Zacht Lawijd. Jaargang 6

[p. 96]

Johan Vanhecke
En dan nog zonder hoofdletter
Literaire censuur in West-Vlaanderen

In 1951 werd de Arkprijs van het Vrije Woord in het leven geroepen omdat de Bestendige Deputatie van de provincie Antwerpen geweigerd had om de Provinciale Prijs voor Letterkunde toe te kennen aan Marnix Gijsen voor zijn roman Het boek van Joachim van Babylon, zoals voorgesteld was door de jury. Toch was het niet de eerste keer dat een Bestendige Deputatie de beslissing van een jury naast zich neerlegde. In West-Vlaanderen werd de vijfjaarlijkse prijs, ter waarde van 5.000 Belgische frank, in 1929 en 1939 niet uitgereikt, maar vervangen door aanmoedigingspremies.¹ In 1934 werd zelfs vooraf gesteld dat enkel aanmoedigingspremies zouden gegeven worden, omdat er slechts 3.250 frank beschikbaar was. Uitzonderlijk werd bovendien een leeftijdsgrens van 35 jaar vastgelegd. Daarnaast moesten de laureaten in West-Vlaanderen geboren zijn of er minstens vijf jaar wonen. Alleen nog niet bekroonde werken die in de voorafgaandelijke vijf jaren verschenen waren, konden tot 15 juli 1934 ingezonden worden. De jury bestond uit Stijn Streuvels, Frank Baur, hoogleraar aan de Universiteit van Gent, en J. Pruvost, leraar aan het Atheneum te Brugge.²

De jury beslist om het bedrag te verdelen over drie auteurs. 1.250 frank gaat naar Marcel Matthijs voor Herfst (1930). Karel Jonckheere en Gaston Duribreux krijgen beiden een aanmoedigingspremie van 1.000 frank, de eerste voor zijn poëziedebuut Proefvlucht (1933), de tweede voor zijn prozadebuut Karoen in 't aanschijn van de zee en het handschrift van het verhaal Derina. Op 19

1 Frans Heymans, Het goud van de Vlaamse letteren. Snoeck-Ducaju, Gent 2001, p. 111.

2 Gestencilde verordening van het provinciebestuur West-Vlaanderen (P 934/D).

[p. 97]

Karel Jonckheere rond 1929-30 [amvc-Letterenhuis]

[p. 98]

december 1934 brengt een bevriend ambtenaar Karel Jonckheere met een vertrouwelijke brief op de hoogte. ‘Officieel nieuws volgt aanstaande week’, schrijft hij, maar op 27 december laat hij weten dat de Bestendige Deputatie het nieuws nog niet bekrachtigd heeft. ‘Indien ik u niets laat weten vóór 1 januari, 't is dat de bekrachtiging intrad.’ Twee dagen later verzoekt de briefschrijver Jonckheere ‘enkele minuten [...] te zien, morgen, vóór het Stadstheater, te Oostende omstreeks 7 ¼ uur s avonds’.³

Wat de man te vertellen had, kunnen we vermoeden, want de Bestendige Deputatie heeft op 28 december besloten niet in te gaan op het voorstel van de jury.⁴ Op 5 januari krijgt Jonckheere een officieel bericht van gouverneur Hendrik Baels, met diens gestempelde handtekening, ‘dat, na inzage genomen te hebben van de ingezonden handschriften, de Bestendige Deputatie het geraadzaam heeft gevonden geen premien toe te kennen’.⁵

De twee andere laureaten hebben wellicht dezelfde brief gekregen, want Stijn Streuvels schrijft drie dagen later aan Marcel Matthijs, dat hij ‘van die beslissing niets af weet - het is het eerste woord dat ik er over te vernemen krijg. Ik vraag dus inlichtingen over die ‘beslissing’ aan de bestendige deputatie, en het zal van de motivering hunner beslissing afhangen of ik hun mijn ontslag als voorzitter van die jury en als lid van die kunstcommisie [sic] inzend, of niet’.⁶

Streuvels krijgt snel antwoord. ‘De bestendige Afvaardiging is het met U eens over het “kunstgehalte”, maar neemt andere standpunten in, voor dewelke geen letterkundige bevoegdheid vereist is, maar die bij openbare besturen, zorg moetende dragen voor volkswelzijn en volksverheffing, dienen in aanmerking genomen te worden; daarom heeft zij gemeend gene kunst te moeten aanmoedigen wier uitslagen betwistbaar zijn op dit gebied.’

