|
| |
| |
| |
Commentaren
Brief aan de redactie
Dear Editor,
You cannot have expected me to allow the review of my book, Adriaen van de Venne's Album, published in your last issue (4. 1988. no.2) to pass unchallenged. Written by Marc van Vaeck, a student of Dutch literature with a special interest in van de Venne, it certainly came as a surprise: he read some preliminary notes I put together while research on the album was underway, as well as sections of the completed text before it went to press. Further correspondence and telephone calls passed between us, for which (although little was actually gleaned from them) I acknowledge him with particular gratitude in the foreword to the book. As these pleasantries were exchanged there was little intimation that he found my text so objectionable. That he should now choose to review it with such unremitting hostility puzzles me. Van de Venne's motto was ick soeck en vind; Mr van Vaeck's might be ick soeck maer fouten, en vind maer fouten. But my main complaint is that these supposed faults are all misrepresentations of my text: he attacks me for saying things that I do not, and for not saying things that I do. And his review contributes nothing to our understanding of the album.
Let me give just a few examples: I go out of my way to explain that the book is not a monograph on the artist (e.g. on pp.41-42, and in the Foreword), but concentrates on van de Venne's activities that have some bearing on the album. Yet van Vaeck rebukes me, for instance, for not writing at length about the van Waesberghes of Rotterdam, printers who collaborated with van de Venne only after the album was finished. In fact I mention Pieter van Waesberghe on p.40 (giving further literature on this subject); but the relationship sheds no light on van de Venne's album and was therefore irrelevant to the book's purpose. I can only suppose that the reviewer had fostered different expectations: Als je iets soeckt dat je niet vindt, ben je te leur gesteld.
Van Vaeck's negative viewpoint unfortunately colours his comments on more serious matters. One example is his critique of my discussion of folio 5. The drawing probably shows the stadholder on horseback followed by mounted trumpeters and the cavalry of the army of the united provinces. Your reviewer reprimands me for comparing its iconography to that of van de Venne's own illustration in Valerius's Neder-landtsche Gedenck-clanck of a related subject produced at about the same time (most reviewers would have criticised me for omitting to mention it). He also berates me for noting that the motif of trumpets in a call-to-arms occurs in Zincgreff's Emblematum Ethico-Politicorum of 1619, a book which, as van Vaeck fails to mention, was dedicated to the Winter King, the man who probably commissioned van de Venne's album. This connection strikes me as rather significant. And as Zincgreff's book has other points of contact with the album's iconography (as noted in my text), I cannot go along with your reviewer's recriminations.
From my text on folio 43, the Herring-Buss shooting her Nets, he takes my conclusion out of context. The drawing precisely copies an illustration of a fishing-boat
| |
| |
in Roemer Visscher's emblem-book, the Sinnepoppen of 1614. Visscher used the image for an allegory of mercantile investment, entitled De kost moet voor de baet uit. In most cases, there would be no reason to suggest that an artist reused an image because he wanted to convey the same meaning. But there are important grounds for believing that, in this instance, this might have been the case: it is the only known copy after another artist in the whole of van de Venne's large oeuvre. That it should exist among the drawings in the album is all the more odd because they otherwise show him at his most original and inventive. Furthermore, van de Venne's competence as a marine artist is not in doubt, and led Laurens J. Bol to devote a separate chapter to him in his standard work on Dutch marine painting, Die Holländische Marinemalerei (Braunschweig, 1973). So we have to explain why, in this one, unique case, van de Venne chose to make a precise copy of Roemer Visscher's illustration rather than to invent his own. The idea that he did so because he wanted to convey the same meaning is a reasonable conclusion that is supported by other factors. There is the context of the illustration in the album: it figures among representations of the merchant class in Dutch society, where an allegory of mercantile investment is wholly appropriate. To argue, like van Vaeck, that it merely represents the fishing industry (which I allow as a possible connotation), no more, no less, is untenable. If this had been van de Venne's sole intention, he would have placed the drawing in its correct context, later in the album, among the other industries depicted there. He would also have created an image of his own invention. My conclusion I nevertheless qualify, calling it ‘probable’. Yet in spite of these arguments, presented at length in my book (some are even repeated in order to stress them), van Vaeck has the
temerity to write that
Roemer Visscher's meaning wordt door door Royalton-Kisch klakkeloos op de goache overgedragen. I fear that the candle and spectacles would not avail!
