Logo DBNL
ZL. Jaargang 4 (2004-2005)

ZL. Jaargang 4

(2004-2005)– [tijdschrift] ZL–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Over een vergeten tijdschrift uit 1905
Het Leven en de letteren
... [Mathijs Sanders]

In 1944 vertrouwde de journalist en prozaïst Job Steynen (1876-1950) zijn literaire herinneringen toe aan het papier.1 In het vierde hoofdstuk van deze nimmer gepubliceerde memoires vertelt Steynen hoe hij in 1904 op het kantoor van uitgever D. Buys aan de Amsterdamse Ceintuurbaan de jonge schrijver Pieter van der Meer de Walcheren (1880-1970) ontmoette. Van der Meer de Walcheren woonde toen in het Belgische Ukkel (nabij Brussel) en verbleef enkele dagen in Amsterdam om met Buys over de uitgave van zijn nieuwe boek, de roman Van licht en duisternis te praten. De ontmoeting bij Buys was het begin van een vriendschap die zou duren tot Steynens dood in 1950. Wat hen bond was hun liefde voor de literatuur. Uit deze vriendschap zijn twee tijdschriften ontsproten: in 1905 verschenen elf afleveringen van Het Leven, maandschrift voor literatuur, wetenschap en kunst onder redactie van Pieter van der Meer en Job Steynen; in 1907 werd het avontuur vervolgd met De Maand, geredigeerd door de twee vrienden en Albert Plasschaert, dat acht nummers wist vol te maken. Beide tijdschriften zijn inmiddels door de kieren van de literatuurgeschiedenis verdwenen. Temidden van toonaangevende periodieken

illustratie
V.l.n.r Albert Westerlinck Stijn Streuvels, Pieter van der Meer de Walcher en minister R. van Elslander bij de uitreiking van de Prijs der Nederlandse letteren aan Streuvels, 1962 [Letterkundig Museum]


als De Gids, De Nieuwe Gids, De XXe Eeuw, De Beweging, Van Onzen Tijd, Groot Nederland en Vlaanderen ogen de twee blaadjes nogal kleurloos. In geen enkel literair-historisch handboek worden zij vermeld. Ook de beide redacteuren zijn thans vrijwel vergeten, al geniet Pieter van der Meer de Walcheren nog enige bekendheid als mentor van de katholieke jongeren in het interbellum. Toch loont het de moeite Het Leven en De Maand open te slaan. De ambities van de redactie, de samenstelling van het bestand van vaste medewerkers uit Nederland en Vlaanderen, de publicatie van Frans- en Duitstalige teksten en het creatieve en kritische werk dat in deze tijdschriften verscheen, verscherpen het beeld van de Nederlandse literatuur in het eerste decennium van de twintigste eeuw.2

Redactie en uitgever

Dat een toevallige ontmoeting bij uitgever Buys tot een samenwerking leidde tussen Steynen en Van der Meer, die resulteerde in een bij Buys te verschijnen maandblad is niet zo verwonderlijk wanneer men bedenkt dat de twee jonge schrijvers eenzelfde literaire bakermat hadden: het ophefmakende tijdschrift De Jonge Gids van Herman Heijermans, dat tussen 1897 en 1901 verscheen en waaruit D. Buys in 1898 een bloemlezing had gepubliceerd.3 In de literaire Bildung van Van der Meer en Steynen was Heijermans van eminent belang, evenals de Tachtigers Willem Kloos, Herman Gorter, Frederik van Eeden, Frank van der Goes en Lodewijk van Deyssel, wier roem rond de eeuwwende nog lang niet verflauwd was. In zijn herinneringen vertelt Steynen hoe hij en Van der Meer op de barricaden stonden voor het realisme. De schetsen en romans die zij in de pen hadden, moesten getuigen van het echte leven.

Tegen Heijermans keken we allebei op, we werkten beiden mede aan zijn ‘Jonge Gids’ en waren beiden verknocht aan het weergeven van allerlei natuurlijke bijzonderheden, wat de mode was in die dagen. Maar oprecht dat we waren! We hadden er ons hoofd op gegeven, dat dit huiselijke, alle lichaamsbehoeften vermeldende realisme de eenige ware prozakunst was.4

Samen lazen de twee vrienden Dostojevski en Tolstoj en zwoeren ze bij Zola, De Maupassant, Balzac, Flaubert, Villiers de L'Isle-Adam, Huysmans, Barbey d'Aurevilly en Laforgue. Dat Van Deyssel een gekuiste herdruk uitgaf van zijn roman Een liefde beschouwden zij als verraad aan de goede zaak van het realisme.5 Deze zaak wilden zij dienen met een eigen tijdschrift, voor welk plan zij de ‘zonderlinge, maar goede’ Buys wisten te winnen. Wat Buys bewogen heeft om een nieuw maandblad op de krappe Nederlandse tijdschriftenmarkt te brengen is niet te achterhalen. Vermoedelijk hoopte hij dat Het Leven als vangnet kon fungeren voor zijn nog jonge literaire fonds, dat in 1898 met de uitgave van Heijermans' Kamertjeszonde was ontpopt uit de cocon van de

‘Populair-Geneeskundige Boekhandel A. van Klaveren’, gespecialiseerd in ‘de gezondheidsleer van het geslachtsleven’ en in kleine Amsterdamse kring bekend als leverancier van semi-wetenschappelijke pornografische lectuur.6

Toen de achttienjarige Job Steynen in 1894 van zijn geboorteplaats Gouda naar Amsterdam verhuisde om een journalistieke loopbaan te beginnen, raakte hij onmiddellijk verzeild in een literaire jongerencultuur die zichzelf modelleerde naar de Tachtigers uit de beginjaren van De Nieuwe Gids. Alle hoofdstedelijke vrienden waren

zonder uitzondering aangetast door de literatuur en dweepend met de Nieuwe Gidsbeweging. We kwamen zowat elke avond bij elkaar en nestelden ons in den ouden Karsenboom in de Kalverstraat, waar we opschepten over dichters en schrijvers bij groote glazen Pils en hompen Gruyèrekaas met mosterd, ofwel we dwaalden tot diep in de nacht door de stille straten en de bleeke morgen trof ons vaak zittend op den rand van de fontein van het Nationaal Gedenkteeken (in den volksmond Naatje) op den Dam.7

De vrienden deelden hun hoogmoed en afkeer van ‘suffe burgerlieden en verachtelijke analphabeten’. Steynen vatte de moed op een zelf gefabriceerd bundeltje gedichten op te sturen naar Kloos, ter publicatie of bespreking in De Nieuwe Gids, maar een reactie bleef uit. Meer succes boekte hij bij Heijermans. Door bemiddeling van Hendrik Drabbe, medewerker aan De Jonge Gids, kreeg Steynen enkele teksten in Heijermans' tijdschrift geplaatst. De jonge bohémien vond De Jonge Gids echter niet literair genoeg en zond een prozaschets naar Lodewijk van Deyssel, die het opnam in De XXe Eeuw.8 Heijermans' radicale verzet tegen het estheticisme van Tachtig deelde Steynen niet, wel diens naturalistisch-socialistische romanpoëtica, het ideaal van een proletarische literatuur.9 Maar proletarische literatuur mocht niet verstoken blijven van literaire schoonheid.