Streuvels is razend en giet het antwoord in een artikel voor De Standaard, waar het op 11 januari verschijnt onder de titel ‘Het geestelijk manna in de Provincie West-Vlaanderen’.⁷ Streuvels vindt dat hij zijn collega's en zichzelf moet verantwoorden tegenover de inzenders, en dat ook de kunstenaars moeten weten ‘dat hunne kunst het volkswelzijn en de volksverheffing tot richtsnoer hebben moet. Dit werd hun niet medegedeeld, maar ik meen het te moeten doen in plaats van de heren der b.a.’. Streuvels merkt op dat de provincie op deze manier flink bespaart op het budget van Schone Kunsten en voor de toekomst bezuinigt op de onkosten van een jury, want die hebben ze toch niet meer nodig. Ten slotte vraagt hij zich af: ‘Welke sommen worden er besteed aan prijskampen voor hengsten, merries, stieren, koeien, geiten, konijnen, hanen en hennen?... en of men daar ook dezelfden stelregel zal toepassen als bij de kunst?’.

Andere kranten citeren gretig uit de tekst van Streuvels. Op 17 januari komt de zaak aan bod in Het Laatste Nieuws en in Vooruit, op 26 januari in De Schelde. Boekuil Raymond Herreman stelt voor de helden van de Bestendige Deputatie een borstbeeld te geven in het Museum van Letterkunde. ‘Bij nader onderzoek is de geheele zaak toch niet ongelooflijk; alles is normaal. Die heeren weten waar hun belang ligt. Hoeveel kiezers minder kan dat bedragen? En dan nog, met een premie zijn literatoren toch niet uit te koo-

3 De briefjes van de ambtenaar (wiens handtekening niet te ontcijferen viel) aan Karel Jonckheere worden bewaard in een dossier over de Provinciale Prijzen in het Archief Jonckheere dat bewaard wordt in het amvc-Letterenhuis.

4 Luc Schepens, Kroniek van Stijn Streuvels. Orion, Brugge 1971, p. 96.

5 Hendrik Baels aan Karel Jonckheere, 5 januari 1935. Hendrik Baels (1878-1951) was van 1933 tot 1940 gouverneur van West-Vlaanderen.
Alle in dit artikel geciteerde correspondentie wordt bewaard in het amvc-Letterenhuis.

6 Stijn Streuvels aan Marcel Matthijs, 8 januari 1935.

7 Geciteerd uit Uit lust-met-de-penne (red. Luc Schepens), Orion, Brugge 1982, p. 133-135.

[p. 99]

Stijn Streuvels aan Marcel Matthijs, 8 januari 1935 [amvc-Letterenhuis]

[p. 100]

pen; wat voordeel heeft men er dan bij? Als ze moedig waren zouden deze heren gezegd hebben: “Kijk eens, wij hebben geen geld genoeg voor de processies, banketten, de nieuwe vlaggen, de ondersteuning van het paardenras, en kunnen onzen schat dus niet verspeelen aan literatureluur!“’⁸

