Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Charles Chais]

CHAIS (Charles), een zoon van Jean François Chais en van Alexandrina Maurice, geboren den 3^den Januarij 1701 te Geneve, werd opgevoed onder de oogen en het zorgvuldig bestuur van zijnen grootvader Charles Maurice, eertijds Predikant der Hervormde kerken van Velan en Marseille, en maakte zulke snelle vorderingen onder dezen liefderijken en schranderen meester, dat hij, negendehalf jaar bereikt hebbende, bekwaam en waardig geoordeeld werd, om de laagste klaasen der Latijnsche scholen voorbij te gaan, en die in te treden, alwaar reeds Latijnsche en Grieksche schrijvers gelezen en uitgelegd werden

In 1714 de lagere scholen verlatende, oefende hij zich verder in de talen en daaraan verknochte wetenschappen, onder den Hoogleeraar Anthoine Maurice, zijnen moederlijken oom, die, van die tijd af aan, de bestierder van zijn gedrag en van zijne studiën werd.

Na grondig alle deelen der wijsbegeerte, onder Jean Jallabert en Gautier, welke die wetenschap met zeer veel roem te dier tijd te Geneve onderwezen, beoefend te hebben, werd hij in 1717 onder het getal der Studenten in de Godgeleerdheid aangenomen. In deze nieuwe loopbaan had hij tot meesters Marc Auguste Pictet, Samuel Turrettin, Antoine Leger en inzonderheid Antoine Maurice, die den leerstoel der fraaije letteren verwisseld had met dien in de Godgeleerdheid en oostersche talen.

In 1724 werd Chais, na behoorlijk onderzoek, op de loffelijkste wijze tot de predikdienst toegelaten. Vóór zijne

[p. 302]

aanneming daartoe, waren hem reeds twee verschillende beroepen in vreemde landen aangeboden; en, ofschoon die aanzienlijk waren, wees hij ze echter van de hand, verkiezende liever zijne studiën tot meerder volkomenheid te brengen, alvorens hij de gewigtige post van Herder en Leeraar aanvaardde. Behalve dat, was hij reeds zijnen oom den Hoogleeraar Maurice, welke aan verscheidene vreemdelingen van aanzien, die zich te Geneve bevonden, lessen gaf in de fraaije letteren en de geschiedenis, daarin behulpzaam geweest, en had het onderwijs in de wijsbegeerte en het natuurregt op zich genomen. In 1726 vergezelde hij eenige Engelsche Heeren, met namen den Hertog van Marlborough, diens broeder, Mylord Spencer, en den Grave Fane, als vriend op hunne reis door Zwitserland den Elzas, Lotharingen, Duitschland en de Vereenigde Nederlanden, op welke reis, die twee jaren duurde, Chais zijne kundigheden niet weinig vermeerderde, en inzonderheid groote vorderingen in de penningkunde maakte.

Van deze reis te Parijs teruggekomen, werd hij den 22^sten Maart 1728 tot Predikant bij de Waalsche gemeente te 's Gravenhage beroepen, in welke betrekking hij, na door de Synode te Delft onderzocht te zijn, den 15^den dier maand bevestigd werd. Sedert dien oogenblik vervulde hij alle de pligten aan die belangrijke bediening verknocht, met eenen voorbeeldigen ijver, en, ofschoon meermalen aangezocht tot andere en voordeeliger beroepen, was niets in staat om de banden te verbreken, die hem aan zijne zoo hartelijk beminde gemeente van 's Gravenhage verbonden.

Hoewel voor altijd aan zijn Vaderland onttrokken, genoot Chais er echter nog gestadig blijken eener toegenegene goedwilligheid. Toen de Raad van Genève hare goedkeuring had verleend, over zijn beroep te 's Gravenhage, nam deze den 7^den April 1728 het besluit, dat hij het burgerregt zou blijven behouden, en dat dit aanzienlijk voorregt zelfs op zijne kinderen zou overgaan.

Den 17^den April 1731 nam het genootschap van Predikanten en Professoren, met goedkeuring van den Raad, hem tot Lid aan van hun ligchaam, en in October 1742, plaatste de hoogeschool, met overleg van den Senaat, hem onder het getal der Bestierders van de openbare stadsboekerij; eene eer die slechts drie of vier burgers van Geneve, in vreemde landen wonende, hebben genoten.

Gedurende het ruime tijdvak van 50 jaren, bediende Chais de Waalsche kerk te 's Gravenhage als gewoon Leeraar, en verwierf zich, in die hoedanigheid, de achting, het vertrouwen en de liefde van allen, en geen wonder, want behalve dat hij zijne beroepspligten met ijver en naauwgezetheid waarnam, stichtte hij ook in andere opzigten bijzonder veel nut. Zoo heeft het Wale Diakoniehuis te 's Gravenhage, waar jeugd en grijsheid eene gereede toevlugt vinden, voornamelijk aan zijne bemoeijingen zijn bestaan te danken. Ook vond de inënting der kinder-

[p. 303]

ziekte in hem eenen warmen voorstander, en met moed ging hij hierin de godsdienstige vooroordeelen van de menigte te keer.