In 1903 verscheen bij Buys Steynens bundel Proletariërs, een verzameling van acht verhalen waarin de onderlaag van de Amsterdamse volksklasse wordt opgevoerd. De tragische levens van de personages worden beschreven in een voor veel proza uit die tijd karakteristieke combinatie van impressionistische woordkunst en (in de personagetekst) fonetisch weergegeven volkse spreektaal. Ook in de roman Maagdelijkheid (1904) en de verhalenbundels In en om de nachtkroeg (1905), De liefde die verwoest (1905) en Verbijsterden (1906) staan lijden, seksuele perversie, geweld, zelfmoord en dood centraal. In de algemene maandbladen werd Steynen min of meer voorzichtig geprezen als een bekwaam auteur. Zo wees Wolfgang in De Nederlandsche Spectator op het nobele gevoel van de schrijver van In en om de nachtkroeg, ‘Vier verhalen, die nochtans één-

zelfde beeld geven van verwoest en verloren leven in groot-stad, van stomzuipende diermenschen, van mannen en vrouwen uit de heffe, met een enkelen verloopen halve-heer er tusschen’.10 Voor zijn inkomen was Steynen vooralsnog afhankelijk van de journalistiek: hij was correspondent voor het Nieuwsblad voor Nederland en Het Vaderland.

Ten tijde van hun eerste ontmoeting leidde Pieter van der Meer de Walcheren een heel ander leven, ver van de Nederlandse hoofdstad, in het Belgische Ukkel, waar hij zich in 1903 gevestigd had met zijn Vlaamse vrouw Christine Verbrugghe en hun zoontje Pieter. Afkomstig uit een oud adelijk geslacht mocht hij zich sieren met de titel jonkheer, al deed hij dat zelden publiekelijk en verkortte hij zijn dubbele naam in de socialistische jaren tot Pieter van der Meer. Er lopen opmerkelijke parallellen tussen de jonge levens van Steynen en de vier jaar jongere Van der Meer. Ook Van der Meer was in 1894 (met zijn ouders) in Amsterdam komen wonen.11 In de vroege jaren negentig had Van der Meer Alphons Diepenbrock leren kennen, een huisvriend van zijn ouders. Door Diepenbrock leerde hij het werk van de Tachtigers kennen, las hij De Nieuwe Gids en Le Mercure de France, en bewonderde hij (net als Steynen en zijn vrienden) Gorters Mei.12 Tussen september 1897 en eind 1900 studeerde hij klassieke talen aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam. In deze periode voelde hij zich sterk aangetrokken tot het idealistisch socialisme van Frederik van Eeden, Ferdinand Domela Nieuwenhuis, Henriette Roland Holst en Herman Heijermans. Het waren de jaren van het roemruchte debat tussen estheten en socialisten in De Kroniek (1896), van de tweede reeks van Van Nu en Straks (1896-1901), van de opzienbarende ‘bekering’ van Gorter en Henriette Roland Holst tot het socialisme (1897), van de opgang van Heijermans, wiens drama Op hoop van zegen in 1900 in première ging, en van de bouw van de Amsterdamse Beurs door Berlage.13 Samen met David Wijnkoop richtte Van der Meer een socialistische studentenvereniging op. In 1899 stuurde ook Van der Meer gedichten op naar Kloos, maar ook deze aanstormende schrijver kreeg nul op het rekest.

Vanaf 1898 was Van der Meer een regelmatige medewerker van De Jonge Gids. Hij publiceerde er zijn gedichten, die de invloed van Gorters sensitivisme en socialistische heilsverwachting verraden, en enkele prozastukken met sprekende titels als ‘Menschen en beesten’ (onder het pseudoniem P. van Sloten), ‘Zwervers’, ‘Arbeid’ en ‘Strijd’. Van der Meers omvangrijkste bijdrage aan De Jonge Gids was zijn drama De groote strijd. Literair impressionisme gaat in de prozaschetsen gepaard met een uitgesproken socialistische en antiburgerlijke teneur.

Eind 1900 vestigde Van der Meer zich in Brussel, waar hij in de kringen rond het socialistische ‘Maison du Peuple’ verkeerde en van waaruit hij reizen maakte naar de Borinage en Parijs. In 1902 voltooide hij zijn sterk autobio-



illustratie
Pieter van der Meer de Walcheren, Amsterdam, 1925 [Archief Spaarnestad, Haarlem]


grafische kunstenaarsroman Jong leven, waarvoor hij de uitgever van De Jonge Gids, D. Buys, wist te interesseren, die het in 1903 op de markt bracht en een jaar later ook Van der Meers tweede boek, de socialistische tendensroman Van licht en duisternis in zijn fonds opnam. In deze jaren schreef Van der Meer een groot aantal novellen en schetsen die hij publiceerde in onder andere De Nieuwe Gids, Tweemaandelijksch Tijdschrift, Groot Nederland en Europa en die hij bundelde in Levens van leed, studies en schetsen (1905) en Het geheime, vreemde verhalen (1906). De verhalen getuigen, evenals die van Steynen, van een rauw realisme: de handelingen zijn gesitueerd in de onderlaag van de samenleving en eindigen nogal eens met de krankzinnigheid of zelfmoord van het hoofdpersonage.

Zo stonden de zaken ervoor toen Steynen en Van der Meer in 1904 het plan opvatten een nieuw tijdschrift op te richten. Gezien de banden met De Jonge Gids en Heijermans lag het voor de hand dat Buys het maandblad zou uitgeven. De redactie werd gevoerd vanuit Steynens huurkamer in Amsterdam, terwijl Van der Meer vanuit Ukkel het blad van Vlaamse kopij zou kunnen voorzien. Gezien de geografische afstand tussen de twee redacteuren moet er veel gecorrespondeerd zijn. ‘Pieter en ik spraken elkaar in dien tijd niet zoo vaak, de aangelegenheden van de redactie gingen schriftelijk, eenige keeren per jaar kwam ik bij hen logeeren en de herinnering daaraan kan ik niet beter vergelijken dan met een frisch bad met veel zon en waarin ik, de ietwat lawaaiige en levensdronken stadsjongen, me verkwikken mocht.’14

De archieven van Steynen en Van der Meer bieden slechts een beperkte blik op de verborgen geschiedenis van het tijdschrift. Veel brieven en andere

documenten zijn in de loop der tijd verloren gegaan. Op basis van wat wel bewaard bleef en aan de hand van gepubliceerde en niet gepubliceerde egodocumenten van de beide redacteuren kan de gang van zaken in en om de redactie tot op zekere hoogte worden nagetrokken.15

Het kernbestand: Nederland en Vlaanderen

Bij de redactievoering en in hun pogingen een bestand van medewerkers op te bouwen gingen de grootsteedse bohémien Steynen en de huisvader Van der Meer heel verschillend te werk. In zijn herinneringen schetst Steynen de rijke armoede van de artiestenkringen waarin hij rond 1905 verkeerde. Nachtelijke kroegen- en gondeltochten behoorden tot de vaste uitspanningen. Met Steynen trok ook Het Leven de aandacht van vooral jongeren met literaire ambities. ‘Veelal kwamen de auteurs hun kopij zelf brengen, bleven vaak hangen en werden soms durend vrienden. Het was op mijn huurkamer in Buurt IJ dikwijls een uiterst sympathieke bende en de bewoners van de andere kamers hadden daar ruimschoots deel aan.’ Door alle balorigheid ‘raakte ons redactiebureau in Amsterdam lichtelijk in opspraak’.16 Het is niet onmogelijk dat juist die ‘opspraak’ kopij genereerde.