Aangemoedigd door de steun in de pers, besluiten de gedupeerden zelf in actie te komen. Jonckheere nodigt Marcel Matthijs uit in Oostende om samen met Duribreux rond de tafel te gaan zitten: ‘Nu de bladen zich op het geval van den L. Wedstrijd van W. Vl geworpen hebben, kan het tijd worden dat wij [...] eens elkaars indruk trachten op te vangen. [...] natuurlijk hebben wij niet geschreven om aangemoedigd te worden, doch één ding staat vast: de heeren juryleden zijn gloeiend kwaad en vragen eerbied van onbevoegden voor hun beslissing’. Het is niet de bedoeling ‘om een complot te smeden, noch om een premie te gaan afschooien, doch om uit deze “verwarde zaak” klaarheid en openhartigheid tegenover ons werk te puren’. Matthijs, die zijn twee medelaureaten niet persoonlijk kent, is verhinderd, maar daarom niet minder strijdvaardig: ‘de reactie in de pers is maar pas begonnen. En ik zorg er wel voor dat er volle licht in het boeltje kome’.⁹

Jonckheere en Duribreux, die goede vrienden zijn, trekken alvast met z'n tweeën ten strijde en nemen contact op met enkele provincieraadsleden en

8 Boekuil [Raymond Herreman], ‘West-Vlaanderen en de kunst’, in: Vooruit, 17 januari 1935.

9 Marcel Matthijs aan Karel Jonckheere, 19 januari 1935.

[p. 101]

Telegram van Hendrik Baels aan Karel Jonckheere. 1 maart 1935 [amvc-Letterenhuis]

literaire collega's. De voorzitter van de provincieraad, Alfred Ronse, doet of zijn neus bloedt en beweert zelfs dat ‘de jury [...] beslist heeft dit jaar geen prijzen toe te kennen. De Bestendige afvaardiging [...] heeft zich bij deze beslissing neergelegd’.¹⁰ Toch raadt hij Jonckheere en Duribreux aan een korte audiëntie aan te vragen bij de gouverneur. In een briefdoen ze een beroep op gouverneur Hendrik Baels ‘als Gouwheer, als Oostendenaar en als letterkundige’ die hen prompt uitnodigt.¹¹ Ze bereiden hun argumentatie schriftelijk voor en dienen zich op vrijdag 1 februari om 3 uur in de namiddag aan in Brugge. Het verhaal dat Jonckheere veertig jaar na de feiten in het derde deel van zijn memoires Waar plant ik mijn ezel ophangt, is enigszins verkleurd door de vervagende herinneringen.¹² Hij ziet hen nog met z'n drieën wachten aan de voet van de Halletoren in Brugge en citeert Marcel Matthijs, terwijl het buiten kijf staat dat Matthijs niet aanwezig was.

Wat er tijdens dat onderhoud gezegd is, valt tamelijk goed te reconstrueren. Het blad met de vooraf opgestelde argumenten is bewaard, alsook een brief van Jonckheere aan Marcel Matthijs en een van Duribreux aan Stijn Streuvels over het onderhoud.¹³ Het belangrijkste document is evenwel het hierna volgende verslag, dat Jonckheere onmiddellijk na de feiten in dialoogvorm uitschreef. De tekst is wellicht een gecondenseerde versie van het

10 Alfred Ronse aan Gaston Duribreux, 23 januari 1935. Alfred Ronse (1876-1962) was vanaf 1932 tot aan zijn dood voorzitter van de provincieraad. Hij was tevens burgemeester van Gistel (1933-1962) en de auteur van een boek over windmolens.

11 Klad van de brief van Karel Jonckheere en Gaston Duribreux aan de Gouverneur van West-Vlaanderen, 25 januari 1935.

12 Karel Jonckheere, Waarplant ik mijn ezel? Manteau, Brussel 1974, p. 94-96.

13 Marcel Matthijs aan Karel Jonckheere, 8 februari 1935; Gaston Duribreux aan Stijn Streuvels, 8 maart 1936.

[p. 102]

Begin van Jonckheeres verslag van het onderhoud bij gouverneur Baels [amvc-Letterenhuis]

gesprek maar hij geeft wel een goed beeld van de houding van de toenmalige katholieke overheid tegenover een groepje jonge, aanstormende schrijvers.