Another, less direct relationship with Roemer Visscher's emblem book occurs on folio 89, the Pile-Driver. This time van Vaeck believes that van de Venne's meaning is indeed related to that in the Sinnepoppen. Clearly I cannot win! He further protests that I should have shown another, contemporary scene with a man with his hands inside his flybuttons as part of a sexual joke. Otherwise he feels that such an interpretation is inadmissible. But is it stretching the argument very far to suggest that a drawing which occurs in a section of the album that contains numerous sexual jokes, and which shows a pile-driver with a man pushing his hand into his fly, may also contain a sexual joke? Surely not. Even if I had proposed such a naked argument (which I do not), would it be worth going to press to object to it? But once again, van Vaeck's statement is wholly untrue: I do give contemporary examples of the motif. Not just one but two. The first, reproduced on p. 306, is a print after van de Venne himself with an explanatory text. The second is another folio in the album, no 83. How your reviewer failed to notice these I cannot imagine.
I could continue, but do not wish to test your readers' patience. Van Vaeck says that my book inspired a mass of opmerkingen, a remark from which I take heart: it is the books that inspire nothing that merit the response of a hostile pen.
| |
| |
At first I had considered ignoring the review altogether, but silence can seem like an admission of guilt. Among the eleven reviews I have seen so far, including two by more experienced scholars with primarily literary interests (professors of Dutch literature at the universities of Amsterdam and Nijmegen) van Vaeck's opinion is isolated. And I do think it strange that he still has not seen the album, although he came to this country quite recently. As van de Venne might have said, als je niets soeckt, vind' je niets.
Yours sincerely,
Martin Royalton-Kisch
| |
‘Alle moeyte heeft eyndlijck noch vermaeck’: antwoord aan M. Royalton-Kisch
M. van Vaeck
Op de wetenschappelijke aspecten van Royalton-Kischs antwoord ga ik graag in. Mijn artikel moge dan al niets bijdragen ‘to our understanding of the album’, een afwijkende visie wordt er wel duidelijk in gepresenteerd (p.76-7). Anders dan bij R.-K. is mijn betoog erop gericht Van de Vennes album in de eerste plaats te onderkennen als een bimediaal genre dat niet alleen sterk verschilt van dat van het embleem, maar dat ook anders fungeert. Vanuit deze invalshoek wordt mijn terughoudendheid om telkens weer emblemen te hanteren bij de interpretatie van de ver-schillende albumbladen begrijpelijk. Even begrijpelijk wordt mijn pleidooi om deze bladen o.m. (zoals R.-K. terecht doet) telkens weer te relateren aan de tekstrol ‘TLANTS STERCKTE’ die op de eerste gouache (zowat het titelblad) staat afgebeeld. De nadruk op het album als een specifiek bimediaal genre maakt het tevens mogelijk om de bundel moeiteloos te verbinden met die andere reeksen tekeningen (eveneens voorzien van titelblad) van Van de Venne. Bovendien valt op die manier het album te situeren binnen Van de Vennes voorkeur voor het gebruik van allerhande bimediale genres waarmee hij de door hem zo geprezen ‘Sinne-cunst’ in de praktijk omzette.
Las R.-K. in mijn bijdrage weinig nieuws, de standpunten liggen methodologisch ver uit elkaar, de implicaties ervan voor de interpretatie van sommige albumbladen zijn ingrijpend. Overigens sta ik met mijn huiver om zonder veel omzichtigheid z.g. emblematische duidingen te gaan zoeken in specimina van genres die niet rechtstreeks onder de emblematiek ressorteren, minder geïso- | |
| |
leerd dan R.-K. wel meent. Precies in De zeventiende eeuw 4 (1988) 2 brak de kunsthistoricus E.J. Sluiter een lans om slechts met de grootste reserve emblematische lezingen en de daarmee gepaard gaande didactische denkbeelden naar de genreschilderkunst te transponeren.
Vanuit de methodologisch verschillende aanpak valt mijn kritiek op R.-K.'s interpretatie van fol. 5 (stadhouder met trompetters en troepen), fol. 48 (haringbuis) en fol. 89 (heitoestel) evenals R.-K.'s afwijzende repliek hierop gemakkelijk te verklaren. R.-K.'s suggestie bij fol. 5 (mede ingegeven door Zincgreffs embleem) als zou de gouache de stadhouder in zijn oorlogszuchtige ambities affirmeren (p. 93), is een al te specifieke invulling van de didactische impact die bij dit albumblad wordt verondersteld. Veel meer dan een stadhouder in krijgsuitrusting die zijn legers aanvoert, valt er op de voorstelling niet te zien. Een gelijkaardige bedenking opper ik voor fol. 48: ik kan er moeilijk meer in ontdekken dan een picturale ontlening aan Visscher. Dat ik voor fol. 89 dan weer wel Visschers sub- scriptio valabel acht, is niet in strijd met het bovenstaande. Visschers bedenkingen (een laudatio van de Hollandse inventiviteit die de natie groot maakte) valt vanuit het titelblad van het album zelf te verdedigen.
