Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Dirk Canter]

CANTER (Dirk) of Canther, een broeder van den voorgaande, geboren te Utrecht in 1545, vertrok, na in zijne vaderstad de gronden der geleerde talen beoefend te hebben, naar Parijs, ten einde aldaar zijne studiën voort te zetten; aldaar hoorde hij de lessen van Dionysius Lambinus over de Ethica van Aristoteles; leefde tevens in gemeenzame verkeering met onderscheidene geleerde mannen, en verwierf op deze en andere buitenlandsche reizen veel letterroem. In zijn Vaderland terug gekeerd, werd hij in 1557 tot Schepen te Utrecht verkoren, en bediende die waardigheid mede in de jaren 1576 en 1577. Ten jare 1598 werd hij door den Graaf van Nieuwenaar en diens aanhang tot Burgemeester aangesteld. Van dat tijdstip af aan was hij verknocht aan de gemeente van St. Jacobskerk, welker Leeraars naast overeenkwamen met het gevoelen, sedert door Arminius voorgestaan; deze hield hij de hand boven het hoofd, en deed daarentegen zijn best, om de Predikanten

[p. 122]

van de Consistorie, zooals men ze noemde, te doen uit de stad vertrekken. Vervolgens in het jaar 1593 aftredende, werd hij, met of zonder redenen, van het Burgemeesterlijk kussen, en, met de tijd, ook uit andere posten van Regering, gehouden. Dit prikkelde zijne driften en hierdoor misschien was het dat hij in het vervolg met de zulke heulde, die in verandering voordeel zochten, en het ijverig voorstaan van hooge kerkelijke leerstukken, ten voorwendsel gebruikten. Hoe dit zij, zich niet konnende gewennen aan een ambteloos leven zocht hij, door het verwekken van oproer, onder de gemeente, zich weder ter regering in te dringen. Intusschen schijnt hij op het stuk van de godsdienst andere inzigten gekregen te hebben; want sommigen telden hem naderhand, onder de echte Hervormden, zooals men hen noemden, die het met Gomarus hielden. De gemeente was nu, eenige jaren herwaarts, misnoegd geweest op de regering. Canter roeide hier onder, zoekende mede de Roomsgezinden aan zijn snoer te trekken, door zich, terwijl men nog over het bestand onderhandelde, te laten verluiden: ‘dat men hun, die den oorlog hadden helpen voeren, eene openbare kerk behoorde toe te staan.’ Tot medestander had hij Hendrik van Helsdingen, die ook Schepen en Raad geweest, doch, sedert eenige jaren, buiten bewind gehouden was. En beide bragten eindelijk, in het begin van 1610, te wege, dat eenige schutters hunne Hoplieden bewogen, om bij de Regering aan te dringen op herstel der privilegiën, hetwelk geschiedde; dan de Regering stelde uit te antwoorden, tot op de wederkomst van den eersten Burgemeester Justus van Rijzenburg, die te 's Gravenhage was; doch dit uitstel beviel der gemeente niet. Men maakte haar diets, dat men ten oogmerk had, intusschen krijgsvolk in de stad te brengen, ten einde eenige het hoofd voor de voeten te leggen. Straks daarna loopt het volk te wapen, en maakt zich meester van de sleutels der poorten, die dag en nacht bewaakt werden. Den Roomsgezinden werd ingeboezemd, dat men ook voor had hun vrijheid van godsdienst te bezorgen; waardoor zij zich lieten bewegen, om insgelijks de wapenen op te vatten. Tien of elf gemagtigden der Burgerij, onder welke Canter was, en waarschijnlijk ook Helsdingen, begaven zich den 21^sten Januarij 1610 naar het stadhuis, met een vertoog, waarbij zij verzochten, dat de Regering terstond afstand deed van hare ambten, en der gemeente, bij schriftelijke akte, verlof gaf, om voor deze reis andere Wethouders te kiezen, opdat deze door Prins Maurits bevestigd mogten worden. De Magistraat moest hun te wille zijn. Het getal der gemagtigden werd toen met zestien anderen vermeerderd, die met elkander de keus der nieuwe regering doen zouden, ofschoon vele Burgers verklaarden, dat het hun niet zoo zeer was te doen geweest, om verandering in de Regering, als om herstel der privilegiën en afschaffing

