Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Jacob Cats]

CATS (Jacob), de zoon van den voorgaande, geboren den 11^den Junij 1741 te Altona, kwam, zijne moeder vroeg verloren hebbende en ruim twee jaren ond zijnde, met zijnen vader naar Amsterdam, werd aldaar ter schole besteed en gaf, gedurig uit zichzelven het een of ander teekenende, reeds in zijne kindsche jaren van zijne bijzondere geschiktheid tot die kunst de duidelijkste blijken. Zijne schooljaren om zijnde, wilde hij dan ook schilder worden; doch zijn vader vond beter, hem tot den handel op te leiden, en bestelde hem te dien einde bij eenen winkelier in lakenen, van daar kwam hij bij eenen boekbinder, en eindelijk op zijn dringend aanhouden, om aan zijne neiging tot de teekenkunst te mogen voldoen, bij eenen Plaatsnijder Abraham Starre; terwijl hij hier eenigermate de behandeling van het graveerijzer leerde, oefende hij zich, in zijne tusschenuren, door het teekenen naar de beste voorbeelden van landschappen en beesten, die hij kon magtig worden, want landschap teekenen was zijn geliefkoosd vak. De oude Cats nu overtuigd zijnde, dat het teekenen geen voorbij gaande trek bij zijnen zoon was, besloot hem eenen Teekenmeester te geven, waartoe Pieter Louw verkozen werd. Eenige tijd daarna kwam de jonge Cats als leerling bij den Patroonteekenaar Gerard van Rossum, en werd daarna op de behangelfabriek van Troost van Groenendoelen besteld, waar hem de onderrigtingen van twee zijner medgezellen Jacob Xavery en Jacobus Schultz van veel nut waren, inzonderheid in het teekenen van landschappen en andere onderwerpen naar de natuur, waartoe hij in zijne tusschen uren gelegenheid vond. Na hier drie en een half jaar geweest te zijn, besloot Cats, voor zich zelven werkende, het behangselschilderen te ondernemen. Hierin slaagde hij zoowel dat hij, daarin veel te doen krijgende, zich te Amsterdam in het geld kocht, en als Meester optrad.

Thans een bestaan beginnende te krijgen, begaf zich Cats, in het jaar 1765, in den echt met Anna Hemme, en kreeg van tijd tot tijd meer werk met behangselschilderen. Tevens gaf hij les in de teekenkunst; en ofschoon landschappen met beelden en beesten gestoffeerd zijn hoofdvak was, teekende hij somwijlen ook andere onderwerpen en vervaardigde voor onderscheidene liefhebbers teekeningen naar schilderijen van verschillende meesters. Doch inzonderheid werden de zoo bevallige landschapteekeningen van Cats zelven, meer en meer getrokken. Hiermede en met les geven kreeg hij eerlang zooveel te doen, dat hij het omslagtig behangselschilderen geheel kon

[p. 256]

vaarwel zeggen. Onder andere heeft hij voor den kunstminnaar J. Helmolt te Haarlem, de twaalf maanden des jaars op eene natuurlijke en bevallige wijze in twaalf landschappen voorgesteld, welke door den verdienstelijken Plaatsnijder Izaäk de Wit Jz. in prent zijn gebragt en vervolgens gevoegd bij De twaalf maanden des jaars van Petronella Moens. Haarl. 1810. Onder het laatste werk van Cats bekomen twee kapitale teekeningen, met Oost-Indische inkt en rootkrijt, voor den kunstgraveur C. Josi vervaardigd, verbeeldende twee dijkbreuken door ijsgang, mitsgaders de daardoor veroorzaakte overstrooming voorgevallen te Bemmel bij Nijmegen den 21^sten Februarij 1799 en te Vuren bij Gorichem daags daaraanvolgende, naar welke teekeningen door Josi dan ook zeer fraaije platen vervaardigd zijn.

Cats zelf heeft mede eenige platen geëst onder een werk bestaande uit zes kleine landschappen en drie stadsgezigten te Amsterdam; als: een op de binnenplaats van het St. Jorishof naar eene teekening van Willem Writs, een op den Montalbaanstoren naar Jan de Beijer en een op den zelfden toren, maar van de Oudeschanszijde, naar eene teekening van Cats zelf. Ook heeft hij eenige platen voor natuurkundige werken geëtst.

