 525, 552; Hooft, Nederl. Hist., bl. 708; Halma, Toon. der Vereen. Nederl.; van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot Algem. Hist. Woordenb.; (Beaufort). het Leven van Willem I, D. II. bl. 565-567, D. III. bl. 528, 737 en 738; Wagenaar, Vaderl. Hist., D. VII. bl. 67-69, 444; Kok, Vaderl. Woordenb., D. VII. bl. 887-889, de Chalmot, Biogr. Woordenb., D. IV. bl. 77-79; (van Til), de Belangr. Nederl. Vrouwen, bl. 65-75, Groen van Prinsterer, Archiv, de la Mais. d'Orange-Nassan, Tom. V. page 113, 165, 189 suiv., 193 suiv., 205, 206, 216 suiv., 220 suiv, 223 suiv., 226, 227, 230, 312 suiv., 335, 344, 373, 421, 554 suiv., 613, 623, Tome VI. page XIV-XVI 45, 69 suiv., 86 suiv., 138, 172-177, 182, 190, 198-200, 205 suiv., 402, 420, 530, Tome VII. page 335 suiv., 389, 434, 437, Tome VIII. page 47, 50, 52, 86 suiv., 100, 105, Supl., 131*, 175*, 180* suiv., 196* suiv., Arend, Geschied. des Vaderlands, D. II. St. V., bl. 452-454, St. VI. bl. 182, D. III. St. I. bl. 18; W. B(roes), Charlotte van Bourbon aan het ziekbed van Prins Willem I; Kervyn de Volkaerbeke, Docum. Hist. Tom. I. pag. 450 suiv., Tom. II. pag. 278, 284.