Een groter contrast dan dat tussen het bohémienbestaan van Steynen en het gezinsleven van Van der Meer lijkt niet denkbaar. Van der Meer ‘werkte, zonde zich in hun kleine bloementuin, speelde cello, las zijn vrouw voor uit de groote dichters of maakte met haar en hun zoontje heerlijke wandeltochten naar het Zoniënbosch’.17 Vanuit Ukkel benaderde Van der Meer bevriende, bekende en bewonderde auteurs. Sommigen schreef hij vergeefs aan, zoals C.S. Adama van Scheltema, die hij nog uit zijn Amsterdamse tijd kende.18Voor het betrekkelijk geringe honorarium (acht gulden per vel van zestien bladzijden) behoefden gerenommeerde auteurs het niet te doen. Meer succes had Van der Meer bij Dop Bles, die wel kopij in het vooruitzicht stelde maar van wie geen teksten in Het Leven verschenen.19

Van der Meer lijkt er zich eind 1904 speciaal op te hebben toegelegd Vlaamse auteurs aan Het Leven te binden en het nieuwe maandblad zo een Groot-Nederlandse uitstraling te geven. Tijdens zijn jaren in Ukkel (1903-1909) leerde hij onder anderen August Vermeylen, Stijn Streuvels en Cyriel Buysse kennen.2021 Ook in Ukkel zullen veel zaken mondeling zijn afgewikkeld, zodat een precieze en volledige reconstructie van Van der Meers Vlaamse netwerk niet gerealiseerd kan worden. Duidelijk is dat de Antwerpenaar Lode Baekelmans (1879-1965) in de formatie van dit netwerk een sleutelrol heeft gespeeld. In zijn autobiografische Ontmoetingen (1951) schreef Baekelmans:

Op een regenachtige namiddag is hij voor me opgedoken, een jonge man met blonde vlasbaard, gehuld in een “caban” en met een slodderhoedje op het hoofd. 't Gebeurde in de oude volksbibliotheek in 1905, toen hij met
J. Steynen Het Leven redigeerde. Hij kwam me vragen mee te werken aan zijn maandblad. We hebben door de stad gekuierd, gepleisterd in “De Nederlandsche Boekhandel”, in de Hulstkamp een koffie gedronken en zitten praten. We waren beiden jong en bereid om de wereld te hervormen, sterren te gaan plukken en...nog een koffie te drinken. [...] We hadden elkaar gevonden en vriendschap gesloten, zoals men dat enkel in de jeugdjaren doen kan.22

In een brief van 18 oktober 1904 trachtte Van der Meer Baekelmans over te halen mee te gaan werken aan het nieuwe tijdschrift.23 Via Baekelmans hoopte Van der Meer enkele Vlaamse auteurs aan Het Leven te kunnen binden en het blad enige bekendheid over de Nederlandse grens te geven. De opname van een Vlaming in de redactie was evenwel onbespreekbaar, volgens Van der Meer als gevolg van afspraken met de uitgever.24 Enkele maanden na het verzoek aan Baekelmans schreef Van der Meer ook een uitnodiging tot medewerking aan Gustaaf Vermeersch.25 Uit de brieven van Van der Meer aan Baekelmans kan worden opgemaakt dat eerstgenoemde ook Jan Eelen tot medewerking aanspoorde.26 Deze drie schrijvers kunnen worden beschouwd als het kernbestand van Vlaamse auteurs in Het Leven.

Dat Van der Meer juist Baekelmans en Vermeersch benaderde is niet verwonderlijk. Alledrie huldigden zij verwante opvattingen over literatuur en leven. Evenals Van der Meer was Baekelmans het realisme toegedaan, blijkens de verhalen in Uit grauwe nevels (1901), waarin hij de maatschappelijke zelfkant van Antwerpen portretteerde. Baekelmans bewoog zich in de kring rond het in 1896 door Victor Resseler opgerichte tijdschrift Ontwaking, een verzamelplaats van anarchisten en bohémiens, waarin behalve van Baekelmans ook werk verscheen van Ary Delen, Emmanuel de Bom en Gustaaf Vermeersch, die zijn schrijverspen eveneens in grauwtinten doopte en in 1904 met zijn tweedelige roman De last de sombere kroon zette op het Vlaamse naturalisme. Rond de eeuwwende voegde Baekelmans zich bij de artistieke bende van ‘De Kapel’, een losse groep Antwerpse vrijzinnige bohémien-kunstenaars, aangeraakt door anarchisme en flamingantisme, die bijeenkwam in de Lantschotkapel aan de Antwerpse Falconrui. De schilders, musici en schrijvers die zich in De Kapel verzamelden, discussieerden over moderne filosofie en sociale actualiteit en verzorgden lezingen, concerten en tentoonstellingen voor zowel burgers als dokwerkers.27 Tot de kern van deze groep Antwerpse titaantjes behoorden onder anderen initiatiefnemer en mecenas Frans Franck, Lodewijk Mortelmans, Jan Mandou, Richard Baseleer, Jef van Overloop, Oscar Six, Lode Baekelmans, Jan Eelen, Karel van den Oever, Ary Delen en Alfons de Ridder (de latere Willem Elsschot), terwijl Herman Teirlinck, Emile Verhaeren, Stijn Streuvels, Gustaaf Vermeersch, Hugo Verriest, Leo Simons, Ferdinand Domela Nieuwenhuis en Frederik van Eeden op uitnodiging lezingen ver-

zorgden. ‘Wat het vooruitstrevende literaire tijdschrift Van Nu en Straks te Brussel deed, deed De Kapel voor Antwerpen,’ schrijft Stijn Vanclooster.28 Een vastomlijnd programma hadden de Kapeljongeren niet en naast radicale anarchisten waren ook katholieken als Streuvels er welkom. Wat hen bond, naast de uitgaansgelegenheden in het havenkwartier en hun rondgangen door de onderwereld met haar misère, was hun sociaal idealisme, vrijheidszin, verzet tegen de gevestigde orde en een gedeelde bewondering voor denkers en schrijvers als Stirner, Kropotkin, Bakoenin, Tolstoj, Dostojevski, Maeterlinck, Ibsen, Sâr Péladan, Multatuli, Gorter en Van Eeden. In 1900 had Baekelmans het initiatief genomen tot de oprichting van het literaire tijdschrift Alvoorder, dat slechts een jaar bestond, van oktober 1900 tot oktober 1901, en dat onder de vaste medewerkers onder anderen Ary Delen, Alfons de Ridder (Willem Elsschot), Karel van den Oever, Jan Eelen, Victor de Meyere, Herman Teirlinck, Willem Gijssels, Fernand Toussaint en Karel van de Woestijne telde.