Gehoor bij den Gouverneur te Brugge op 1 Februari 1935 te 15 uur
1. Met den Gouverneur den h. Baels alleen
· Waarvoor is het Heeren?
· In verband met lett[erkundige]. Wedstrijd
· Het is eigenlijk een wanhopig geval, heeren. Het is een buitengewoon voorrecht voor U in verband met deze zaak te worden ontvangen. De B[estendige] D[eputatie] komt gewoonlijk nooit weer op een beslissing. Maar de samenkomst is te 16.30 uur. De h. Matthijs heeft ook een audiëntie gevraagd.
We hadden echter gaarne enkele woorden tot de Oostendenaar gesproken.
D. Mijn boek handelt over de zee. Ge hebt het misschien gelezen.
B. Neen, maar men heeft me enkele blzonderheden over het kaaileven getoond.
D. Ik heb een aanbod gekregen van een Nederl. Firma, die het boek opnieuw zou uitgeven, moest een bekroning, een officieele, het werk als publiciteit dienen.
J. Het antwoord van de B[estendige] D[eputatie] heeft ons ten zeerste verwonderd, h[eer] G[ouverneur], daar het een publiek geheim is, dat wij de bekroonden zijn.
B. Hooja! moest Douwes Dekker in dezen wedstrijd medegedongen hebben, hij zou ook niet bekroond zijn geweest. Wat hem toch niet belet heeft Multatuli te zijn geworden. Ik schat hem ten minste zeer

[p. 103]

hoog. Uw werk heeft dus ook geen bekroning nodig om zijn weg te maken. Het hangt hoegenaamd niet van den prijs af...
Tot 16.30 uur dus.
2. Met Gouverneur & den h. Vandenberghe¹⁴
J. Verwonderd brief. Str. B & Pr. Zijn beproefde Katholieken. Waren overtuigd dat B[estendige] D[eputatie] het oordeel van de jury zou bekrachtigen. Geld staat op begrooting en moet of mag dus uitbetaald worden.
Hoogere Commissie volksopleiding heeft ten andere verslag jury goedgekeurd.
Kunnen niet aannemen dat ons werk tegen volkswelzijn en volksverheffing was.
1. Ikzelf: poëzie slechts gelezen door betrekkelijk klein aantal menschen. Zie niet in dat zelfs de inhoud tegen v[olkswelzijn] & v[olksverheffing] is
2. Wat werk h. Duribreux betreft....
D. Mijn werk berust op Kath[olieke] grondslag, maar geschreven volgens de werkelijkheid van h[et] leven.
B. Zijt gij het die Herfst hebt geschreven?
D. Nee, MatthijS. Ik schreef Karoen & Derina.
B. Ik, die nochtans zeer breed ben in gedachten, moet bekennen dat het fragment over den ien huwelijksnacht te Brussel zeer gewaagd is.
D. Ik ken dit fragment van buiten, h[eer] G[ouverneur]. Het luidt als volgt: (zie Derina)
B. Die ‘wonde’ is, die nogal gewaagd klinkt.
D. Dat is toch maareen figuur, meneer de G[ouverneur].
B. Misschien, maar dan een gevaarlijke figuur. Mag ik de zaak overlaten aan den h. Vandenberghe, vz van de B[estendige] A[fvaardiging] en die zich speciaal met de zaak bezig heeft gehouden.
V. Wat dh. G[ouverneur] over dat voorzitterschap zegt is niet helemaal waar. Hij is vz. Maar het is waar, ik heb de zaak ingeleid.
1. Jury heeft u werkelijk bekroond. Ik wil openhartig spreken, zelfs al zeg ik zaken, die niet openbaar zijn geweten. De jury is misschien te ver gegaan, door den uitslag te publiceren, maar daarover wil ik het nu niet hebben.
2. De jury heeft een lett[erkundige] verantw[oordelijkheid]. Wij, de B[estendige] D[eputatie], die om een gansche Provincie te waken, en dus ook op zedelijk gebied. De jury hadden we verwittigd, dat de B[estendige] D[eputatie] nog altijd het laatste woord te zeggen heeft.
3. De bekroonde werken werden aan 3 leden der B[estendige] D[eputatie] ter lezing gegeven. Ik heb de poëzie genomen, twee anderen, die ik niet wil noemen, en die den gewonen lezer vertegenw[oordigen] hebben het werk van D[uribreux] & M[atthijs] gelezen.

