ZL. Jaargang 1

[p. 2]

[Nummer 4]

Richard Minne, jaren dertig (Collectie AMSAB)

[p. 3]

Yves T'Sjoen
Van den Blootvoet
Plannen voor een nieuwe dichtbundel van Richard Minne bij Hijman, Stenfert Kroese & Van der Zande (1930)

Arnhemse agent voor 't Fonteintje (1924)

Door toedoen van de Vlaamse dichter Jan van Nijlen kwam de redactie van het Gents-Brusselse tijdschrift 't Fonteintje (1921-1924), met Raymond Herreman, Karel Leroux, Richard Minne en Maurice Roelants, in contact met Jan Greshoff,^1. die het periodiek op zijn beurt introduceerde bij de Arnhemse uitgeversfirma Hijman, Stenfert Kroese & Van der Zande. Jan Greshoff, Jan van Nijlen en J.C. Bloem maakten vanaf begin 1920 deel uit van de ‘Litteraire Commissie’ van de bibliofiele Palladium-reeks, een uitgave van boekhandel/uitgeverij Hijman, Stenfert Kroese & Van der Zande.^2. Later getuigde Greshoff dat hij vanaf de eerste lectuur bewondering had voor de poëzie die Minne in 't Fonteintje publiceerde.^3. Op 23 november 1923 lichtte Roelants Richard Minne in over de belangstelling die Greshoff voor diens poëzie betoonde: ‘Jan Greshoff, ik vermoed dat gij hem kent, sprak me onlangs over uwe verzen en 't deed hem, als al uw vrienden hier, genoegen, indien 't u lustte ze tot bundel saam te voegen, die in Palladium verschijnen zou. Wat denkt gij van dat plan? 't Is, naar ik vertrouw, een schoone kans om weer “Den Zoeten Inval” te gedenken en ons uit oude liedjes nieuwe vreugd te schenken’.^4. Bij dit ene voorstel voor een uitgave in Palladium, op initiatief van Greshoff, is het gebleven. Door het contact met Greshoff ontstonden betere distributiemogelijkheden voor het tijdschrift in Nederland. Raymond Herreman schreef het samenwerkingsvoorstel uit en de Fonteiniers boden de Nederlandse uitgeverij in ruil voor publiciteit een lagere abonnementsprijs in de hoop abonnementen in Nederland te kunnen verkopen.^5. Voor de Nederlandse markt is een afzonderlijk prospectus samengesteld dat door Maurice Roelants op zijn handdrukpers is gedrukt en op 31 januari 1924 naar Arnhem werd verstuurd.^6.

Het eerste nummer van de derde jaargang van 't Fonteintje verscheen begin januari 1924, in een wat groter formaat dan de twee vorige jaargangen: 19 op 14 cm. De abonnementsprijs was gestegen van 10 naar 15 Belgische frank. Eind 1923 hadden de Fonteiniers beslist niet langer samen te werken met de drukker Céoen en voortaan zelf te zetten en te drukken.^7. Volgens Herreman was er geen geld meer om het drukwerk van de Vilvoordse dilettant-drukker te betalen. De Fonteiniers kochten oude letters van drukkerij Detroyer (uit Koekelberg bij Brussel) en zetten

1. Maurice Roelants, ‘A.A.M. Stols van uit Brussel gezien’, in Nederlandse bibliografie. Maandblad voor boekenvrienden 90 (1947), nr. 1, februari, p. 3.

2. Na een conflict met Bloem zetelden Van Nijlen en Greshoff vanaf november 1922 nog als enigen in de commissie. Over Greshoffs rol in Palladium en de samenwerking met Jan van Nijlen, zie S.A.J. Van Faassen, ‘“De heer Greshoff is wat rusteloos & vluchtig”. J. Greshoff en Palladium (1917-1927)’, in: N. Maas (red.), Waardevol oud papier. Feestbundel bij het tienjarig bestaan van Bubb Kuyper. Veilingen Boeken en Grafiek 1986-1996, Haarlem 1996, p. 77-88 en ‘Een Dunhill-pijp, een Bokma of een haring. Jan van Nijlen en de bibliofiele reeks Palladium’, in: De Vlaamse Gids 84 (2000), nr. 2, maart/april, p. 22-28.

3. Jan Greshoff, Afscheid van Europa. Leven tegen het leven. Nijgh & Van Ditmar, 's-Gravenhage/Rotterdam [1969], p. 200. Voor Greshoff, redacteur van het door Boosten & Stols te Maastricht uitgegeven tijdschrift De Witte Mier. Maandschrift voor de Vrienden van Boek en Prent, was dit onder meer een reden om bij wijze van financiële steun een betaalde advertentie in 't Fonteintje te publiceren (achterplat van het derde nummer, mei 1924). Over de waardering voor 't Fonteintje schreef Greshoff onder het pseudoniem Otto P. Reys, ‘Koffiehuisletterkunde IV In Brussel’, in Den Gulden Winckel 23 (1924), nr. 5, 20 mei, p. 67-68 en ‘Maandkroniek’, in Den Gulden Winckel 24 (1925), nr. 9, 20 september, p. 212-213. Overigens, ook in De Witte Mier van 15 februari 1924 is een advertentie voor 't Fonteintje opgenomen (p. 99).

4. Brief van Roelants aan Minne, d.d. 23 november 1923 (AMVC-Letterenhuis, Antwerpen). Greshoff en de Fonteiniers die in Brussel woonden en werkten (Herreman, Leroux en Roelants) ontmoetten elkaar in ‘den Zeveraar’ in Brussel. (Zie Otto P. Reys, ‘Koffiehuisletterkunde IV In Brussel’, in Den Gulden Winckel 23 (1924), nr. 5, 20 mei, p. 67-68.) Richard Minne werkte tussen oktober/november 1917 en kort na januari 1919 aan drie ontwerpbundels, getiteld ‘De[n] Zoeten Inval’. Minnes verzamelhandschrift, of de vierde ontwerpbundel, is pas in de loop van 1925 en begin 1926 ontstaan. Roelants plande blijkens een prospectus in augustus 1918 een uitgave van Den Zoeten Inval in het fonds van zijn boekhandel/uitgeversfirma De Nieuwe Boekhandel. De Vlaamse houtsnijder Jozef Cantré zou de illustraties verzorgen. Waarschijnlijk refereert Roelants in de brief aan dit plan dat ongerealiseerd bleef. In de loop van 1924 stelde Greshoff aan Roelants voor een selectie te maken uit de poëzieproductie van de vier Fonteiniers die in het tijdschrift was verschenen. Roelants stelde de kopij samen en leverde in begin februari 1924. In september verscheen de bloemlezing De dichters van 't Fonteintje, met poëzie die de vier redacteurs in de eerste twee jaargangen van 't Fonteintje of elders hadden gepubliceerd. De dichters van 't Fonteintje, Boosten & Stols, Maastricht 1924 [De Schatkamer 6]. De reeks ‘De Schatkamer’ stond onder de redactionele leiding van Greshoff.