Uit de index op Het Leven blijkt dat de Vlamingen Baekelmans, Vermeersch en Eelen in de eerste zes afleveringen present waren. Daarmee representeerde Het Leven vooral de Antwerpse literaire kringen en veel minder de Brusselse circuits rond Van Nu en Straks. Volstrekt gescheiden waren beide circuits overigens niet: de Antwerpenaren Baekelmans, Eelen, Vermeersch, Delen en Van Overloop publiceerden bijvoorbeeld ook in het bij Van Dishoeck tussen 1903 en 1907 uitgegeven tijdschrift Vlaanderen, dat een verzamelplaats was van medewerkers aan het voormalige Van Nu en Straks en om die reden wel wordt aangeduid als de ‘derde reeks’ van dit tijdschrift.29 Anders dan de kernfiguren uit Van Nu en Straks (onder wie Vermeylen, Van Langendonck, Buysse, Streuvels en Van de Woestijne) publiceerden de Vlamingen uit Het Leven nauwelijks in andere Nederlandse tijdschriften. Baekelmans droeg incidenteel bij aan Den Gulden Winckel, Eelen en Vermeersch aan het Vlaams-Nederlandse tijdschrift De Vrije Tribune: maandschrift gewijd aan literatuur, kunst en wetenschap (1903-1907), waaraan naast Antwerpenaren ook Dirk Coster meewerkte en dat vanaf 1905 verscheen bij de Rotterdamse uitgever Meindert Bogaerdt, die in 1907 ook De Maand op de markt zou brengen.30 Het Leven heeft zo een bescheiden maar interessante rol gespeeld in de literaire transmissie van Vlaamse auteurs naar Nederland. ‘Ziehier Noord en Zuid vereenigd,’ riep een anonieme recensent van Groot-Nederland in een summiere maar lovende bespreking van het maandblad.31 Evenals Groot-Nederland was Het Leven een anthologisch tijdschrift (de recensent prees het als ‘kordaat en eenvoudig’, zonder valse pretenties) waarin Vlaamse en Nederlandse auteurs een plaats kregen, al had Het Leven, anders dan het Letterkundig maandschrift voor den Nederlandschen stam (zoals de ondertitel van Groot-Nederland luidde), geen Vlaming in de redactie.32

Poëticale uitgangspunten: realisme, idealisme, woordkunst en hartstocht

Blijkens de ondertitel Maandschrift voor literatuur, wetenschap en kunst modelleerden Steynen en Van der Meer Het Leven naar het algemeen-culturele tijdschrift, zoals zich dat vanaf de late achttiende eeuw ontwikkelde: tijdschriften voor een niet vakspecialistisch publiek met een gemengde inhoud van opiniërende, informerende en verstrooiende bijdragen, en met de ambitie de cultuur in brede zin te presenteren.33 Van de drie in de ondertitel van Het Leven genoemde domeinen was de wetenschap het minst en de literatuur (zowel creatief als kritisch) het meest prominent vertegenwoordigd. Van der Meers oude studievriend David Wijnkoop jr. schreef enkele korte politieke beschouwingen (onder andere over de politieke situatie in het tsaristische Rusland) en Paul Hermant leverde een essay over de morele aspecten van de evolutietheorie, maar daar bleef het voor wat betreft de ‘wetenschap’ bij. Schilderkunst en muziek werden besproken door Van der Meer, Albert Plasschaert en Karel (Charles) van den Borren. De poëzie in Het Leven is van tamelijk traditionele snit. De erfenis van Tachtig is er omgebogen in de richting van een poëtica waarin natuurlijkheid en eenvoud de boventoon voeren, getuige de verzen van Nico van Suchtelen, Bernard van Loen, Jan Eelen en S. Bonn. Het Leven is een van de tijdschriften uit deze jaren waarin afstand wordt genomen van Tachtig zonder dat daar een uitgesproken nieuw programma voor in de plaats werd gesteld. Opvallend is de presentie van twee Duitse dichters, Benno Geiger en Erwin Alexander, die garant staan voor romantische lyriek, en Emile Verhaeren die een Franstalig gedicht bijdroeg. De aandacht voor poëzie is echter gering vergeleken bij die voor het eigentijdse proza.

Vermoedelijk om een zo breed mogelijk publiek te interesseren legde de redactie van Het Leven zich niet vast op een welomschreven literair of levensbeschouwelijk programma. Daarmee onderscheidde Het Leven zich van de zuilgebonden periodieken die het Nederlandse tijdschriftenbestel rond 1905 kleurden en die literatuur, kunst en wetenschap nadrukkelijk op een confessionele of anderszins levensbeschouwelijke leest wilden schoeien (De Katholiek, De Katholieke Gids, Van Onzen Tijd, Ons Tijdschrift). Evenmin was het tijdschrift het medium van een min of meer samenhangende en programmatisch uitgesproken kerngroep, zoals de periodieken in de nabloei van Tachtig (De Nieuwe Gids, De XXe Eeuw, De Beweging, Tweemaandelijksch Tijdschrift, De Kroniek). In de afleveringen van Het Leven zoekt men vergeefs naar redactionele standpuntbepalingen en ook in de brieven van de redacteuren aan potentiële medewerkers wordt over de koers van het maandblad enkel in zeer algemene bewoordingen geschreven.

In de titel van het tijdschrift ligt evenwel een opvatting besloten over de aard van het blad. Het lijkt mij aannemelijk dat de titel Het Leven duidt op de intentie kunst en werkelijkheid te laten versmelten en aldus beschouwd kan



illustratie
Pieter van der Meer de Walcheren op de kermis van de Zuidlaan te Brussel, zomer 1901 [Uit: Pieter van der Meer en Vlaanderen. Lannoo, Tielt [1950], p.52]




illustratie
Job Steynen [Letterkundig Museum]


worden als uiting van verzet tegen het estheticisme van Tachtig. In hun verdediging van het literaire realisme betoogden Steynen en Van der Meer dat het moderne proza moest getuigen van het echte leven, zonder de ogen te sluiten voor de zelfkant van de eigentijdse sociale werkelijkheid: meer straatrumoer dus. Niet toevallig noemt Steynen de namen van Heijermans en Zola wanneer hij zijn literaire Bildung en die van zijn vrienden schetst.34 Dat Steynen daarnaast ook Tolstoj en Dostojevski noemt is een eerste aanwijzing dat het realisme gepaard ging met sociaal engagement en psychologische diepgang. De literaire recensies in Het Leven ondersteunen deze interpretatie. Al te overdadige woordkunst versluiert de kracht van het proza maar smart zonder schoonheid levert geen kunst op, zo kan het standpunt van de voornaamste critici worden samengevat.35 Zij verachten de burgerlijk-stumperige ‘heertjes der kunstgenootschappen’ en kijken over de landsgrenzen heen: het Nederlandse proza kan verdiept worden wanneer schrijvers notie nemen van Scandinavische auteurs als Knut Hamsun en Selma Lagerlöf of van de Vlaming Lode Baekelmans, die in De doolaar en de weidsche stad de blik verlegt van het in de Vlaamse literatuur zo geliefde landleven naar ‘het arme-menschenleven der steden, dat voor de meesten onzer een gesloten boek is’.36

De opvattingen over het proza worden het scherpst verwoord in een tweetal besprekingen van Vlaamse literatuur. In de vijfde aflevering taxeert

Baekelmans de stand van het Vlaamse proza.37 Zijn optimistisch getoonzette recensie - er is sprake van een rijke najaarsoogst - is vrijwel geheel gewijd aan het werk van de Antwerpse bentgenoten dat in 1904 bij Nederlandse uitgevers was verschenen. Jan Eelen (Lentelinde, Brusse) plaatst volgens Baekelmans zijn nieuwe geluid tegenover ‘den zwaren bombast der vleet poeeten, die ons zonder verpoozing hunne arme zielstemmingen aanbieden’; de poëzie van Victor de Meijere (Het dorp, Van Romburgh) is ‘mannelijk’, zijn weemoed nooit sentimenteel. Gustaaf Vermeersch (De last, Van Dishoeck) veroordeelt in zijn roman de burgerlijke bekrompenheid en ‘lamme schijnheiligheid’ en toont zijn ‘innig medelijden’ met de verdrukten uit het volk; Herman Teirlinck ('t Bedrijf van den Kwade, Van Dishoeck) is nog een grote belofte, terwijl August Vermeylen (Verzamelde opstellen, Van Dishoeck) tenslotte ook de jongste generatie de weg wijst naar herleving van een Vlaanderen dat zal breken met ‘de vies-burgerlijke middelmatigheid’. De dichters lijken in Baekelmans’ optiek te breken met de erfenis van de Tachtigerlyriek, terwijl de prozaïsten het literaire realisme verbinden met een nobel maatschappelijk doel.