14 Joseph van den Berghe (1878-1973), lid van de Bestendige Deputatie (1921-1940) belast met Cultuur.

[p. 104]

4. Met veel aandacht heb ik verzen gelezen. Vind je buitengewoon. Moet bekennen dat ze werkelijke hooge lett[erkundige] waarde hebben: niet te modern; zeer schoone passages: bezoek aan de Moeder o.a. en Conflict.
J. Wat staat er eigenlijk in mijn werk tegen de p[rijs].
V. U werk is eigenlijk zoo niet. Ik ben pijnlijk getroffen geworden door die godskwestie.
J. Dat heeft o.a. P. Kiroul ook gezeid. Maar dat is een filosofische opvatting.
V. Uw werk, h. D[uribreux], heb ik dus niet gelezen, ook dat v[an] M[atthijs] niet.
D. vertelt wat erin K[aroen] & D[erina] staat.
Het is zeer pijnlijk voor mij, als Kath[oliek] zoo beoordeeld te worden.
V. Sommige zaken zijn door iedereen gekend en moeten niet gezeid worden.
D. Ik vind het logisch dat een K[atholiek] schrijver ook speciale onderwerpen aangaat. Een K[atholiek] mensch, zoowel als een ander, heeft dezelfde thema's te beleven. In de boeken vindt een K[atholiek] mensch gewoonlijk geen raad. Ik heb over die zaken moeten beschrijven, zonder prikkel. Het is verkeerd een boek te oordeelen naar een fragment, dat steeds in zijn kader hoeft te staan.
V. Dat is waar. Het spijt me dat ik uw boek niet gelezen heb.
J. M[ijnheer] v[an] d[en] B[erghe], elk van ons wil zich achteruit trekken, wanneer hij door zijn werk zou beletten de anderen bekroond te zien.
V. Daarover mag ik helaas niet beslissen.
J. We hadden eens moeten samenkomen, vooraleer dat ongelukkig besluit werd genomen. Een woord is soms maar een woord, en wanneer de geest niet gewijzigd wordt, dan is er allicht een vergelijk te treffen.
Let wel M. Van den Berghe, wij vragen het geld van onze bekroning niet.
V. Het mag toch niet meer uitbetaald worden. Het is ingeschreven op de rekening '34.
J. Wij hebben het reeds aan allen gevraagd
a. geen geld?
b. jaloersheid van niet bekroonden?
V. Neen, alleen de zedelijke kant komt in aanmerking. Wat niet betekent dat ik uw werk zou zedeloos vinden.
J. Wat gebeurt er eigenlijk met dat geld?
V. Dat wordt op de volgende rekening geschreven. Dat is bezuiniging, dat valt weg.
J. Wij zijn jonge schrijvers en kunnen nu misschien een uitgever vinden, een aanmoediging. De h. Duribreux zal daardoor misschien zijn contract met de u[itgever] Tieme [?] niet kunnen sluiten.
V Wat zoudt ge eigenlijk willen dat ik doe?

[p. 105]

J. Dat men ons een brief sture met het besluit van de jury. De B[estendige] D[eputatie] moet ter wille van haar verantwoordelijkheid in deze zaak niet genoemd worden.
V. Of een mededeling naar de dagbladen sturen?
DJ. Ook goed, als we maar een bewijs hebben.
V. Alleen kan ik er niet over beslissen, maar toekomende vrijdag zal ik het voorstellen aan de B[estendige] D[eputatie] Dit is echter geen belofte dat het zal doorgaan.
J. Vermits gij invloed hadt m. Vandenberghe van de vorige beslissing, zult gij er ook wel hebben van deze.
J.D. Dank u zeer. Zeer spijtig dat we deze gemoedelijkheid niet hebben gekend van de beslissing.