5. Brief van Roelants aan Greshoff, d.d. 11 januari 1924 (Collectie Roelants, Letterkundig museum, Den Haag).

6. Brief van Roelants aan Greshoff, d.d. 31 januari 1924 (Collectie Roelants, Letterkundig museum, Den Haag).

7. Brief van Leroux aan Minne, ongedateerd [december 1923] (AMVC-Letterenhuis, Antwerpen).

[p. 4]

vanaf het tweede nummer van de derde jaargang zelf de tekst in de Elzevier.^8. Ditzelfde lettertype werd door Roelants overigens ook gebruikt voor de eerste druk van Richard Minnes enige dichtbundel, In den zoeten inval (in mei 1927). Het zetwerk voor het tweede nummer werd begonnen in februari 1924, en gebeurde bij Detroyer. Het drukken zelf vond plaats bij Roelants in Laken.^9. De eerste zelf gezette aflevering verscheen op 1 maart 1924. Op het voorplat staat naast het redactieadres ‘Laeken-Brussel, Prudent Bolslaan 49’ het adres van de Nederlandse uitgever/distributeur vermeld: ‘Arnhem: Hijman, Stenfert Kroese en Van der Zande’. Ondanks die ondernemingszin van Herreman en Roelants bleven de financiële problemen aanslepen en was er in de correspondentie tussen Minne en Herreman in mei 1924 weer sprake van het tijdschrift op te heffen.^10. Zowel in Nederland als later in Vlaanderen bestond nog maar weinig belangstelling voor het blad. De redactionele activiteiten verlegden zich steeds meer naar Brussel, waar Herreman, Leroux en Roelants woonden en waar het tijdschrift nu ook werd gezet en gedrukt. Vanaf de derde jaargang kreeg de dichter Richard Minne steeds minder kopij ter inzage. Hij was na zijn definitieve verhuizing naar het platteland in mei 1924 nog maar weinig betrokken bij 't Fonteintje en publiceerde bijgevolg niets meer in de laatste twee afleveringen. Op 24 juli 1924 trad hij terug uit de redactie. Het geplande vijfde nummer van de derde jaargang ging in januari 1925 net niet ter perse: er zijn uiteindelijk dertig bladzijden gezet, maar de drukpers hebben ze niet meer gehaald. De laatste redactievergadering van 't Fonteintje had plaats op een zaterdag in februari 1925, waarop Roelants, Herreman en Leroux nog tevergeefs schikkingen troffen voor die vijfde aflevering.

8. Raymond Herreman, ‘Kleine avonturen met de poëzie (4)’, in ‘De boekuil’, Vooruit, 5-6 maart 1966.

9. Brief van Roelants aan Greshoff, d.d. 12 maart 1924 (Collectie Roelants, Letterkundig museum, Den Haag).

10. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [ca. mei 1924]. Alle brieven van Raymond Herreman aan Richard Minne waaruit hier geciteerd wordt, bevinden zich in het AMVC-Letterenhuis, Antwerpen (H546B).

In den zoeten inval: verkoop in Nederland

Raymond Herreman en Maurice Roelants hebben Minnes dichtbundel in eigen beheer uitgegeven, nadat de Vilvoordse drukker Piet Céoen de geplande druk in 1926 had verknoeid.^11. De oplage bedroeg 335 exemplaren. Van die oplage waren er twintig exemplaren niet in de handel. Zestig exemplaren zijn gedrukt op Hollands papier van Pannekoek, de overige 275 exemplaren op featherweight papier. Via de Arnhemse uitgeversfirma Hijman, Stenfert Kroese en Van der Zande zijn vijftig exemplaren van de gewone editie op featherweight papier en tien luxe-exemplaren op Pannekoek in Nederland gedistribueerd. Er zijn geen fondslijsten of productieboeken, zodat de verkoop en de verdeling van de eerste druk niet konden worden gereconstrueerd. De boekhandel van S. Hijman (Arnhem) kocht een gewoon exemplaar tegen anderhalve gulden, een luxe-exemplaar tegen twee gulden.^12. In de eerste week van augustus 1927 kon Herreman melden dat de oplage van de bundel nagenoeg uitverkocht raakte: ‘We gaan stillekes naar den uitverkoop. Hyman in Holland vraagt al de luxe-ex. die wij hebben. Hij kreeg er 5. De andere 8 of 10 houden wij voorloopig in’.^13. Hijman verkocht de gewone exemplaren respectievelijk de luxe-exemplaren voor ‘2,50 fl. en 5 fl.’.^14. Bijna drie jaar na de ontbinding van 't Fonteintje bestonden er nog contacten met de Nederlandse uitgever. Die samenwerking voor de verkoop van In den zoeten inval resulteerde

11. Yves T'Sjoen, ‘De drukgeschiedenis van Richard Minnes dichtbundel In den Zoeten Inval (1926/1927)’, in Spiegel der Letteren 35 (1993), nr. 3-4, p. 227-254 en ‘“Speelse en berijmde intermezzi”. Paralipomena voor Richard Minnes “briefgedichten”: tekeningen en tekstfragmenten in de correspondentie’, in: Paralipomena. Tekstgenetische studies, Antwerpen 2001, p. 101-126 [AMVC-publicaties 3].

12. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [juni 1927]. Herreman hoopte dat Hijman vijftig gewone en tien luxe-exemplaren zou inkopen. Dit is ook gebeurd. Herreman schreef op 3 juli: ‘[...] In de bibliographie van de N. Rott. C. staat de Zoeten dees week vermeld, met de firma Heyman [sic], Arnhem. Heb ik u gezegd dat wij er daar 50 geplaatst hebben + 10 luxe.’ Brief van Herreman aan Minne, d.d. 3 juli 1927.

13. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [1-7 augustus 1927].

14. Brief van Herreman aan Minne, d.d. 23 juni 1927.

[p. 5]

Titeltekening door Jan van Krimpen, in Richard Minnes dichtbundel In den zoeten inval (Brussel, 1927)

nog eens drie jaar later in een plan om een vermeerderde herdruk of een compleet nieuwe bundel van Richard Minne in het fonds van Hijman uit te geven. Op 21 november 1930 informeerde Minne bij Herreman naar de distributie van de dichtbundel en hij hoopte op een tweede druk, die naar zijn inzicht bij uitgeverij Stols zou kunnen verschijnen. Eerder had Roelants al met Stols gesproken over de uitgave van Minnes roman Heineke Vos en zijn biograaf en er bestond een plan van Herreman om een verhalenbundel in de Luchtkasteelen-reeks van Stols op te nemen. Vooral dat tweede plan zinde Minne niet, gezien zijn aversie voor bibliofiele uitgaven. Minne schreef over In den zoeten inval: ‘Een tweede druk? Dat vindt [sic] ik leutig. Kunt ge Stols daarover niet polsen? Misschien betaalt hij nog wat [...]’. Toen Minne die idee opperde, werkte Herreman al geruime tijd aan een nieuwe bundel die bij Hijman, Stenfert Kroese en Van der Zande zou verschijnen. Er bestonden al sinds het voorjaar van 1930 concrete plannen om bij Hijman een bundel van Minne te plaatsen. Herreman ventileerde zijn ongenoegen over zoveel nonchalance bij zijn Gentse vriend: ‘Gij spreekt van Stols voor een tweede uitgave! Maar Hyman heeft die tweede uitgave gevraagd, tegelijk (en afzonderlijk uitgegeven) met uw tweeden bundel’.^15. Er was niet alleen sprake van een herdruk, Hijman wilde ook een nieuwe bundel van Minne uitgeven. De hele kwestie van die Hijman-bundel is een aaneenschakeling van misverstanden die op niets is uitgedraaid.

15. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [eind november 1930].

Concrete plannen

In de eerste week van augustus 1927 duikt voor het eerst het plan op voor een nieuwe dichtbundel van Minne, of de herdruk van In den zoeten inval, die door een Nederlandse uitgever zou worden bezorgd.^16. Herreman: ‘[...] als ge binnen 't jaar een tweeden bundel hadt, dan zou er zonder twijfel een Hollandschen uitgever te vinden zijn. Als er eerlang een tweede uitgave van “Den Zoeten” noodig is, spreek ik ook weer een Hollander aan. Mits kluiten voor u. 't Is bewezen dat gij meer dan uw kosten dekt’.^17. Begin 1928 herhaalde hij dit voorstel. De verkoop van de eerste druk van In den zoeten inval ‘vordert langzaam’: ‘Ge moet een bundel klaar maken voor een serieus uitgever in Holland: eerst de gedichten in De Gids publiceeren, daarna vindt gij een uitgever’.^18.

16. Op 11 november 1926 stelde Herreman al voor om door bemiddeling van Roelants een tweede, vermeerderde druk van In den zoeten inval bij Nijgh & Van Ditmar of De Waelburgh uit te geven.

17. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [1-7 augustus 1927].

18. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [begin 1928].

[p. 6]

Tekening van Jan Greshoff door Wybo Meyer voor Den Gulden Winckel. Geïllustreerd Maandschrift voor Boekenvrienden.

Pas in april 1930 kregen de plannen meer concrete vorm. De Arnhemse uitgeversfirma Hijman, Stenfert Kroese & Van der Zande^19. deed, vermoedelijk op vraag van Herreman en na bemiddeling door Jan Greshoff (die sinds 1920 hoofdredacteur van de Nieuwe Arhemsche courant was en bevriend met S. Hijman^20.), een voorstel om een nieuwe, vermeerderde uitgave van In den zoeten inval te bezorgen. Hijman had het grootste aantal exemplaren van de eerste druk van In den zoeten inval in Nederland verkocht.^21. Zeven jaar na Greshoffs plan om Minnes bundel in Palladium van Hijman, Stenfert Kroese & Van der Zande uit te geven, was het weer dezelfde boekhandel/uitgeversfirma die voor een Nederlandse uitgave van Minnes gedichten zou zorgen. Na de uitgave van de prestigieuze reeks Palladium (Slauerhoffs Clair obscur (1927) is het laatste nummer in de serie),^22. gaf Hijman vooral werk van jonge, vaak debuterende dichters uit. Tussen 1928 en 1930 gaf hij onder meer uit: van Anthonie Donker, Grenzen (1930), De draad van Ariadne (1930) en de gecombineerde herdruk van Grenzen en Acheron in Grenzen (1929), en van Slauerhoff Saturnus (1930).^23.

In de loop van de maand april berichtte Herreman aan Minne:

Alvorens ik u nog een woord schrijf over litteratuur en zorgen, ziehier nieuws, dat mij heuglijk nieuws toeschijnt. Stenfert-Heyman-Kroese, de man die het meeste bundels van u verkocht in Holland, wil een nieuwe uitgave geven van den Zoeten. Het zou het derde boek zijn van een kollektie, (impeccabel uitgegeven, zegt Greshoff, die de zaak met Heyman besprak en mij daareven telefoneerde) waarin reeds een Donker en een Slauerhoff verscheen. De condities zijn: 1. De titel moet veranderen; b.v. moet het worden ‘VERZEN’ met als ondertitel: ‘waarin opgenomen zijn de verzen van Den Zoeten Inval’, of iets dergelijks. 2. Er moeten dus zooveel mogelijk nieuwe gedichten bij komen, en misschien kan een en ander weggelaten worden uit den Zoeten, de rangschikking van de verzen hier en daar gewijzigd, enz. 3. Er worden 500 ex. getrokken, aan minstens 2 gulden. Gij krijgt 15 t.h. van den brutto verkoopprijs, dus, als de uitgave uitgeput geraakt minstens 150 gulden of ± 2200 fr. 3bis. Wij zouden vragen, en Greshoff meent dat het niet op verzet zou stuiten, bij het indienen der kopij 1000 fr. te ontvangen op afrekening. Zooals gezegd is de uitgave naar 't

19. Een geschiedenis van Hijman, Stenfert Kroese & Van der Zande is verschenen in: J. Hijman, tentoonstellingscatalogus Plaats van ontmoetingen. Uit de geschiedenis van Hijman, Stenfert Kroese & van der Zande, Boekverkopers te Arnhem, Stenfert Kroese & van der Zande, Arnhem 1956, p. 10-14. Zie ook de tentoonstellingscatalogus Hijman, Stenfert Kroese & Van der Zande. Boekverkopers en Uitgevers te Arnhem 1919-1994, Bibliotheek Arnhem, Arnhem 1994.

20. H. van Krimpen en T. Verbogt, ‘“Het schoone kennen veredelt de ziel” 1919-1994’, in: Hijman, Stenfert Kroese & Van der Zande, Boekverkopers en Uitgevers te Arnhem 1919-1994, noot 20.

21. In totaal gaat het om 50 gewone exemplaren, 10 luxe-exemplaren en in een nabestelling nog eens 5 gewone exemplaren. Brieven van Herreman aan Minne, d.d. 23 juni 1927, 3 juli 1927 en ongedateerd [1-7 augustus 1927].

22. S.A.J. van Faassen, ‘“De heer Greshoff is wat rusteloos & vluchtig.” J. Greshoff en Palladium (1917-1927)’, in: Waardevol oud papier, p. 87, noot 3.

23. H. van Krimpen en T. Verbogt, ‘“Het schoone kennen veredelt de ziel” 1919-1994’, in: Hijman, Stenfert Kroese & Van der Zande, Boekverkopers en Uitgevers te Arnhem 1919-1994, p. 18, noot 20.

[p. 7]

schijnt zeer net. Ik vind dat gij moet aanvaarden. Indien gij aanvaardt: 1. zend mij uw ja. 2. zend mij alle verzen die gij nog mocht hebben. 3. zeg wat gij in Den Zoeten zoudt willen veranderd zien, of er uit weggelaten. Verder: ik zal met Maurice alles regelen (gij geeft ons volledige vrijheid). Ik haal uit uw brieven nog wel eenige gedichten. Alles zou vóór 15 Mei moeten binnen zijn; het boek zou in September verschijnen. Antwoord mij.