Dat het realisme meer moet zijn dan zuiver registrerend, benadrukt Pieter van der Meer in zijn grote bespreking van de verhalenbundel Open lucht van Stijn Streuvels.38 Bij alle waardering voor Streuvels spijt het Van der Meer dat diens personages lege hulzen blijven, zonder wil of passie en speelballen zijn van het noodlot. ‘Hem ontbreekt het diep doordringen in het wonder, dat de mensch is, het diepe tasten met wankele, stamelende woorden naar het raadselachtige, het onverklaarbaar-geheimzinnige dat daar achter het gewone dagelijksche masker donkert’. De bespreking loopt uit op een kritiek van het Nederlandse proza en op een literaire belijdenis die de stilistische sporen draagt van Van Deyssels beroemde Over literatuur (de heer F. Netscher) uit 1886:

Ik wil boeken van de zoekende menschen, ik wil boeken van gepijnigden, van innerlijk gemartelden.
Ik wil boeken die van het Wonder verhalen.
Ik wil boeken waarin de menschen als bezetenen zijn van leven, als dolende gekken die gillen naar den nacht.
Ik wil boeken van wanhoopigen die niets meer begrijpen.
Ik wil boeken van menschen die tot de grens doordringen van het weten, en dan op hun knieën vallen en gebeden stamelen naar ik-weet-niet-welken-God.
Ik wil boeken van menschen die rillen en als idioot worden van angst in de bevriezende eenzaamheid van het leege heelal.
Ik wil boeken van menschen die een hel en een hemel in zich omdragen.
Ik wil een boek van een mensch die een stalen brug is van span-krachtig willen.
Ik wil oogen zien als gloeiende kolen, oogen als van visschen, stille oogen die diepten hebben als de stille Oceaan; oogen wil ik zien van aanbidding, van geluk, denk-oogen; ik wil ook kalme oogen, maar vol van een vervochten vrede een vrede als van een Buddha, een Christus, een Spinoza, waar een stilte is van werelden.
Ik wil voelen in een boek dat alles is verbijstering, dat alles is een buitengewoon gebeuren, diep-, diep-onbegrijpelijk: een bloem die openbarst,
de zon te zien zinken aan de groene avond-kimmen
de nacht, de nacht met al die lichtende werelden,
dat er steden zijn,
dat er een stad is aan de aarde als een kanker,
dat er kinderen geboren worden,
dat er menschen sterven, elk oogenblik, elk oogenblik,
dat daar treinen daveren langs gladde banen in alle landen,
dat er menschen zijn die denken,
dat er menschen zijn die niét denken,
dat een bijbel open ligt op een tafel onder het gouden lamplicht,
dat er liefde is en leven en haat en alle hartstochten,
en dan de dood, de dood, de dood, -
En waartoe? waarheen? waarom?
Mijn God, dàt wil ik in boeken en nog veel meer, ik wil het Wonder.
En vind ik nu dien waanzin, dien wereld-waan, de onvatbare diepten, in boeken van Holland?
Nergens, nergens, nergens.39

Aan de Nederlandse prozaschrijvers stelt Van der Meer dan Tolstoj, Dostojevski, Laforgue, Verhaeren, Ibsen, Vermeylen (De wandelende Jood) en Bloy (La femme pauvre, Le Désespéré) ten voorbeeld. In het licht van Van der Meers latere rol als aanvuurder van de katholieke jongeren in de jaren twintig is deze recensie interessant. In 1911 zou hij zich bekeren onder invloed van Bloy. In juni 1924 schrijft Van der Meer een brief aan Gerard Bruning met het verzoek zijn zojuist verschenen essaybundel Branding - waarin hij enkele opstellen uit De Nieuwe Eeuw had verzameld - te bespreken voor het mede door hemzelf geredigeerde katholieke weekblad Opgang.40 Een brieflater schrijft Van der Meer: ‘Als je mijn “Branding” bespreekt, dan stuur ik je als curiosum een artikeltje van me, van bijna 20 jaar geleden, over de Holl. Literatuur, waarmee je zou kunnen aantonen hoe weinig mijn meening over onze letteren veranderd is, sedert 1905!! Behalve dat ik toèn niet het vaste inzicht van het katholicisme bezat’.41 Van der Meer werd op zijn wenken bediend: Brunings bespreking opende met een citaat uit de Streuvelsrecensie aan de hand waarvan hij ‘aantoonde’ dat Van der Meers actuele bestrijding van ‘de Cornelis-Paradijselijke rijmkunst der priester-dichters’ zijn wortels had in de jaren van Het Leven42



illustratie
De Vrije Tribune, juli 1906. In deze aflevering verscheen het slot van Pieter van der Meers ‘De schamele’. [Letterkundig Museum]


Bij nadere beschouwing van de spaarzame poëticale uitspraken en van het creatieve proza in Het Leven stuiten we op de grote paradox van het laatnegentiende- en vroegtwintigsteeeuwse realisme-naturalisme: terwijl de auteurs streven naar een zo getrouw mogelijke weergave van de eigentijdse sociale werkelijkheid, getuigen hun teksten van nadrukkelijk literair doordachte vormgevingsprincipes (met als meest extreme experiment de naar lyriek neigende écriture artiste) en van een esthetische fascinatie voor het lelijke en het exotische van de vierde stand. Anbeek wijst deze paradox aan in Heijermans' roman Diamantstad (1904), waar esthetiserende woordkunst is aangewend om de sociale misère in de Amsterdamse jodenbuurt uit te beelden, waardoor de intentie van de auteur - het opwekken van medelijden en verontwaardiging bij de lezer - wordt ondermijnd.43 Evenals Heijermans waren ook Steynen en Van der Meer niet uit de vierde stand afkomstig (wel bezochten zij de arbeidersbuurten tijdens excursies naar de haven van Rotterdam en de mijnen in de Borinage) en evenals hij verzetten beiden zich tegen de maatschappelijke laag waaruit zij zelf voortkwamen: de bourgeoisie. Aan humanitaire overwegingen zal het vooral Van der Meer - aangeraakt door het socialisme - niet ontbroken hebben, maar ook de verhalen van zijn hand in Het Leven getuigen van een zekere mate van esthetisering. Woordkunst en mededogen sloten elkaar blijkbaar niet uit.

