Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Jakob Cabeljau]

CABELJAU (Jakob), Jacques Cabbelliau, Cabilliau, Cabiljauw of Cabilliauw, Heer van Mulhem, zoon van Jakob Cabeljauw van Gent en van Margaretha van Rulyn, voegde zich vroegtijdig bij de voorstanders der vrijheid en vereenigde zich, als een ijverig Hervormde, met de Watergeuzen, met welke hij zich bij Brielle bevond. Van daar werd hij door

[p. 3]

Willem van Lumey, Graaf van der Mark, met zijn vendel en eenige andere Kapiteinen naar Enkhuizen gezonden, zoodra die Stad zich voor Oranje had verklaard. Na aldaar de burgerij een hart onder den riem te hebben gestoken, trok hij, met Kapitein Nicolaas Ruychaver en eenig krijgsvolk, naar Medemblik, doch zij konden, niettegenstaande de krachtdadige opeisching van Ruychaver, het kasteel, waarop de Spaanschgezinde burgers gevlugt waren, niet in hunne magt krijgen, dan door eene toen zeer gewone krijgslist, het plaatsen van de vrouwen en kinderen der gevlugte burgers voor het geschut, dat de bezetting het schieten belette. Nu werd Cabeljau door den Prins tot Gouverneur van Medemblik aangesteld. Kort daarna maakte hij zich door vriendelijke onderhandeling ook meester van Hoorn. Hij bleef echter ter eerstgenoemde plaatse, waar den 16^den November 1572 een gevaarlijk oproer ontstond, veroorzaakt door dien Cabeljau een burgerszoon, die over de wallen was geklommen, had doen gevangen zetten, als zijnde dit eene hoofd-misdaad, om dat Medemblik eene grens- en zeestad was. Het oproer liep zoo hoog dat de burgerij de soldaten meester werd en velen hunner deed vlugten. Cabeljau zocht zijne veiligheid op het slot, doch de burgers dwongen hem de soldaten van het slot te doen gaan en de burgers er op te laten. Ook sloegen zij zijne kamer open en namen er eenige zijner goederen uit. Toen echter de twist op het hoogst geklommen was, kwamen twee door den Prins gezonden Commissarissen, Herman van der Meere en Nicolaas Ruychaver, binnen de Stad, en legden de twist bij. Men beloofde wederzijds alle oneenigheid te vermijden, en de eendragt te zullen bewaren.

Na het innemen van Haarlem in 1573, had Cabeljau, die door Oranje tot Bevelhebber over Alkmaar benoemd was, eene legerbende verzameld, waarmede hij, ter bescherming van die stad, Egmond en Heilo bezette. Toen evenwel Don Frederik op Alkmaar aantoog, zag hij zich genoodzaakt er binnen te trekken, ofschoon eene groote partij uit de regering en de burgerij hem wilde buiten houden, en dwaaslijk eischte, dat hij versterking zou ontbieden, en de Spanjaarden verdrijven. Cabeljau trok met Ruychaver en zijne benden naar de Stad, ten einde te onderzoeken, of hij daar toevlugt kon vinden, ten minsten geen dubbelhartige stad achter den rug hebben. Zij begaven zich beiden voor de Regering, die toen juist vergaderd was, en eischte dat men hun volk inliet. Reeds had een gedeelte der burgers zich vijandig betoont en zijnen Commissaris, Willem Mostart, in het been geschoten, doch de Burgemeester Floris van Teylingen stond, nadat de Raad lang geweifeld had, eindelijk op, zwoer met den Prins te willen leven en sterven, en zond den stadstimmerman, Maarten Pietersz. van der Mey, om de poorten te openen, hetgeen dan ook weldra door zijne hulp en de bijlen van Cabeljaus soldaten

[p. 4]

geschiedde; waarop de krijgsbenden dadelijk door de Stad heen, de andere poort uittogen en de voorhoede der Spanjaarden verjoegen.

Gedurende het merkwaardig beleg van Alkmaar door de Spanjaarden, hield Cabeljan moed, en toen eenige zijner Kapiteinen, door het zwaar en naauw beleg zwaarhoofdig en mismoedig geworden, voorsloegen, daar het hun ondoenlijk scheen de stad te behouden, dat men goud, zilver, kleinoodiën en anderen rijkdom zou bijeen pakken en daarmede de stad verlaten, wist hij dit radeloos voornemen tegen te gaan, en verklaarde liever te sterven dan de stad te verlaten. Zelfs, hoewel hij ziek was, bleef hij standvastig, en liet zich naar de wallen voeren, om door zijne tegenwoordigheid den zijnen moed in te boezemen. Door zijne eigen onbezwekene volharding en zijn bijzonder minzaam karakter, dat hem evenwel de naauwgezetheid eens bevelhebbers niet deden uit het oog verliezen, wist hij de harten te winnen, hij werd dan ook hoog geacht door de inwoners van Alkmaar, die voor een goed deel, naast God aan hem hunne verlossing te danken hadden. Enkele zijner Kapiteinen werden naderhand wel van wangedrag beschuldigd, doch vrijgesproken; op hem echter had geen smet gekleefd.

Later schijnt hij weder naar Vlaanderen te zijn teruggekeerd, althans hij was Burgemeester van Oudenaarde tot dat die stad in 1582 in handen van Parma viel, waarna hij met zijne ruiters den 7^den Augustus 1583 te Gent kwam. Hij overleed binnen het jaar na zijnen aankomst, in 1584. Hieruit blijkt dat Opmeer, (Hist. Mart. Batt. pag. 145) onwaarheid schreef, als hij meldde, dat Cabeljau te Alkmaar, onder ontroostbare smarten den geest heeft gegeven.

Een zoon van hem, die mede der goede zaak was toegedaan en als Kapitein onder 's Prinsen vanen diende, sneuvelde den 12^den Augustus 1584, bij eene uitval uit Gent, om een convooi, dat naar het vijandelijk leger te Wettren trok, op te ligten.

Zie N. van Foreest, kort Verh. van de Beleger. van Alkmaar, bl. 4, 39, 79 en 112; de Kempenaere, Vlaemsche Kronijk, bl. 300, 340 en 341; Bor, Nederl. Oorl., B. VI, bl. 365 (265), 374 (272). 377 (274), 397 (289), 415 (304), 444 (326), 445 (327), 452-454 (332-334); van Meteren, Nederl. Hist., Dl. II, bl. 65, 66, 181; Hooft, Nederl. Hist., bl. 218, 235, 238, 239, 317, 321; G. Brandt en Centen, Historie van Enkhuisen, Dl. I, bl. 123; Van Leeuwen, Bat. Ill. bl. 932; Boomkamp, Alkmaer en zijne Geschied., bl. 177, 185, 196, 197, 206, 210, 211, 235, 238, 243, 245, 270; (Beaufort), Leven van Willem I, Dl. II, bl. 394; Wagenaar, Vaderl. Hist. Dl. VI, bl. 345, 440-444; Scheltema, Staatk. Nederl.; Siegenbeek, Gesch. der Bargerw. in Nederl., bl. 64-69; en vooral van Groningen, Geschied. der Watergeuzen, bl. 185-189.