Minne, die in 1930 niet alleen met financiële problemen maar ook met perioden van creatieve impasse te kampen kreeg,^24. antwoordde geestdriftig:

Zevenmaal heb ik uwen brief herlezen en iederen keer met de vrees op 't lijf dat ik niet wel begrepen had. Ik heb hem gelezen met en zonder bril, van dichtbij en van verre, van onder naar boven zelfs, om wel te zien of de uitkomst nog klopte. Mijn vrouw heeft hem gelezen. Ik kan niet meer twijfelen, alhoewel ik voortga met Stenfert-Heyman-Kroese, als mythologische figuren te aanzien. Of ik aanvaard? Dat is geen vraag. Men weigert geen geschenk der goden. Men dankt en ledigt een flesch wijn. Ik vrees maar één ding, 't is dat de uitgevers met nen schoonen hoop papier zullen blijven zitten. Ondankbaarheid is... enz. Voeg er nog twintig condities bij: mij goed. Rangschik, weer, keer, beheer, laat uit, laat in, schrap, kap, zet den Zoeten op zijn hoofd, op zijn handen, op zijn gat, 't is mij al 't even dat, 'k zegge altijd ja. Maar wat nieuwe gedichten betreft, bbrrr... dat is anderen peper. Ik heb er geene, ofwel hebt gij ze al gezien. In elk geval stuur ik ze u nog eens in 't net. Uit mijn brieven vrees ik dat ge niet veel zult halen. Ge kunt in elk geval eens zien, als 't niet te veel geëischt is. Gij zult met Maurice alles regelen: gij hebt meer dan volledige vrijheid. 't Is al gelijk, maar 't doet toch plezier. Ik ga met verschen moed aan 't werk.^25.

De volgende weken drong Herreman bij Minne aan op het schrijven van nieuwe gedichten: ‘Maar in ieder geval, laat niet af te schrijven; het is nog de eenige uitkomst, moreel en financieel. Wij hebben toch een zekeren naam, die altijd iemand imponeert. Waarom stelt ge u niet tot doel: alle twee dagen een gedicht, met of zonder inspiratie; de inspiratie is: aan uw werktafel gaan zitten’.^26. Minne werd opgedragen nieuwe gedichten te schrijven en Herreman zou nog ongepubliceerde gedichten die hij thuis bewaarde opdiepen. Op 22 april 1930 had Herreman ‘een zestal gedichten’ verzameld die in de nieuwe, vermeerderde uitgave van In den zoeten inval konden worden opgenomen. Minne bezorgde onder meer de gedichten ‘Melancholie’, ‘Op den boer XI’, ‘De verre zekerheid’, ‘Gezelliana II’ en ‘Gezelliana I’^27.: ‘Hebt gij mij reeds op mijn voorgaanden brief over den zoeten geantwoord? Ik heb reeds een zestal gedichten, die misschien in aanmerking komen. Als gij er nog voor 15 Mei een zestal wildet maken. Zoo maar op kommando. Gij weet dat de inspiratie is: aan uw tafel gaan zitten en dan 2 uren geduld, moed en volharding oefenen’.^28. Herreman zocht ook in de briefwisseling naar gedichten:

24. Marco Daane, De vrijheid nog veroveren. Richard Minne 1891-1965. De Arbeiderspers, Amsterdam/Antwerpen 2001, p. 221. Dat ‘de laatste progressie uit Minnes schrijversloopbaan’ echter niet helemaal was verdwenen, blijkt uit het verhalend proza dat de schrijver toen onder handen had. Zie Yves T'Sjoen, ‘Een completer overzicht van Minnes avontuurlijke bokkesprongen. Onbekende verhalen van Richard Minne in het Gentse universiteitsarchief’, in: In de Steigers, Antwerpen 2001 (www.booncentrum.be/ids, 25 juni 2001).

25. Brief van Minne aan Herreman, april 1930. Alle hier aangehaalde brieven van Minne aan Herreman worden eveneens bewaard in het AMVC-Letterenhuis, Antwerpen (M656B).

26. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [april 1930].

27. In De vrijheid nog veroveren. Richard Minne 1891-1965 (noot 26) staat uitsluitend vermeld: ‘Herreman diepte thuis ongepubliceerde gedichten op en zelf vond hij [Minne] ook nog een en ander’ (p. 122). De gedichten waar in de brief naar verwezen wordt, zijn in een kopie (typemachineschrift) van Herreman bewaard gebleven. Herreman schreef op het blad met ‘Gezelliana II’: ‘Kleine Gedichten’, en nummerde de gedichten van I tot V. Vermoedelijk waren die gedichten bestemd voor de Hijman-uitgave. Toen die tweede, vermeerderde druk van Minnes bundel er niet kwam, stuurde Herreman de volgende jaren gedichten uit die bron naar de tijdschriften Helikon en Forum. De bron (12 losse bladen op ongelinieerd blocnotepapier) omvat de gedichten (in volgorde van ontstaansdatum van de eerste versie): ‘Critiek’, ‘Hoveniersgedicht’, ‘Gogol’, ‘Berijmde spreuken I’, ‘Melancholie’, ‘Op den boer XI’, ‘De verre zekerheid’, ‘Gezelliana II’, ‘Donder’ en ‘Gezelliana I’. Over de ontstaansgeschiedenis van ‘Gezelliana I’ noteerde Herreman in ‘De boekuil’ dat het ‘tijdens de Gezellevieringen van vorig jaar [is] geschreven’ (Vooruit, 14 april 1932). Herreman doelde op de vieringen in 1930. In zijn lezing voor de ‘Middagen van de Poëzie’, in Brussel op 26 april 1949, wijdde Herreman uit over ‘de listen’ die Minne ertoe brachten te schrijven: ‘Een van die listen bestond er in hem te vragen, dat wij gedichten zouden maken in andermans trant. En wij zonden hem als lokaas enige onschuldige Gezelliaanse verzekens. [...] Richard Minne reageerde. Maar gij zult horen hoe dat Gezelliaanse gedicht enkel maar van Minne kan zijn. Het is Gezelle, die Gentse stropdrager, muiter en ketter is geworden: [/] Als 't nood doet, janverdomme -.’ (AMVC-Letterenhuis, Antwerpen). Over Minnes publicaties in Nederlandse periodieken, zie Yves T'Sjoen, ‘Richard Minnes publikaties in Nederlandse periodieken’, in: Van sneeuwpoppen tot tasmuurtje. Aspecten van de Nederlandse Taal- en Literatuurstudie. Spieghel Historiael 33 (1992), p. 161-185 en Joris Janssens/Arno Kuipers, ‘Van kleinschalige netwerken en institutionele verstrengeling. Vlaamse dichters in Nederland tussen 1910 en 1940’, in Nederlandse letterkunde 4 (1999), nr. 2, p. 148.