Een van de interessante aspecten van Het Leven is dat dit tijdschrift een staalkaart biedt van het proza rond 1905. De verschillende vormen van het realisme zijn erin vertegenwoordigd: van zuiver registrerende, soms bijtend realistische schetsen over maatschappelijke misstanden en mentale temperamenten tot sociale tendensverhalen en woordkunstig gestileerd proza.44 Het rauwe realisme wordt in Het Leven vooral vertegenwoordigd door Gustaaf Vermeersch, in wiens verhaal ‘Witte donderdag’, evenals in zijn grote roman De last, het maatschappelijk determinisme en de thematische concentratie op seksuele obsessies van lieden die aan de zelfkant van de maatschappij belanden, overheerst. Hoezeer Vermeersch en Baekelmans ook schatplichtig waren aan het Franse realisme, de Flaubertiaanse impassibilité verruilden zij voor een verteltrant waaruit mededogen met de verdrukten blijkt. Een uitgesproken sociale tendens komt duidelijk aan de oppervlakte in verhalen van

Baekelmans, Steynen en vooral van Van der Meer. In al hun verhalen kunnen daarnaast sporen van literair impressionisme worden aangewezen. Illustratief is de volgende alinea uit de schets ‘Nachtstad’ van Steynen, waarmee het eerste nummer van Het Leven opende:

Omdropen van duisternis, verdoezeld in den roetzwarten regen van donkerte, druilen de straten, de pleinen, de grachten, loomig omstaard door de slapende gevels, duizenden en duizenden en weer duizenden, eindeloos saamgerijd; 'n wrokkig-toornende opstand-naar-den-hemel van torens en daken, 'n grimmelende op-worsteling van steenen en balken, van nokken en schoorsteenen, 'n stom-mokkend gezwoeg van stug-opeengedrongen steenen rompen, 'n armee, 'n vloot, 'n volk van drommende huizen, menschenhuizen. [...] Krimpend in het vale lantarengeflakker leven de sloppen, stallen krotten aan krotten hun goor-uitgeslagen muren uit als huiden van melaatschen.45

Hier wordt het nachtleven in een fabrieksstad geschilderd met woorden; van enig handelingsverloop is geen sprake. Het is opmerkelijk dat terwijl de poëzie in Het Leven door Tachtig heen teruggrijpt op de negentiende-eeuwse conventie van eenvoud en natuurlijkheid, het proza nadrukkelijk schatplichtig is aan dat van Lodewijk van Deyssel (de prozagedichten), Ary Prins (Een koning), Louis Couperus (Psyche) en de Herman Heijermans van Diamantstad. Het proza in Het Leven vormt duidelijk een uitloop van vernieuwingstendenzen die in de jaren tachtig en negentig van de negentiende eeuw waren ingezet. Volgens Van der Meer in zijn eerder aangehaalde Streuvelsrecensie moeten verhalen en romans voor alles ‘doorvoeld’ zijn. Sensitivistisch proza in een meer strikte zin leverde L.H.A. Drabbe met ‘Klodders’, een reeks van acht zeer korte, lyrisch gekleurde prozaschetsen die verspreid over twee afleveringen van het tijdschrift verschenen. De ‘Klodders’ staan in de traditie van het poème en prose dat in Nederland door schrijvers als Frans Erens en Van Deyssel was geïntroduceerd.46 Zo opent de schets ‘Zondagswee’ met de volgende zinnen:

De kale treur-gebogen boomen langs 't vlak-onbewogen water, de suffe, kniezende takken met de dauwtranen, de wazig-violette nevelsluier, zwevende over 't grauwe grachtvlak, en daarboven de vaalgrijze, geluidlooze lucht, natterig lekkend. Aan de kanten kleffen de logge huizen, gevel aan gevel zich rijend, in de mat-sombere vervelingsstemming der netjes verzorgde ramen, de ramen met de fijne kantvitrages, blommetjesmanden en horretjes van gebrand glas [...].47

Maatschappelijke betrokkenheid, naturalistische vertellingen, sensitivistische prozaschetsen, romantische lyriek in drie talen, taxerende en betogende recen-

sies van proza, poëzie, muziek en schilderkunst: Het Leven biedt een staalkaart van de Nederlandstalige literatuur, kunst en kritiek anno 1905. Daarom verdient ook dit tijdschrift een plaats in de literatuurgeschiedenis.

Ontvangst en naleven

Een grote opgang heeft Het Leven niet gemaakt. Met uitzondering van Groot-Nederland lieten de recenserende maandbladen het tijdschrift links liggen. Zelfs de periodieken die een afzonderlijke rubriek bevatten waarin de laatst verschenen nummers van andere tijdschriften werden besproken, zoals De Hollandsche Revue, Lectuur, Den Gulden Winckel, De Katholieke Gids en Noord en Zuid, namen van Het Leven geen notie. Uit dat laatste kan worden opgemaakt dat het blad zich buiten het web van contemporaine naar elkaar verwijzende tijdschriften bevond. Het enige tijdschrift waarin Het Leven werd besproken was Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift, waar de zojuist aangestelde redacteur Herman Robbers de staf brak over het maandblad van Steynen en Van der Meer.48 Het eerste nummer bood volgens Robbers weinig oorspronkelijks en veel vulgariteit (Drabbes ‘ordinaire geklodder’): de schrijvers waren te laat geboren voor het naturalisme.

Na elf afleveringen ging Het Leven roemloos ten onder. Maar dat weerhield Steynen en Van der Meer er niet van zich twee jaar later opnieuw in het tijdschriftenavontuur te storten. Steynen had zich inmiddels in Ukkel gevestigd. Buys had afgedaan, maar het tweetal had al een nieuwe uitgever op het oog: Meindert Bogaerdt uit Rotterdam. Zij inviteerden deze schrijvende uitgever, die bekend was met de Antwerpse kringen rond Baekelmans, betrokken de kunstcriticus Albert Plasschaert bij hun plannen en wisten Bogaerdt zover te krijgen een nieuw tijdschrift op de markt te brengen: De Maand. De onderneming getuigde van meer idealisme dan realiteitszin, zo schrijft Steynen in zijn memoires: ‘Wij wilden een reactie scheppen tegen het overheersend realisme, we wilden een soort nieuwe romantiek, en waren door dat denkbeeld als bezeten’.49 Deze poëticale wending tekent zich het duidelijkst af in Van der Meers recensie van de roman De wandelende Jood van August Vermeylen: literaire kunst moet gedragen worden door ‘gedachte en schoonheid’ en juist daar ontbreekt het de Nederlandse prozaliteratuur aan volgens Van der Meer: ‘Waar voel ik de ontzetting van den geest, het raadsel der ziel, het onoplosbaar geheim van leven en dood, van heelal en oneindigheid? Waar vind ik “gedachte”? - Bij de Hollandsche prozaschrijvers, nergens’.50 Hoewel ook De Maand nauwelijks kritische respons uitlokte, werd de wending ‘van waarneming tot visie’51 gesignaleerd en gewaardeerd door het protestants-christelijke maandblad Ons Tijdschrift, waar een zekere G.S. Van der Meers bundel Het geheime en zijdelings De Maand waardeerde als tekenen van verinnerlijking en ‘psycho-realisme’: ‘voor ons, voor wie dit uiterlijk leven niet alles-en-al is, maar die de supérioriteit van het geestelijke bóven het materieele erkennen, voor ons

heeft het zoeken naar het geestesbewegen in het oppervlakkigen schijn der dingen, niet de bekoring van het nieuwe, maar van het ware’.52

Na acht nummers vond Bogaerdt het mooi geweest. Abonnees had De Maand nauwelijks en als kweekvijver voor nieuwe fondsauteurs fungeerde het tijdschrift - dat vrijwel geheel gevuld werd met bijdragen van de drie redacteuren - ook niet.53 Hun eigen kopij moesten Steynen en Van der Meer maar elders zien onder te brengen. Hoofdstukken van de roman De jacht naar geluk, die Van der Meer wilde voorpubliceren in De Maand, bood hij De Nieuwe Gids ter publicatie aan.54 Zo gebeurde het dat Van der Meer en Steynen met een grote boog - over twee eigen tijdschriften heen - belandden bij het tijdschrift van Kloos, die ze altijd erg bewonderd hadden.55



illustratie
Pieter van der Meer de Walcheren, Parijs, circa 1931 [Letterkundig Museum]


