Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Joannes Cele]

CELE (Joannes), geboren te Zwolle, en afkomstig uit de twee oude geslachten van Sobbe en ten Weerde, verkreeg het jeugdig onderwijs in de Latijnsche taal, in zijne vaderstad. Verder in jaren gevorderd, begaf hij zich naar Praag in Bohemen; waar hij zich met zulk eenen warmen ijver in allerlei wetenschappen oefende, en daarin zoo zeer vorderde, dat hij, toen hij in 1377 in zijn geboortestad terug was gekeerd, dadelijk door de Stedelijke Regering de bestiering der stadsscholen werd toevertrouwd. Kort hierna vergezelde hij den beroemde Gerard Groote, met wien hij, volgens Thomas à Kempis, een hart en een ziel was, op diens togt naar Parijs, bezocht onderweg den vromen Ruysbroek en de voornaamste kloosters, die zich de belangen van het onderwijs aantrokken. Naauwelijks was hij aan het hoofd der Zwolsche scholen geplaatst, of men zag hoeveel de groote hoedanigheden van één man vermogen; want toen Cele Rector werd, was de school nergens bekend, en werd door geene vreemdelingen bezocht, doch de roem van zijne groote geleerdheid en ervarenheid in alle wetenschappen, maakte die school zoo beroemd, dat zich haar naam door de geheele Christenheid verspreidde. Keulenaars, Trierschen, Luikenaars en Utrechtschen, Brabanders, Vlamingen en Hollanders, Saksers, Kleefschen, Gelderschen, Friezen en vele anderen uit onderscheidene oorden, steden en dorpen van Duitschland, kwamen in groot getal, nu en dan meer dan 800 tot 1000 toe, den grooten Jan Cele hooren, om door hem in allerhande wetenschappen onderwezen te worden. Ieder begon het zich van toen af

[p. 281]

aan tot eere te rekenen, te Zwolle onder dien Leeraar ter school te zijn geweest; ja de Benedictijnen en Bernardijnen moesten erkennen, dat hunne geleerdste Abten en Leeraars kweekelingen van Cele geweest zijn. Eveneens was Johannes Busch, de vermaarde kloosterhervormer, van zijne eerste jonkheid af aan, door hem opgevoed en gevormd. Veertig jaren stond Cele aan het hoofd van het onderwijs te Zwolle, en men moet hem als den hersteller der geleerdheid in Overijsel en naburige landschappen beschouwen. Ook was hij de eerste aanlegger van de boekerij, welke eertijds in de consistoriekamer der St. Michielskerk werd gevonden, en hij schonk daaraan zijne boeken.

Niet alleen bepaalde zijn onderwijs zich tot de Grieksche en Latijnsche talen en de redeneerkunde, maar hij beijverde zich tevens om zijne leerlingen de Heilige Schrift goed te doen verstaan, waartoe hij bij voorkeur de feestdagen gebruikte, en hoezeer een der Zwolsche kerkelijken hem dit zocht te beletten, ging hij er onafgebroken mede voort, en kweekte op die wijze ook het bijbelsche hervormingsbeginsel aan, waardoor de Nederlandsche voorgangers der reformatie zich bij uitnemendheid hebben gekenmerkt. In het bijzonder onderscheidde Cele zich door eenen diepen godsdienstzin, zooals ten duidelijkste blijkt uit hetgeen zijn leerling Busch ons van hem mededeelt. Vroeger had hij zelfs Minderbroeder willen worden, van welk plan hij slechts door den verlichten raad van Groote werd teruggehouden.

Hij overleed den 9^den Mei 1417, en werd in het klooster Windesheim begraven.

Zie Busch, Chron. Windesh., Tom. I. Cap. 29, Tom. II. Cap. 68-71; App. ad Chron. Montagn. Cap. 20; Revius, Daventr. Ill. pag. 31 et 32; de Chalmot, Biogr. Woordenb.; Delprat, over de broeders van Geert Groote, bl. 19, 63; Glasius, Godgel. Nederl.; vooral ook van Hattum, Geschied. van Zwolle, D. I. bl. 198 en volg.