28. Brief van Herreman aan Minne, d.d. 22 april 1927.

[p. 8]

‘En dan begin ik weer de stapels van onze brieven in te zien op zoek naar verzen om den Zoeten aan te vullen. Ik heb niet veel gevonden. Tenzij korte strofen, waarbij uitleg zou noodig zijn. Er staat u dus niets anders te doen dan tien nieuwe gedichten te maken. Doch haast u, gij zoudt u iederen dag moeten haasten en het is de luiheid die u de inspiratie verdort. Rust roest, en we moeten de schouders niet ophalen voor deze oude spreuken’.^29.

Eind april 1930 stuurde Minne nog ‘wat oude verzen’, onder anderen ‘Mijn vriend’. Hij stuurde eerder al ‘Brief’ en ‘Gezelliana II’:

Hierbij wat oude verzen die ge misschien allen in uw bezit reeds hebt. Kan er iets van dienen? Ik heb nog meer en slechter. Ik vind hier ook iets terug: ‘Mijn vriend’. Misschien hebt ge 't ook. Maar geef het niet. Ik bewaar het voor een bundel verzen: ‘Poëzie naar recepten’, waarin ik de methode van al onze modernisten plagieer. De twee gedichten: mijn vers?... en Vanmorgen is de lent geboren, stuurde ik u. Vooruit op de baan der kunst? [...] Schrijf me hoe de hollandsche uitgevers zich gedragen en of de zaak opschiet.^30.

Herreman stelde Minne gerust: ‘[...] alles is intusschen in goede handen, ook uw vroegere verzen, die veel minder goed zijn dan deze die ge mij nu zendt en waarvan “Mijn vers?” van 't allerschoonste is. Ik denk aan een bundel van u. “Mijn vers” zend ik naar De Gids’.^31. Op 1 mei 1930 schreef Minne het gedicht ‘Dag van schoonheid’. Blijkbaar ging de productie van nieuwe gedichten moeizaam: ‘Zet mijn hoofd tusschen de duimschroef en gij duwt er geen rijm uit’.^32.

In mei 1930 lichtte Herreman Minne verder in, na contact met Greshoff:

Greshoff verzekert dat men ten volle vertrouwen mag in Hijman. Overigens is het moeilijk hem nu nog een contract af te dwingen, nadat gij zijn brief als contract hebt aanvaard.^33. Toch zoudt gij Hijman onmiddellijk kunnen schrijven en hem melden, dat Greshoff eerlang over het handschrift zal beschikken. Dan vraagt hij: 1. Hoeveel presentexemplaren gij krijgt; 2. Of hij er niet zou in toestemmen u de helft van het honorarium te voldoen bij de verschijning. 3. Wat ongeveer de prijs zal zijn van het boek, nl. van het ingenaaide ex. Meer moet ge geen uitleg geven en ge schrijft het zoo maar alsof alles in orde was. Ik hoop een van de presentexemplaren te krijgen en groet u intusschen met beide handen en voeten.^34.

Minne meldde op 17 mei de ontvangst van een brief van de uitgeversfirma Hijman, Stenfert Kroese & Van der Zande: ‘Brief ontvangen van Hyman, Stenfert, enz. Geantwoord dat ik akkoord ga met hun vermelde voorwaarden en dat ze, via Greshoff, mijn kopij een dezer dagen zullen ontvangen. Gij zorgt daar wel voor hé. Een pakje versche moed’.^35. Minne stuurde de brief die hij van de Arnhemse uitgeversfirma had ontvangen door naar Herreman: ‘Hierbij brief Hyman, Stenfert

29. Brief van Herreman aan Minne, d.d. 27 april 1930.

30. Brief van Minne aan Herreman, ongedateerd [eind april 1930].

31. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [eind april 1930]. Het is me niet bekend of Herreman ‘Gezelliana II’ naar De Gids heeft gestuurd.

32. Brief van Minne aan Herreman, d.d. 1 mei 1930.

33. Een brief van Hijman aan Herreman is ons niet bekend. De brief van Hijman aan Minne (kort vóór 17 mei 1930) is niet bewaard gebleven. Minne stuurde de brief op 22 mei 1930 door naar Herreman, die hem op zijn beurt waarschijnlijk (op Minnes vraag) aan Roelants heeft bezorgd. Op 17 juni vroeg Minne de brief terug.

34. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [mei 1930].

35. Brief van Minne aan Herreman, d.d. 17 mei [1930].

[p. 9]

enz. met condities voor den verzenbundel. Ik zag gisteren Maurice te Gent. Hij heeft me den brief gevraagd. Maar ik ken zijn juist adres niet. Wil hem direkt bezorgen. Zorg voor dragen, want ik heb er geen kopij van. ('t Schijnt dat de kondities onvolledig zijn: kwestie voorschot en present-ex., alhoewel ik reeds mijn toestemming gaf).’^36. Herreman en Roelants hadden reserves bij de condities die Hijman heeft gesteld, aangezien de voorwaarden niet zo gunstig bleken te zijn:

Brief van Richard Minne aan Raymond Herreman, d.d. 17 juni 1930 (Collectie AMVC-Letterenhuis)

36. Brief van Minne aan Herreman, d.d. 22 mei 1930.

[p. 10]

Maurice en ik zijn het ten volle eens, dat soort van kontrakt dat gij met Heyman [sic] hebt kan niet doorgaan. In ieder geval lever ik uw verzen niet in zoolang er geen kontrakt in regel is. Het is geen kontrakt maar de brief van een verdomden jood dien gij ons opzendt. Die man kan in Holland de boeken 4 gulden verkoopen en een speciale editie in Vlaanderen aan 10 fr. stellen, en dan krijgt gij 15% op 10 fr. per boek. Niet goed. Ik zal er eerstdaags met Gresshoff [sic] van spreken en vragen dat hij dat boeltje in orde zou brengen. Er moet in de eerste plaats vastgesteld worden wat de verkoopprijs zal zijn en vervolgens moet er getracht worden een voorschot van de helft ongeveer verkregen te worden bij het indienen van de kopij. Richard ge moet niet kwaad worden indien ik u niet rapper antwoord [...]. Nu hebben wij al de keuze gedaan uit de verzen, en binnen een paar dagen zal de bundel samengesteld zijn. Er moeten uit den ZOETEN eenige stukken wegvallen, hebt gij geen speciale voorkeur voor het verwijderen van het een of het ander? Anders wordt de bundel te groot. Er is meer nieuws te voorschijn gekomen dan ik gevreesd had en het zal bijna voor de helft een nieuwe bundel zijn. Nu zoudt ge haastig een titel moeten zoeken, als ondertitel komt er: ‘waarin opgenomen de verzen uit DEN ZOETEN INVAL’. [...] Greshoff niet minder dan Maurice en ik zijn ingenomen met uw nieuwe bundel.^37.

Kortom: Minne had zich na het inwinnen van gegevens bij Herreman akkoord verklaard met het voorstel van de uitgever, terwijl de bemiddelaars Herreman en Roelants nadien bedenkingen formuleerden. In hoeverre die toe te schrijven zijn aan alleen maar onoplettendheid^38. laat ik in het midden.