De redacteurs gingen verder hun eigen weg. Job Steynen bleef werkzaam in de journalistiek, publiceerde nog enige romans en verhalenbundels, richtte nog menig mislukt tijdschrift op (De Samenleving in 1908 met Frits Fischer en Walter van Diedenhoven, Het Midden in 1913 met Piet Tideman, Het Bloemendaalsch Weekblad in 1916 met opnieuw Tideman), was in 1915 nauw betrokken bij de oprichting van een krant voor Vlaamse vluchtelingen in Nederland (De Vlaamsche Stem met onder anderen René de Clercq en André de Ridder), terwijl hij de kost probeerde te verdienen als vertaler van feuilletons en als journalist voor diverse kranten en weekbladen. Pieter van der Meer voegde ‘de Walcheren’ toe aan zijn schrijversnaam, bekeerde zich in 1911 tot het katholicisme, werkte mee aan verschillende Franse, Vlaamse en Nederlandse tijdschriften en ontpopte zich in de jaren twintig als de onvermoeibare inspirator van katholieke jongeren als Gerard en Henri Bruning, Gerard Knuvelder, Jan Engelman, Albert Kuyle en Anton van Duinkerken. Als schrijvers van literair proza hadden zowel Steynen als Van der Meer hun tijd gehad. Toen Steynen in 1926 vijftig jaar werd, eerden zijn vrienden en familie hem met een Liber Amicorum. Pieter van der Meer de Walcheren bedacht zijn oude vriend met een brief waarin hij herinneringen ophaalde aan hun beider debuut ‘als jong-levende proletariërs [...] in de achterbuurten van de



illustratie
Bijdrage door Pieter van der Meer de Walcheren aan het album bij de vijftigste verjaardag van job Steynen, 1926 [Letterkundig Museum]


Nederlandsche letterkunde’.5756 Toen Steynens literaire ster zodanig verbleekt was dat hij nog maar met moeite zijn werk geplaatst kreeg, stak Van der Meer hem een hart onder de riem. Wellicht wilden Roeping, De Linie of Dietsche Warande iets plaatsen? ‘Zouden we samen soms weer een tijdschrift moeten stichten?! Nièt voor de “jongeren”, maar nu voor de “ouderen”?! Het zou waarachtig nog succes hebben, wed ik!’58
Ik dank Arno Kuipers voor zijn zorgvuldige lezing van een eerste versie van dit artikel en Jan de Ridder voor zijn toestemming gebruik te maken van enkele brieven uit het archief van Pieter van der Meer de Walcheren.

Bijlage

Toelichting

Hieronder volgen de chronologische indices op Het Leven en De Maand. Deze zijn opgesteld aan de hand van het exemplaar van Het Leven dat zich bevindt in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag onder signatuur 593 F 10 en het exemplaar van De Maand uit de collectie van de universiteitsbibliotheek van de Universiteit van Amsterdam onder signatuur UBM: Z 4243. Het enige andere exemplaar van Het Leven in een openbare collectie bevindt zich in de universiteitsbibliotheek van de Universiteit Leiden onder signatuur 1252 B 22-23. De Maand is behalve in de collectie van de UvA enkel gecatalogiseerd bij de Koninklijke Bibliotheek onder signatuur 9222 B 19, maar het betreft hier slechts de eerste aflevering (15 januari 1907). De gegevens bij de asterisken zijn in of bij de teksten uit het tijdschrift te vinden. Ook het tekstgenre wordt vermeld:

Pr = verhalend proza

Pz = poëzie

T = toneel

Ess = essay

Rec = recensie

Index
Het leven. Maandschrift voor literatuur, wetenschap en kunst

Eerste jaargang, eerste deel: 1905

Redactie: P. van der Meer en J. Steynen

Uitgever: D. Buys Dz., Amsterdam

Genre Auteur Titel Pagina
Aflevering 1      
Pr Steynen, J. Nachtstad 1
Pz Suchtelen, Nico van Verzen 8
Pr Meer, Pieter van der Ondergang. Een studie 11
Pr Baekelmans, Lode De kaaizot 19
Pr Drabbe, L.H.A. Klodders 31
    I.Ruysdaelkade  
    II.Beethovenfeest  
    III.Zwijmelkrocht  
Rec Tersteeg, J.1 Literatuur* 35
Ess Plasschaert, Alb. Schilderkunst** 41
Ess Borren, Karel van den Muziek*** 44
Aflevering 2      
Pr Meer, P. van der Ondergang. Een studie* 53
Pz Eelen, Jan Liedeken '73
Pr Steynen, J. Plein bij regen 74
Pr Goudsmit, S. Een liefde. Roman** 78
Ess P.v.d.M. Schilderkunst*** 89
Ess Wijnkoop Jr., D.J. Politiek en leven 92
Rec Tersteeg, J. Boekenlijst**** 98
Aflevering 3      
Pr Steynen, J. Gracht bij avond 101
Pr Apol, Jan De aankomst te 104
    Venetië*  
Pr Goudsmit, S. Een liefde 114
Rec Campen, M.H. van Literatuur** 130
Ess P.v.d.M. Schilderkunst*** 141
Rec Overloop, J. van Boekenlijst**** 146
Aflevering 4      
Pr Meer, Pieter van der Levenswil 149
Pz Krebe Ben Heik2 De zee* 157
Pr Booven, Henri van Bij vreemde Menschen 159
    III. Op school  
    (fragment)  
Pr Goudsmit, S. Een liefde. Roman 171
Ess Wolff, S. de Historische Mozaïeken 179
    I. Stemmen uit het graf  
Ess Wijnkoop Jr., D.J. Politiek en leven 187
    III. De Russische revolutie**  
Aflevering 5      
Pz Verhaeren, Emile Les avares 197
Pr Steynen, J. Het hippodroom 199
Pr Meer, Pieter van der Levenswil 208
Pr Vermeersch, Gustaaf Witte donderdag 219
Rec Baekelmans, Lode Een Vlaamsch najaar* 230
Ess P.v.d.M. Constantin Meunier, 243
    1831-1905**  
Aflevering 6      
Pr Vermeersch, Gustaaf Witte donderdag 245
Pz Loen, Bernard van Sonnetten* 263
Pr Meer, Pieter van der Levenswil 265
Pr Goudsmit, Samuel Een liefde 186
Rec Tersteeg, J. Literatuur** 288