[p. 123]

der schattingen. De gemagtigden stemden genoegzaam allen elkander tot Regenten; Canter en Helsdingen werden Burgemeesters. De Prins bevestigde deze keus, magtigende den Schout om de nieuwe Regenten te beeëdigen, zoo als op den 4^den Februarij plaats had. Middelerwijl bleef de stad nog vol beweging, vorderende de gemeente afschaffing van eenig lasten. Canter en de zijnen, haar met de hoop hierop gevleid hebbende, moesten haar wel iets toegeven. Doch men eischte nog andere nieuwigheden. Het volk, eens aan het hollen gebragt, was, niet weder tot stilstand te brengen. Zelfs kon Prins Maurits, die sedert in de stad gekomen was, hen daartoe niet brengen. De Algemeene Staten besloten hierop eene dagvaart te Woerden te beschrijven, alwaar de Staten van Utrecht, de nieuwe regering en de burgerij afzonderlijk gehoord werden. Hier vorderden de Algemeene Staten, dat de geschillen aan hen verbleven werden, waartoe de Staten van het gewest besloten; doch de Regering en de burgerij van Utrecht wilden er niet toe verstaan. Nu vonden de Algemeene Staten geraden het geschil met de wapenen te beslechten. Graaf Frederik Hendrik, met eenig volk afgezonden zijnde, kwam voor de stad, waar men in het eerst nog de wallen begon te versterken, als had men voor gehad een beleg te verduren. Doch men bedacht zich welhaast; opende de poorten den 6^den April, en nam bezetting in. Doch de Wethouderschap weigerde de akte van onderwerping te teekenen, welke haar van wege de Raad van State werd voorgehouden. Ook scheen zij in andere opzigten niet van de hand te willen gaan, waarom de Algemeene Staten, die nu de magt in banden hadden, besloten de nieuwe Regering van den eed te ontslaan, en de oude te herstellen, zoo als dan ook in het begin van Mei geschiedde.

De Regering vorderde nu van de burgers een nieuwen eed van getrouwheid af, die zelfs door Canter en Helsdingen gedaan werd. Men hoopte dus de rust andermaal hersteld te zullen zien. Doch velen bleven nog al woelen, met het houden van vergaderingen, en het maken en strooijen van schotschriften tegen de Regering. Eindelijk ontdekte men in December van dat zelfde jaar eene zamenzwering om den Kolonel Jan Ogle, Overste der bezetting van Utrecht, te vatten, het krijgsvolk te overmeesteren, en daarna de Regering op nieuw te veranderen, al hetwelk gewapender hand stond te geschieden. Ter oorzaak van deze zwamenzwering raakten elf personen in hechtenis, en onder dezen Canter, die tot geen andere belijdenis was te brengen, dan dat hem de toeleg was bekend geweest, en dat men onder anderen voor gehad had Helsdingen en hem weder Burgemeester te maken. Hierop werd hij, ingevolge vonnis van 11 Mei 1611, voor eeuwig gebannen, en alle zijne goederen verbeurdverklaard. Hij week nu naar Antwerpen, doch bleef er niet lang, maar begaf zich

[p. 124]

met der woon naar Leeuwarden, alwaar hij in het jaar 1616 overleed, uit zijn huwelijk met Katrijn de Swart, nalatende twee zoons Lambert Canter en Johannes Canter, en eene dochter.

Hij moet een zeer geleerd, maar tevens een zeer eerzuchtig mensch geweest zijn. Van hem ziet het licht:

Variarum Lectionum Libri duo ad Georgium Ratallerum. Antv. 1574.

Notae in Arnobii disputationes adversus gentes. Antv. 1582 8^o.

Fragmenta veterum Poëtarum Tragicorum, Comicorum et aliorum Graecorum etc.

Voorts heeft hij nog eenige ongedrukte schriften en eene menigte brieven aan de voornaamste geleerden van die tijd nagelaten.

Zijne briefwisseling met Lipsius vindt men in P. Burman Syll. Epistol. Tom. I. pag. 590 etc.

Zie Bor, Nederl. oorl, B. XXV bl. 360 (36), B XXX bl. 729 (43); Sweertii, Athen. Belg., pag. 688 et 689; van den Sande, Nederl. Hist., bl. 60; Brandt, Hist. der Reform., Dl. II bl. 156-159; van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot. Algem. Hist. Woordenb.; v(an) H(eussen) en v(an) R(hyn), Kerk. Hist., D. II. bl. 143; Burman, Traj. erud., pag. 70-75; Wagenaar, Vaderl. Hist, Dl. VIII bl. 301, Dl. X bl 25-33; Saxe, Onom. Liter., Pars III, pag. 479; de Feller, Dict. Hist.; Kok, Vaderl. Woordenb.; de Chalmot, Biogr. Woordenb.; Scheltema, Staatk. Nederl, Dl. I. bl. 219 en 220, Dl. II. bl. 574; Biogr. Nation.; Collot d'Escury, Hollands Roem, Dl. IV. st. I. Aant. bl. 81; Algem.; Woordenb. der Zamenl.; Biogr. Univ.