Op aanraden van Herreman en Roelants contacteerde Minne de Nederlandse uitgever opnieuw om het contract aan te passen. Ondertussen gaf hij zijn goedkeuring aan Herremans voorstel voor een titel: Van den Blootvoet.^39. Herreman was, blijkens de volgende brief van Minne, al volop bezig met het redigeren van de eerste druk van In den zoeten inval, met het oog op de Hijman-uitgave. Minne bracht Herreman op de hoogte van zijn brief aan de Nederlandse uitgever: ‘Ik schrijf inderhaast aan Hyman over de voorwaarden, zooals gij me opgegeven hebt. Van den Blootvoet. Goed. Maar ware Blootvoeters niet beter?’. In dezelfde brief stelde Minne voor de titel van ‘Eldorado: Zuid-Vlaanderen’ te wijzigen, en een rubriek in te voegen: ‘Uit Eldorado de ondertitel Zuid-Vlaanderen weglaten. In plaats van de rubriek: Wijsheid en lichte kost, misschien liever: Dagelijksche Kost. Verder alles om te best, dat weet ik op voorhand’.^40.

Korte tijd later, in juni, heeft Herreman de knoop doorgehakt:

Antwoord mij rap: 1. Ik noem uw bundel: Van den Blootvoet [/] waarin opgenomen de tweede, gewijzigde, druk van In den Zoeten Inval.^41. 2. In den Zoeten: voeg ik een 3-4 gedichten bij; de rest blijft onveranderd.^42. 3. Vooraan komen eenige gedichten [/] Gogol - Dag van schoonheid, enz. [/]

37. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [mei/juni 1930].

38. Marco Daane, De vrijheid nog veroveren. Richard Minne 1891-1965, p. 223, noot 26.

39. Uit regel 3 van het gedicht ‘Gezelliana I’. Het is in april 1932 in Helikon en in februari 1934 in Forum gepubliceerd.

40. Brief van Minne aan Herreman, d.d. 17 juni 1930.

41. In mijn proefschrift In duizenden varianten (zie noot 67) is dit de eerste druk.

42. Vermoedelijk is dit een selectie uit de vijf ‘Kleine Gedichten’.

[p. 11]

Brief van Raymond Herreman aan Richard Minne, ongedateerd [juni 1930] (Collectie AMVC-Letterenhuis)

Dan een rubriek: Brieven (& gedichten) [/] Dan een rubriek: Wijsheid en lichte kost (kleine kwatrijnen) [/] Daarna: De Zoeten.^43.

43. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [juni 1930].

De samenstelling van de Hijman-uitgave

Vermoedelijk zag de samenstelling van de nieuwe bundel er als volgt uit. De volgorde van de gedichten is willekeurig, aangezien er geen bronnenmateriaal is overgeleverd waaruit de ordening van de gedichten en de samenstelling van de bundel kan worden gereconstrueerd:

[p. 12]

‘Hoveniersgedicht’

‘Critiek’

‘Gogol’

‘De verre zekerheid’

‘Gezelliana II’

‘Dag van schoonheid’

‘Gezelliana I’^44.

Brieven (& gedichten)	[rubriek]
Wijsheid en lichte kost	[rubriek]
‘Berijmde spreuken I’
‘Melancholie’
‘Donder’
In den zoeten inval	[samenstelling eerste druk]

Uit een volgende, niet bewaard gebleven brief van Hijman - waar Herreman aan refereert - blijkt dat de onenigheid die in mei/juni 1930 is ontstaan over bepaalde contractuele punten (in casu de verkoopprijs en het honorarium) tot het opschorten van het plan heeft geleid. Uit een latere brief van Herreman, van eind november of begin december 1930^45., weten we dat Hijman afhaakte omdat de bundel te omvangrijk zou worden voor de serie die werd opgezet. Hijman heeft wel voorgesteld om onuitgegeven oorspronkelijk werk van Minne in zijn fonds op te nemen. Hijman was dus niet geïnteresseerd in een herdruk, zoals Herreman van meet af aan verkeerdelijk veronderstelde, maar in een nieuwe dichtbundel of onuitgegeven proza. Met name Minnes roman Heineke Vos en zijn biograaf, die kort tevoren was voltooid. Minne schreef aan Herreman:

Hyman, enz... schrijft me het hierbijgaande. Wilt ge zoo goed zijn de zaak eens te schikken. Mij is 't al om 't even. Met zijn proza bedoelt hij zeker Heineke Vos? Dat kan zeker nog niet? (prijs van Brabant). Overigens eerst in tijdschrift. - Wat moet ik antwoorden? Gelief me den brief terug te sturen, en tevens aan Maurice te vragen dat hij 't zelfde doet met dezen die nog in zijn bezit is. [...] Ik had ook liever, vooral als de nieuwe verzen afzonderlijk uitgegeven worden, dat de titel luide: Distels of Tengels of Wolvenijzers en Schietgeweren of zoo iets.^46.

Blijkbaar was er op dat ogenblik al sprake van de uitgave van een nieuwe bundel die Hijman dan weer wel zou uitgeven.

Begin augustus stelde Herreman aan Minne voor, gezien de andere uitgaveplannen, nieuwe gedichten te maken en de versie van Heineke Vos die hij had gecorrigeerd nog eens door te nemen: ‘Ik zal zooals ge mij vraagt, nieuwe verzen

44. Het is me niet bekend of ook de gedichten die in De Vrije Bladen en Nu zijn gepubliceerd, in Van den Blootvoet zouden worden opgenomen.

45. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [eind november/begin december 1930].

46. Brief van Minne aan Herreman, d.d. 22 juli [1930].

[p. 13]

Herremans typoscript van Minnes gedicht “Gezelliana II” voor Hijmans uitgave (Collectie AMVC-Letterenhuis)

maken. Ik ben tot alles in staat. Zelfs tot dat. Ik schrijf ook in dien zin tot Hijman, ook wat betreft Heineke schrijf ik hem. Stuur mij uw aanteekeningen aangaande Heineke. Ik zal het opnieuw doorwerken’.^47. Herreman bleef aandringen: ‘Zend mij alle dagen 1 gedicht voor Hyman’.^48.

Herreman stapte begin augustus definitief af van het idee-fixe voor een vermeerderde editie van In den zoeten inval. Hij stelde aan Minne voor dertig nieuwe gedichten te schrijven en er met de bestaande twintig gedichten, die Minne na de uitgave van In den zoeten inval had geschreven, een nieuwe bundel mee samen te stellen:

Ik was aan zee en vind nu uw brief en die van Hyman. Ik heb het nog liefst, dat gij een nieuwen bundel maakt. Die herdruk van Zoeten met wat nieuwe verzen was toch maar boerenbedrog. Ook mag de bundel niet in twee gesplitst worden. Dat heeft natuurlijk geen zin. Er blijft u dus maar iets te doen: nog 30 gedichten schrijven. Bij alles wat ik van u heb zijn er geen gedichten meer die Maurice en ik willen laten doorgaan. Ik had er een 50-tal uit uw brieven gehaald, meest alle strofen van 4 regels. Dat zal alles wel gaan in uw ‘nagelaten’ werk, maar als nieuwe bundel na den Zoeten zou het er poverkes uitzien. Greshoff, die ze ook allemaal las, zou alles willen geven; maar G. is niet kieskeurig. Ik vind dat gij u zoudt kleineeren. Zet u aan het dichten. Geloof mij, het is het beste dat gij kunt doen. Vloek niet. Werk. [...] Met het proza bedoelt H.S. & V. d. Zande zeker Heineke. Schrijf hem, dat gij het gaarne eerst voor een prijskamp en daarna voor een tijdschrift zoudt voorbehouden om er wat geld uit te halen. Ik geef u nogmaals

47. Brief van Minne aan Herreman, d.d. begin augustus 1930.

48. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [augustus 1930].