Eerste jaargang, tweede deel: 1905

Redactie: P. van der Meer en J. Steynen

Uitgever: D. Buys Dz., Amsterdam

Aflevering 7      
T Schoef, Ties Dramatische schets 297
    In één bedrijf*  
Pr Pattist, Joh. M. Wilde nacht 333
Pz Bonn, jr., S. Gedichten: 337
    Jubel  
    Zonder durf  
Pr Steynen, J. De katten 339
Rec. Plasschaert, Alb. Boekbespreking** 343
Ess Hermant, Paul La théorie de l'évolution 345
    dans ses rapports avec la morale  
Aflevering 8      
Pr Meer, Pieter van der De daad 360
Pz Loen, Bernard van Sonnetten* 364
Pr Booven, Henri van Salida de Toros. 366
    Korte studie  
Pr Drabbe, L.H.A. Klodders 370
    V. Zondagswee  
    VI. City  
    VII. Fatsoenlijk  
    VIII. Het saluut  
Pr Gogh-Kaulbacht, Anna van Badgasten 374
Rec Tersteeg, J. Boekbespreking** 381
Ess Cammaerts, Emile Desdémonde. Essai 385
    sur la conception de l'amour chrétien
Aflevering 9      
Pr Steynen, J. Het station 404
Pz Loen, Bernard van Sonnetten* 411
Pr Meer, Pieter van der Waanzin 413
Pz Vos, Benno H. Meeuwen 417
Pr Vos, Benno H. Het laatste sacrament. 418
    Kinderverhaaltjes voor  
    groote menschen. (III).**  
Ess Cammaerts, Emile Desdémonde. Essai 429
    sur la conception de l'amour chrétien II***
Aflevering 10      
Pr Meer, Pieter van der Twijfel 458
Pr Steynen, J. Kleine vertellingen. 463
    Eva  
    De kluizenaar  
    De vlieg  
    Het duistere  
Rec Meer, Pieter van der Literatuur* 473
Rec Plasschaert, Alb. Schilderkunst** 481
Pz Geiger, Benno Dichtungen*** 485
    Der Meister  
    Die Juenger  
    Der Nachen  
    Die Toene  
    Der Schwache  
    Die Saerge  
Pr Péron, A. Hoofsche minnaar 491
Pr Steynen, J. Kleine vertellingen 497
    Het lot  
    De plek en de man  
Pr Meer, Pieter van der Sisiphos**** 504
Pr A.....S Brussel***** 511
Aflevering 11      
Pr Meer, Pieter van der De ontmoeting* 516
Pz Alexander, Erwin Gedichte 529
    Der Mönch  
    Am Fenster  
    Das Ende  
    Gedanken  
    Tod in Rogen  
    Sommer  
Pr Meer, Pieter van der Eenzaamheid** 535
Pr Steynen, J. Columbus 547
Pz Kuiper, B.3 Gisteren heeft het 558
    geregend....  
Ess Aliis, Fritz Allgemeine staatliche 563
    Zwangerzichung  

Index
De Maand

Eerste jaargang: 1907

Redactie: P. van der Meer, Alb. Plasschaert en J. Steynen

Uitgever: Meindert Bogaerdt Jun., Rotterdam

Redactieadres: Nieuwe Haven 54, Rotterdam

Prijs per jaargang: f 6,-. Prijs per los nummer: 75 cent

Genre Auteur Titel Pagina
Aflevering 1 [15 januari 1907]    
Pr Meer, Pieter van der Het bezoek* 1
Pz Plasschaert, Alb. Verzen** 17
    Vlaggelied  
    Grieksche avond  
    Pan  
    Oogenblik  
    Hymne  
    Purper  
    Sevilla  
    Uit ‘Dagen’  
    Een eenzame  
    Geluk  
    Driemaal uit ‘Dagen’  
    Beschrijving  
Pr Steynen De vagebond 35
    I. De doode  
Rec Meer, Pieter van der Literatuur*** 50
Aflevering 2 [15 februari 1907]      
Pr J. Steynen De vagebond 57
    II. De kinderen  
Pr [Anoniem] Hoofsche minnaar 75
    (Een dagboek van gevoelend)  
Pz Plasschaert Verzen 78
    a [‘Uw gansche leven’]  
    b [‘Ik zal u zeggen’]  
    c [‘Uw volle hals steeg’]  
    d [‘Een roder avend’]  
    e [‘Een verre tocht’]  
    f [‘Begeerten gingen’]  
    Venus  
    Wolk (,uit ‘Dagen’)  
    Herinnering  
    Versje  
Rec P. van der Meer Boekbespreking* 89
Aflevering 3 [15 maart 1907]      
Pz Plasschaert Verzen 97
    Phoibos  
    ‘Den schipper’  
    Aan d'Eudia, het schip  
    Brief  
    Bal masqué, aan D.v.A.  
    Toekomst, aan ...  
    Bekentenis  
    Herinnering  
    Sarkophagen  
    Stralen  
    In misten, aan C  
    Thalassa  
Pr Steynen De vagebond 113
    III. Reinier  
Pr Pieter van der Meer Het geluk 129
Aflevering 4 [15 april 1907]      
Pr Pieter van der Meer Het geluk 145
Pz Plasschaert Verzen 162
    Afstand  
    Uit ‘Dagen’  
    Als andren  
    Fantazie  
    Eenvoud  
    Geranium*  
    1902  
Pr Steynen De vagebond 170
    IV. De nalatenschap  
Rec Alb. Plasschaert Kritieken 189
    I. Inleiding4  
Ess Steynen/Van der Meer Aanteekening 191
    1.5  
    2.6  
Aflevering 5 [15 mei 1907]      
Pz Plasschaert Verzen... 193
    Zeven...  
    II  
    III  
    IV, Eroos, den Herder  
    Gezonden witte rozen*  
    ‘Alterneerend’  
Pr Plasschaert Proza 199
    1902-‘Zeer zachte vleugelen’
    1902-‘Alterneerend’
Pr J.Steynen De vagebond 204
Pr Peter van der Meer Het geluk III 217
Rec Alb. Plaaschaert Krieten** 230
Aflevering 6 [15 juni 1907]      
Pr J. Steynen De vagebond 241
    (Voortzetting en einde)  
    V. Op den weg  
Pr Pieter van der Meer Het geluk* 254
    (Voortzetting en einde)  
Pr J. Steynen Barokke vertelsels 268
    I. School der ouders  
Ess Stellwagen jr. Tooneel 285
    Een aanteekening over  
    het toneeldécor  
Aflevering 7-8 [15 juli 1907,15 augustus 1907]      
Pr J. Steynen Barokke vertelsels 289
    I.School der ouders  
    (Voortzetting en einde)  
    II. Aert Michielsen en de rijke stedelingen
Rec P. van der Meer Boekbespreking* 320
Pr J. Steynen Fragment (van den 328
    roman ‘Goed en Kwaad’)  
Aflevering 9 [15 september 1907]      
T Emile Cammaerts Tristan 345
    Acte III, scène 37  
Pz Alb. Plasschaert Verzen 358
    Ter na-gedachtenis  
    Dagen (1906)  
    Rotterdam. Een opdracht  
Pr Alb. Plasschaert Studies (1900). ‘Bar’ 362
Pr Pieter van der Meer Fragment. 365
    Derde hoofdstuk*  

Ingeplakt is de volgende kaart van de uitgever aan de lezers van De maand:

 

‘L.S.

 

Waar dit maandblad de richting der redactie vertegenwoordigde en deze door omstandigheden niet meer in staat is de noodige krachten aan dit tijdschrift te wijden, acht de uitgever zich verplicht de uitgave van De Maand met dit nummer te staken.

 

De uitgever.’

 

In de kaft van de tijdschriftafleveringen wordt geadverteerd door:

- Uitgeverij Meindert Bogaerdt (alle afleveringen)
- Uitgeverij Meulenhoff & Co, Amsterdam (aflevering 7-8)
- Uitgeverij L.J. Veen, Amsterdam (aflevering 7-8 en 9)
- Uitgeverij Maas en Van Suchtelen (aflevering 7-8 en 9)
- Uitgeverij C.A.J. van Dishoeck voor de tijdschriften Vlaanderen en Onze kunst (aflevering 7-8 en 9)

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels


auteurs