Het wordt dus afwachten tot 8 februari wat de stappen van Jozef Van den Berghe opleveren. Die dag vallen er bij Jonckheere twee berichten binnen over de zaak. Het eerste is een telegram: ‘Moogt nieuw verhoor bij Gouverneur aanvragen’.¹⁵ Dat doen ze uiteraard onmiddellijk, met een briefop 10 februari. Het andere is een kaartje van Marcel Matthijs, die ondertussen wat op eigen houtje gehandeld heeft en daardoor serieus gedemoraliseerd is. ‘Ik geloof, dat de zaak hopeloos verloren is. De Bestendige Deputatie heeft, als gevolg van mijn schrijven aan den Gouverneur, over ons geval nogmaals beraadslaagd, beraadslaging die ten onzen nadeele is uitgevallen. Nu komt er nog een protest vanwege het bestuur der vereeniging van vl. Letterkundigen.¹⁶ Jonckheere probeert hem wat op te beuren met een verslag van hun bezoek aan de gouverneur.¹⁷ Hij raadt hem aan nog enkele dagen geduld te oefenen.

Marcel Matthijs aan Karel Jonckheere, 14 februari 1935 [amvc-Letterenhuis]

15 Karel Jonckheere aan Marcel Matthijs, 11 februari 1935.

16 Marcel Matthijs aan Karel Jonckheere, 8 februari 1935.

17 Wellicht doet hij dat nu pas, vanwege de onduidelijke situatie bij de gouverneur.

[p. 106]

De verslagenheid van Matthijs is het gevolg van een briefje van Baels van 7 februari, waarin die zegt dat het provinciaal college niet op zijn beslissing kan terugkeren.¹⁸ Dat briefje is op zich voldoende bewijs dat Jonckheere en Duribreux gewoon aan het lijntje gehouden worden. Matthijs heeft ook nooit een onderhoud bij de gouverneur aangevraagd. Op zondag 17 februari komen ze met z'n drieën sam en in Oostende, waar ze verdere stappen bespreken.¹⁹

Ook de Vereniging van Vlaamse Letterkundigen, die op 16 februari vergadert in de Vlaamsche Club in Brussel, buigt zich over de ‘niet-uitkering van de letterkundige premiën van de provincie West-Vlaanderen. [Voorzitter F.V. Toussaint van Boelaere] leest brieven voor van de hh. Matthijs, Streuvels en Baur en een ontwerp van protest aan de Gouverneur. De vergadering is van mening dit protest korter en scherper te maken en liefst onder vorm van motie, en deze dan te publiceeren’.²⁰

F.V. Toussaint van Boelaere aan Karel Jonckheere, 27 maart 1935 [amvc-Letterenhuis]

Ondertussen wacht Jonckheere vruchteloos op een reactie van de gouverneur. Wel komt er nog een telegram van Jozef Van den Berghe met de cryptische mededeling ‘Deel vrijdag telegram mede gouverneur’. In De Duinengalm van 22 februari verschijnt zelfs het bericht dat de prijzen nu toch uitgereikt zullen worden. Maar dat is slechts een foute conclusie van een journalist op basis van de aangekondigde nieuwe audiëntie bij de gouverneur.

Op 25 februari heeft Jonckheere nog steeds geen antwoord gekregen en dringt nog eens aan bij Van den Berghe. Hij herhaalt dat hij ‘aan journalisten en provinciale raadsleden geweigerd had inlichtingen te verstrekken [...] in de vaste overtuiging, dat de Bestendige Deputatie zooniet op haar beslissing zou terugkomen, toch ten minste het verslag van de heeren Lateur, Baur en

18 Provinciaal Bestuur van West-Vlaanderen (ondertekend door Hendrik Baels) aan Marcel Matthijs, 7 februari 1935.

19 Marcel Matthijs aan Karel Jonckheere, 8 februari 1935.

20 Notulen van de Vereeniging van Letterkundigen, 1931-1936. (amvc-Letterenhuis).

[p. 107]

Marcel Matthijs rond 1933 [amvc-Letterenhuis]

Gaston Duribreux [amvc-Letterenhuis]

Pruvost zou kenbaar maken’.²¹ Hij bevestigt evenwel zijn geloof in Van den Berghe en vraagt wanneer zij antwoord mogen verwachten.