Na dus 50 jaren het predikambt, met ijver en nut, waargenomen te hebben, verlangde Chais met regt naar eenige verligting van zijne veelvuldige bezigheden, en verzocht dus, in het jaar 1778, om van het prediken bevrijd te wezen, hetwelk hem dan ook op eene zoo gunstige wijze werd toegestaan; ofschoon nu van den last aan de predikdienst verknocht, ontheven, bleef hij echter, gedurende het overige gedeelte van zijn leven, ijverig werkzaam, om de belangen van de Godsdienst en die der deugd te bevorderen.

In het jaar 1788 overviel Chais eene zeer pijnlijke krankheid, die hem in October ten grave sleepte. Bij zijne echtgenoote Antonia Wilhelmina Pauw, had hij zes kinderen verwekt, van welke er bij zijn overlijden nog drie in leven waren.

Behalve eenige lettervruchten in het vak der wijsbegeerte, welke hij, reeds vóór hij Geneve verliet, naamloos in het licht zond; heeft hij de volgende werken door den druk gemeen gemaakt:

Sens littéral de l'Ecriture Sainte, défendu contre les principales objections des Anti-Scriptuaires et des Incrédules modernes; traduit de l'Anglais de Mr. Stackhouse; avec une Dissertation du traducteur sur les Démoniaques, dont il est fait mention dans l'Evangile. La Haije 1738, III vol. in 8^o., aan welk werk Chais meer deed dan de titel beloofde, met er vele belangrijke en onderrigtende aanmerkingen van hem zelven bij te voegen.

La Sainte Byble ou le vieux et le Nouveau Testament, avec un Comnmentaire Littéral, composé de Notes choisies, et tirées de divers Auteurs Anglois La Haye 1743-1790, VIII. Tom. in 4^o., avec cartes et figures, van welk werk, dat niet voltooid is, twee deelen na zijne dood zijn uitgegeven; terwijl het laatste deel bevat:

Mémoires sur la vie de Mr. Chais.

l'Abrégé Chronologique de l'Histoire de Franee du President Henaut, nouvelle édition. La Haye 1747, welke druk, met goedkeuring van den Schrijver verscheen, terwijl hij er onderscheidene verbeteringen bijvoegde, die hij alvorens den schrijver had medegedeeld.

Instruction abrégée sur les premiers principes de la Religion Chrétienne ou Catéchisme pour les jeunes enfans. la Haye 1750, in 12mo., waarvan te gelijkertijd eene Nederduitsche vertaling verscheen, onder den titel:

Catechismus voor de kleine kinderen, uit het Fransch vertaald 's Hage 1750, 8^o.

Lettres Historiques et Dogmatiques sur les Jubilés et les Indulgences. La Haye 1751, III. vol. in 8vo, welk uitmuntend werk, zoo dienstig om de listige staatkunde, ongelooflijke

[p. 304]

schraapzucht en wreede tyrannie van het Roomsche Hof te ontmaskeren, vervuld is met belangrijke en wetenswaardige nasporingen.

Catéchisme Historique et Dogmatique, ou Instructions familières sur les Principes et sur les faits, qui fondent la nécessité d'une Religion et la Divinite de la Révélation, avec un Supplément sur la Nature et les Perfections de Dieu. La Haye 1755 8^o.

Sermons, 2 vol., waarvan het tweede deel na zijne dood in 1789 het licht zag.

In het jaar 1754 gaf hij zijne uitmuntende Verhandeling, behelzende eene verdedigende proeve over de Manier van het mededeelen der kinderpokjes door inënting, waarin men tragt te toonen, dat er het geweten noch door gekwetst, noch de godsdienst mede beleedigd wordt, welk gewigtig stuk eerst zoowel in het Fransch als Nederduitsch in het eerste deel der Verhandelingen van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen geplaatst, en naderhand afzonderlijk gedrukt is.

In 1760 plaatste hij in het vijfde deel der Verhandelingen van de Hollandsche Maatschappij, eene Verhandeling betreffende den Oorsprong der Maniere om de Kinderziekte in te ënten, waarin hij door bondige getuigschriften bewijst, dat die reeds voor langen tijd in onderscheidene Aziatische gewesten, zoowel als te Tunis, Tripoli, Algiers enz., is in gebruik geweest, ofschoon op eene verschillende wijze als bij ons uitgeoefend.

Misschien zijn er nog eenige andere voortbrengselen, zonder naam, van Chais. Hetgeen men zeker weet, is, dat er onderscheidene artikelen van zijne hand in de Bibliothèque Raisonnée, Tom. IX-XXVI gevonden worden, alsmede in de laatste vijf deelen van de Bibliothèque Britannique en in sommige deelen van de Nouvelle Bibliothèque, te 's Gravenhage gedrukt. Ook weet men, dat Chais, veel gewerkt heeft aan de XXV eerste deelen van de Bibliothèque des Sciences et des Beaux-Arts, en dat er onderscheidene artikelen uit zijne pen voortgevloeid, gevonden worden in de Bibliothèque Impartiale, uitgegeven te Leyden, door Luzac.

Zijne beeldtenis gegraveerd door Houbraken in 4^o is geplaatst voor zijn werk: La Sainte Bible.

Zie van Abkoude, Naamrey. van Ned. Boeken, D. I. St. V; de Chalmot, Biogr. Woordenb.; Ypeij en Dermout, Geschied. der Herv. Kerk, D. III. bl. 254-256; Glasius, Godgel. Nederl.; de Navorscher, D. II. bl. 375, D. III. bl. 362, en vooral ook Prosper Marchand, Dict. Histor.