[p. 14]

ter overweging, dat gij het opnieuw zoudt overkloppen na mijn aanteekeningen te hebben gelezen. Schrijf mij ja, en ik lees het nog eens aandachtig. Vele bladzijden zijn nog wat slordig. [...] Schrijf dus aan Hyman, dat ge verzen zult opzenden. En maak er: iederen dag 2 en binnen een 20 dagen zijt ge klaar.^49.

De twintig ‘nieuwe gedichten’ die Minne na de uitgave van In den zoeten inval, in de periode mei 1927-augustus 1930 heeft geschreven, zijn:

‘Hymne aan een sofa’^50.

‘Versleten Goden’

‘Critiek’

‘Hoveniersgedicht’

‘Gogol’

‘Berijmde spreuken I’

‘Melancholie’

‘Op den boer XI’

‘Dagen I’

‘Dagen II’

‘Dagen III’

‘Aan Gérard de Nerval’

‘Uitkijk’

‘Waarom?’

‘De verre zekerheid’

‘Nacht’

‘Onoplettenheid gestraft’

‘Brief’

‘Gezelliana II’

‘Mijn vriend’

‘Donder’

‘Gezelliana I’

Op 3 augustus spoorde Herreman Minne aan tot actie: ‘Hyman, Stenfert enz. zit op nieuws te wachten en gij moet regelen. Neem uw pen, het regent toch’.^51. Minne informeerde op 22 september naar de stand van zaken: ‘Kunt ge me niet opgeven welke gedichten ge reeds uitgestoken hebt voor Hyman? En hoeveel ge er nog tekort komt?’.^52. In oktober kreeg Minne het bericht dat A.A.M. Stols de roman Heineke Vos en zijn biograaf wilde uitgeven. Minne vroeg opnieuw advies aan Herreman: ‘Stols stelt me voor Heineke uit te geven. Eerste oplage van 1000 ex. aan ± 18 fr. honorarium: 1/8 van den verkoopprijs per ex. Kan ik daar op ingaan? of moet ik me bij Hijman houden? Schrijf me, want Stols vraagt zoo spoedig mogelijk antwoord’.^53.

Met de volgende brief zijn de plannen voor een tweede, vermeerderde druk van In den zoeten inval, die in april 1930 is gepland en in september had moeten ver-

49. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [begin augustus 1930].

50. Het gedicht komt al in de drie ontwerpbundels voor. In augustus 1927 heeft Minne het bewerkt.

51. Briefkaart van Minne aan Herreman, ongedateerd [datum poststempel: 3.VIII.1930].

52. Brief van Minne aan Herreman, d.d. 22 september 1930.

53. Briefkaart van Minne aan Herreman, ongedateerd [datum poststempel: 29.X.30]. De ontstaans- en drukgeschiedenis van Heineke Vos en zijn biograaf is nog niet geschreven.

[p. 15]

schijnen, definitief opgeborgen. Minne zou een compleet nieuwe bundel afleveren bij Hijman. Eind september leverde hij het gedicht ‘Adieu’ in.^54. Herreman schreef: ‘“Vaarwel” is van het beste. Ik heb uw oudere verzen nog niet nader nagezien. Maar het is alles toch minder goed dan wat ge nu schrijft. Schrijf meer. [...] Voor uw bundel bij Hijman hebt ge nog ± 20 gedichten te kort. Werk wat meer’.^55. Minne leverde, ondanks Herremans herhaalde aandringen, geen gedichten meer in: ‘ZAKELIJK. [...] Hebt ge mijn oude verzen al ingezien? Zoo ja, kan er nog iets van gebruikt worden? Stuur ze terug na selektie. [...] Die 20 gedichten die ik nog moet maken voor Hyman vallen me zwaar. Ik tjoes aan mijn pennestok. Er komt niets uit. Zoolang die 20 hoeren me liggen te kwellen kan ik aan niets anders beginnen’.^56. Herreman was eind november klaar met het selecteren van de ‘oude verzen’, maar was ontevreden over de kwaliteit. Die gedichten zijn vervolgens geretourneerd. ‘Ge moet 20 gedichten maken voor een zakelijke uitgave en ge kunt niet; maar als er geen zaak mee gemoeid was zoudt ge in dien tijd reeds 200 gedichten gemaakt hebben. [...] Uw oude verzen heb ik getrieerd; een hele boel gaat niet; de ander helft moet in ieder geval duchtig omgewerkt worden. Ze liggen hier voor mij om ze u stuk voor stuk weer te zenden.’^57.

Minne wist op 27 november blijkbaar niet meer dat Hijman niet zozeer een tweede druk van In den zoeten inval wilde uitgeven. Of hij hoopte gewoon in die periode van twijfels, creatieve onmacht en miskenning dat hij dan geen nieuwe gedichten meer moest afleveren^58.: ‘Hyman heeft dus de 2e uitgave van den Zoeten gevraagd? Prachtig. Stuur maar direkt op. Intijds geraakt mijn nieuwen bundel klaar’.^59. Herreman reageerde misnoegd:

Gij staat daar nu gelijk een pasgeboren schaap van den Zoeten te spreken; ik weet toch goed dat ik u vroeger reeds van die tweede editie bij Hijman heb gesproken, nadat deze meneer had gevonden dat de Zoeten samen met de twintig nieuwe gedichten een te groot volumen ging worden voor de collectie waarin het moest komen. Het is voor dien nieuwen bundel, gansch nieuw dus, dat gij benevens de twintig gedichten die er reeds zijn, nog een twintigtal andere zoudt moeten maken; daarvan hebt gij er nu reeds een zestal^60., met nog 18 zijt gij zoo goed als klaar; dat is een week werk. Laat u godverdomme toch niet den dieperik ingaan met uw onmogelijke stemmingen, want het is goed poète maudit te zijn, gelijk een Prosper Van Langendonck, maar bij slot van rekening is Van de Woestijne niet minder maudit en toch een grooter dichter. Ga uw glazeken pakken als 't past, maar werk de rest van den dag en spreek verder niet meer van tweederangstijdschriften om uw proza of poëzie te plaatsen, nu de tijd aanbreekt dat gij overal zult gevraagd worden [...].^61.