Een dag later is Jonckheere toevallig in Brugge en verneemt er dat de Bestendige Deputatie afgelopen vrijdag besloten heeft de beslissing te handhaven. De griffier die op de vergadering aanwezig was, raadt Jonckheere aan Jozef Van den Berghe toestemming te vragen om het juryverslag te publiceren, of de jury toe te laten de namen van de laureaten kenbaar te maken.

Aangezien zijn brief nog niet verstuurd is, voegt Jonckheere zijn nieuwe informatie in postscriptum toe en hij besluit dat als het alleen hem aanging hij ‘de dagen [zou] laten glijden; het gaat echter om nog twee andere vrienden en ten minste twee uitgevers, die de “bekroning” als voorwaarde voor de uitgave stellen. Wat niet zeer vriendelijk, doch zeer commercieel is; hun houding tegenover de absolute waarde van ons werk, daargelaten’.²²

De brief lijkt succes te hebben, want op 1 maart krijgt Jonckheere een telegram van gouverneur Baels: ‘kan u in verhoor ontvangen dezen namiddag vijf uur’. Marcel Matthijs kan op die korte termijn niet bereikt worden, zodat Jonckheere en Duribreux weer samen naar het provinciehuis trekken. Het resultaat is een ontwerp voor een brief aan de voorzitter van de jury waarin ze hem, met instemming van de Bestendige Deputatie, verzoeken ‘om de beslissing van de heeren juryleden mede te deelen’.²³ Die brief zou de gouverneur dan aan de Bestendige Deputatie ter goedkeuring voorleggen.

21 Karel Jonckheere aan Jozef Van den Berghe, 25 februari 1935.

22 Karel Jonckheere aan Jozef Van den Berghe, 25 februari 1935.

23 Briefontwerp Karel Jonckheere en Gaston Duribreux aan de Juryvoorzitter , 2 maart 1935.

[p. 108]

Karel Jonckheere aan Jozef van den Berghe, 25 februari 1935 [amvc-Letterenhuis]

Pas drie weken later horen Jonckheere en Duribreux weer iets van Baels. In een omslag, afgestempeld op 19 maart 1936, vinden ze hun briefontwerp voor de juryvoorzitter terug, met de linkerbovenhoek eruit geknipt. In het begeleidend schrijven van de gouverneur staat: ‘Ik heb dezen brief, waarop ik bij onachtzaamheid eene opmerking schreef, aan de Bestendige Afvaardiging onderworpen en zend hem Ued. terug met kennisgeving van de volgende beslissing: De Bestendige Afvaardiging handhaaft hare zienswijze van nietprimeeren en aanziet het als verkieslijk geen verder gevolg aan deze zaak te geven’.²⁴

Nu ontbindt Jonckheere al zijn duivels en schrijft een artikel in de Gazet van Oostende, dat hij daarna rondstuurt aan verschillende vrienden.²⁵ Meteen maakt hij ook de namen van de laureaten bekend.²⁶ Ger Schmook feliciteert hem: ‘Het komt mij voor, dat de onderscheiding in deze omstandigheden veel beter zal inwerken dan een officieele!’.²⁷ Marcel Matthijs vindt het een zeer goed artikeltje en vraagt een drietal overdrukken. ‘Ik plaats het in verscheidene weekbladen. In elk geval schrijf ik eene novelle getiteld “Een Gouverneurken”.’²⁸ Raymond Brulez schrijft een artikel voor De Groene Amsterdammer. Voor de Franstaligen verschijnt een stukje van L. Calene in Le Carillon.²⁹

Lode Zielens schrijft als Brabo in De Volksgazet: ‘De ingezonden poëzie was over het algemeen nogal zinnelijk, maar niet onzedig. De censor werd echter “pijnlijk” getroffen door dit zinnetje: “Wij zijn geen god en hoeven ook geen goden!” Wat het geval nog pijnlijker maakte was, dat de dichter god zonder

24 Hendrik Baels aan Karel Jonckheere, 18 maart 1935.

25 [Karel Jonckheere], ‘Het geknoei in den letterkundigen wedstrijd voor West-Vlaanderen’, in: Gazet van Oostende, 22 maart 1935.