Zich zelven als kunstenaar meest gevormd hebbende, had hij eene hem eigen teekenwijze: de bevallige natuur tooide hij dichterlijk, door wel gekozene en wel geteekende stoffaadje. Zijne beestjes herinneren ons niet zelden Adriaan van de Velde en Nicolaas Berchem; naauwkeurig was hij in het afbeelden der landelijke gereedschappen en al wat tot het boerenbedrijf behoort; zijn welgeschikt licht en bruin was op waarheid gegrond: zeer uitvoerig zijn vele zijner teekeningen bewerkt, zelfs wordt van sommigen de uitvoerigheid wel eens overdreven gevonden, als lijdende daardoor de meesterlijke behandeling, terwijl het werk, zooals men het noemt, zwaarmoedig wordt. Dit laatste heeft inzonderheid meermalen plaats in zijne gekleurde teekeningen: waarom zijne schetsachtige of min doorwerkte gemeenlijk de voorkeur van echte lief hebbers wegdragen. Zekerlijk zou deze meester niet alleen als Teekenaar, maar ook als Schilder in olieverw meer algemeen uitgemunt hebben, indien bij meer gelegenheid had gehad, om zich onder goed geleide in dat vak te oefenen. Zijn ijver was schier voorbeeldeloos, ja wanneer hij den geheelen dag met schilderen of naderhand met les geven had doorgebragt, teekende hij des avonds nog, zelfs niet zelden tot in den nacht. Want eenmaal onder de liefhebbers bekend zijnde, had hij voor eene geruime tijd besteld werk; ook had hij tusschen beide veel te doen met het schoonmaken en opzetten van teekeningen en prenten, dewijl hij geheimen bezat en de kunst bijzonder verstond, om de vlekken daaruit weg te nemen. In alles wat Cats buiten zijn

[p. 257]

beroepsbedrijf ondernam, slaagde hij insgelijks bijzonder wel, zelfs in het timmeren was hij geheel niet onbedreven: hij maakte dan ook zelfs de teekentafel, waaraan hij gewoon was te werken; en die met onderscheidene laden en andere gemakken keurig netjes voorzien was. In vroegere jaren speelde hij mede op de dwarsfluit, doch zijne dringende bezigheden noodzaakte hem, om van die liefhebberij af te stappen. Ook maakte hij wel eens een versje en zijn smaak voor kunsten en wetenschappen was algemeen; hoewel hij buiten zijn bepaald vak, daarvan niet dan eene oppervlakkige kennis bezat; had de vereischte aanleg en tijd hem daartoe niet ontbroken, hij zou het er, door zijnen natuurlijken aanleg en zijne geneigdheid ver in hebben kunnen brengen; doch het ontbrak zijne ouders aan vermogen en goede raadslieden, om hunnen zoon eene opvoeding overeenkomstig dien aanleg en die geneigdheid te geven.

Na in het jaar 1795 door eene hevige galkoorts te zijn aangetast, bleef zijne gezondheid meer en meer wankelbaar, waarbij kwamen hevige aanvallen van jicht, zoodat hij soms weken achtereen het bed moest houden; hier bij kwam nog eene beroerte, welke den 9^den November 1799 een einde aan zijn leven maakte. Bij zijne nagelaten weduwe had hij drie zonen verwekt, die allen zeer vroeg gestorven zijn.

Zijn portret komt voor bij van Eynden en van der Willigen Geschied. der Vaderl. Schilderk. D. II. plaat C. 2.

Van zijne leerlingen heeft onder anderen Jan Evert Grave uitgemunt.

De naamsovereenkomst van dezen meester met dien van onzen beroemden, hiervoor vermelden, Dichter Jacob Cats gaf aanleiding tot het volgende versje:

Tweemalen werd de naam van Jacob Cats geschreven,

Met letteren van goud, in Neêrlandsch kunstenkoor;

Hij werd twee kunstenaars lang na elkaâr gegeven.

Deez dicht voor 't keurigst oog, die schildert voor het oor.

A. van der Willigen.

Zie van Eynden en van der Willigen, Geschied. der Vaderl. Schilderk., D. II. bl. 303-316; Immerzeel, Levens en Werken der Kunsts.