Ondertussen had Herreman Minnes gedichten teruggestuurd. Op 9 december werkte Herreman nog steeds aan de voorbereiding van een nieuwe bundel en hij vroeg Minne gedichten te bewerken. Zelf had hij nog enkele gedichten van Minne uit de eigen papieren opgedolven: ‘Ik zend u nog eenige gedichten, en ge moogt

54. De titel van het gedicht is in dit stadium: ‘Vaarwel’. Marco Daane wijt die kortstondige opstoot van literaire werkkracht of ‘nieuwe hoop’ aan Minnes lectuur van de roman André Terval of Inleiding tot een leven van gelijkmoedigheid en de ontluikende vriendschap met Raymond Brulez (zomer en najaar 1930). ‘In een razend tempo schreef hij plots wel vijf nieuwe hoofdstukken van Heineke Vos’. Tekstgenetisch onderzoek heeft uitgewezen dat ook de gedichten ‘Nawoord’, ‘Vademecum voor den dichter’, ‘Verordening’ en ‘Schietgebed’ vòòr september 1931 zijn ontstaan. Hoe moeilijk Minne het met de dichtopdracht ook had, toch sprong hij in 1930 en 1931 verder dan ‘van hot naar her, alles uitproberend en niets afmakend’. De vrijheid nog veroveren. Richard Minne 1891-1965, p. 225-226, noot 26.

55. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [eind september 1930].

56. Brief van Minne aan Herreman, d.d. 21 november 1930.

57. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [eind november 1930].

58. D.A.M. Binnendijk had Minne op 20 augustus 1930 uitgenodigd een bijdrage te leveren voor Balans. Jaarboek van Nederlandsche kunst zoals blijkt uit een brief van Binnendijk aan Minne van die datum (Collectie Minne, Vakgroep Nederlandse literatuur, Universiteit Gent). Minne stuurde op 12 september vier niet-achterhaalde gedichten in (Brief van Minne aan Binnendijk, Letterkundig museum, Den Haag). Korte tijd later heeft Binnendijk de kopij voor het jaarboek Balans, de opvolger van Erts almanak, geretourneerd. In zijn dagboek noteerde Minne op 23 september 1930: ‘“Tot mijn grooten spijt - aldus de h. D.A.M. Binnendijk - moet ik u uw bijdragen terugzenden. Ik kon er geen keuze uit doen”. Dank u. Dat is de eerste maal dat iemand zich veroorlooft mijn kopij af te wijzen. Ik gooi den brief waar hij vliegen wil. Gedurende vijf minuten wrijf ik mijn censor een grenzelooze pretentie aan. De h. D.A.M. Binnendijk moet een stijve Hollander zijn die niets van Vlaamsche poëzie snapt! Een oogenblik later raap ik den brief zorgvuldig op en neem een deel der pretentie op mijn rekening. Maar den h. D.A.M. Binnendijk absolveeren, dat gaat niet. In voorkomend geval zal ik het hem zelfs betaald zetten, geloof ik. Niet met afbrekerij, maar met onverschilligheid. Ook een manier “den superieuren geest” uit te hangen. Gelukkig ben ik geen criticus. Ik haal de schouders op en kijk in de wolken. Het geloof in zich zelf bergt algelijk zonderling venijn in zijn staart’. Het dagboek wordt bewaard in de Collectie Minne, Vakgroep Nederlandse literatuur, Universiteit Gent. In september 1929 had Minne al vijf gedichten ingestuurd voor Erts 1930 en drie gedichten geretourneerd gekregen. Niet Binnendijk, maar wel Minnes mederedacteuren van 't Fonteintje en korte tijd later Dirk Coster weigerden als eersten gedichten van Minne (De Stem, 1926). Zie verder Yves T'Sjoen, ‘“Ik tjoes aan mijn pennestok”. Voor publicatie geweigerde gedichten van Richard Minne’, in Poëziekrant 25 (2001), nr. 6, november/december, p. 12-22.

59. Brief van Minne aan Herreman, d.d. 27 november 1930.

60. Het is niet te achterhalen welke zes gedichten worden bedoeld.

61. Brief van Herreman aan Minne, ongedateerd [eind november/begin december 1930].

[p. 16]

niet nalaten er de beste van te herwerken; met een klein draaiken zijn ze gansch van u; neem ze ter hand wanneer gij onlust voelt en niet werken kunt, en gij zult zelf in inspiratie geraken onder den invloed van uw gedichten; er is daar eentje bij van een zoo schoonen vorm dat ik er geen zin zou moeten in vinden om het schoon te achten. Laat nu niet af en maak uw bundel gereed’.^62. Het is me onbekend naar welk gedicht Herreman verwijst. Ondertussen hoopte Minne dat Herreman uit de ‘oude gedichten’ nog bruikbaar materiaal voor de nieuwe bundel zou kunnen halen: ‘Zoek op 't gemak voort in mijn oude gedichten die ik u stuurde. Wellicht vindt ge nog iets’.^63. En ook eind december stuurde Herreman gedichten naar Minne met de opdracht een nieuwe versie te maken: ‘Hier nog verzen. Wat nog overblijft is niet veel meer. Maar ik zie in al die gedichten zulke schoone dingen, dat ik u op mijn knieën smeek ze te herwerken. En zend ze mij rap stuk voor stuk terug’.^64.

Op 25 december 1930 en 6 januari 1931^65., daags vòòr Minne in dienst trad van de Gentse socialistische krant Vooruit, informeerde Herreman nog naar de Hijman-bundel. Pas op 31 maart 1931 reageerde Minne: ‘Zeg me ook eens hoeveel gedichten ik nog moet hebben om aan een boekje te geraken, (voor Hyman)’.^66. Ondertussen publiceerde Minne, door bemiddeling van Herreman, gedichten in Helikon. De plannen voor een nieuwe bundel van Minne in het fonds van Hijman, Stenfert Kroese & Van der Zande zijn toen definitief opgeborgen.^67.

De redactie van Vooruit (1931), met op de achterste rij (rechts): Richard Minne en Frits van den Berghe (Collectie AMSAB)

62. Brief van Herreman aan Minne, d.d. 9 december 1930.

63. Brief van Minne aan Herreman, d.d. 15 december 1930.

64. Briefkaart [briefhoofd: Le Peuple] van Herreman aan Minne, ongedateerd [eind december 1930].

65. Brieven van Herreman aan Minne, d.d. 25 december 1930 en 6 januari 1930 [= 1931].

66. Brief van Minne aan Herreman, d.d. 31 maart 1931.

67. Deze bijdrage is een bewerkte versie van een hoofdstuk in mijn proefschrift In duizenden varianten. Historisch-kritische editie van Richard Minnes Gedichten (Vakgroep Nederlandse literatuur, Universiteit Gent, promotie: 2 februari 2001). In het artikel maakte ik gebruik van onderzoeksresultaten die in het Commentaar (deel 2, bundels 1 en 2) worden gepresenteerd. Het typoscript van de dissertatie is beschikbaar in het Letterkundig Museum (Den Haag), het AMVC-Letterenhuis (Antwerpen), de Vakgroepbibliotheek Nederlandse literatuur (Universiteit Gent) en de Documentatieafdeling van het Poëziecentrum (Gent).