26 Jonckheere en Duribreux hebben er altijd voor geijverd zo weinig mogelijk details over de prijs vrij te geven. Alleen het Nieuwsblad van Brugge en Ommeland had op 2 februari 1935 de namen gegeven naar aanleiding van het protest van Streuvels. De auteur van het anonieme artikel was H. Vrielynck en hij had de informatie waarschijnlijk van Marcel Matthijs. Het artikel met de auteursnaam in potlood bijgeschreven bevindt zich in Matthijs' archief.

27 Ger Schmook aan Karel Jonckheere, [eind maart 1935].

28 Marcel Matthijs aan Karel Jonckheere, 26 maart 1935. De tekst wordt onder meer overgenomen in Nieuwsblad voor Brugge en Omliggende, 6 april 1935, De Noordzee, 7 april 1935, De Wekker. Liberaal Weekblad, 7 april 1935 en in De Vrijheid. Liberaal Weekblad voor Midden- en Zuid-West-Vlaanderen, 13 april 1935.

29 L. Calene, ‘La Députation Permanente arbitre de la moralité et censure littéraire’, in: Le Carillon. Journal de la Côte, 10 april 1935.

[p. 109]

Marcel Matthijs voor zijn bibliotheek, 10 januari 1939 [amvc-Letterenhuis]

Karel Jonckheere met snorretje in 1933 [amvc-Letterenhuis]

hoofdletter had geschreven’.³⁰ Of die laatste uitspraak authentiek is of een verzinsel van Jonckheere of Zielens zelf, blijft voorlopig onopgehelderd. Het staat in ieder geval niet in het hiervoor uitgeschreven verslag.

De strategie van Hendrik Baels en de zijnen blijkt echter te werken: de hele zaak is oud nieuws geworden. Raymond Herreman belooft er nog wel eens op terug te komen, maar merkt op dat hij er al over geschreven heeft in Vooruit en Le Peuple.³¹ En F.V. Toussaint van Boelaere vraagt: ‘Weet gij dat ook de Vereeniging voor Letterkundigen een scherp protest heeft laten hooren? In elk gevallijkt het “ginder” een achterlijke boel te zijn - na zoovele jaren strijd voor gezondere opvattingen’.³² Wanneer Marnix Gijsen de gebeurtenissen verwerkt in zijn bespreking van Jonckheeres nieuwe bundel Het witte Zeil is het al oktober.³³

De kwestie verdween zachtjes in de nevelen van de literatuurgeschiedenis en zou nog slechts enkele malen opgerakeld worden. Maar de profetie van Baels is uitgekomen: ook zonder de prijs hebben de heren het gemaakt. Sterker nog: ze hebben op termijn alle drie de Prijs van de Provincie West-Vlaanderen gekregen. Marcel Matthijs en Karel Jonckheere in 1939 en Gaston Duribreux in 1951 voor de roman met de in deze context wat ironische titel De zure druiven.

30 Brabo [Lode Zielens], ‘Indiën Multatuli een West-Vlaming ware...’, in: De Volksgazet, 2 april 1935.

31 Raymond Herreman aan Karel Jonckheere, 26 maart 1935. Vermoedelijk heeft hij er niet meer over gesproken.

32 F.V. Toussaint van Boelaere aan Karel Jonckheere, 27 maart 1935.

33 De bespreking van Het Witte Zeil verschijnt in ‘Kroniek der Poezie’ in: De Standaard, 12 oktober 1935 en in De Morgenpost, 17 oktober 1935.