De volgende bemerkingen zijn van een andere orde. Het obscene grapje op fol. 8 blijf ik missen, niet zozeer door een candide ingesteldheid dan wel door ongeloof bij het bekijken van het minuscule figuurtje. Ik citeer mijn bezwaar: ‘Uiteindelijk had het betoog hier zeker moeten worden ondersteund met eigentijdse vindplaatsen van een dergelijke sexuele metafoor en zelfs dan blijft het allemaal wel erg speculatief’ (p. 80). Ik trachtte hiermee in eerste instantie aan R.-K.'s betoog tegemoet te komen. De vindplaatsen die hij nu opgeeft, illustreren de bedoelde metafoor (een heitoestel erotisch geduid) niet. Op het overige van mijn bezwaar gaat de auteur niet in.
Over R.-K.'s verwijt i.v.m. de impact van de Van Waesberghes voor Van de Vennes carrière kan ik kort zijn. Het belang ervan heb ik in mijn vorige bijdrage uiteengezet; voor het album uit 1626 doet het inderdaad niet ter zake. Dat de auteur zijn biografische notities evenwel beperkte tot gegevens relevant voor het album uit de jaren rond 1626, valt niet uit het boek af te lezen. In het ‘Foreword’ heeft de auteur het in dit verband over de politiek-historische achtergrond (p. 7), op p. 41-2 over ‘Van de Venne's art’! ook uit de gegeven biografische schets blijken deze beperkingen niet. Op de andere gesignaleerde retouches en bezwaren (bv. over de vergelijking van Van de Vennes poëtica met die van Vondel) gaat de auteur niet in.
Van de persoonlijke toon in R.-K.'s repliek distantieer ik mij nadrukkelijk. Uitlatingen als ‘unremitting hostility’, ‘correspondence and telephone calls passed between us (...) although little was actually gleaned from them’ (in zijn brief van 15 juli '86 dacht R.-K. er altans anders over: ‘Your notes do include several suggestions, which have prevented me from making some awful mistakes’), ‘objectionable’, ‘Van Vaeck's negative viewpoint’, ‘the response of a hostile pen’ of het het gebruiken van een gezagsargumentatie (cf. de verwijzing naar de positieve toon van ‘eleven reviews (...) including two by more experienced scholars with primarily literary interests’) doen niet ter zake en horen zeker niet thuis
| |
| |
in een wetenschappelijk discours. R.-K.'s betoog op dit vlak vervalt jammerlijk in een chronique scandaleuse. En toch, de schandaalkroniek heeft ook haar rechten. In 1987 woonde ik te Glasgow een embleemcongres bij. Een ‘ommetje’ naar Londen heb ik toen niet gemaakt, duidelijk neemt R.-K. mij dit kwalijk. Het verbaast me dan ook dat R.-K. hier een mooie kans onbenut laat om me wetenschappelijk op de vingers te tikken: ik had nl. nooit in mijn bijdrage mogen stellen dat de kleurreproducties voortreffelijk zijn zonder het origineel te hebben gezien. En toch meen ik ook die uitlating obstinaat te mogen staande houden.
| |
Antwoord aan B. van Selm
H.H. Kubbinga
Collega Van Selm (De zeventiende eeuw 5 (1989) 215-216) heeft gelijk: inderdaad stond Beeckmans catalogus al vermeld in E. Celani's artikel ‘Alcuni rari cataloghi di biblioteche vendute’, zoals verschenen in La Bibliofilía 12 (1910) 241-247. Het betrokken stuk geeft echter alleen de letterlijke tekst van de titelpagina der catalogi en de namen van de daarin gehanteerde rubrieken. De auteur wekt niet de indruk enig idee te hebben wie de bezitters van de ter veiling aangeboden boekerijen waren geweest. Als bibliofiel c.q. boekhistoricus behoefde hij daar misschien in eerste instantie ook geen rekening mee te houden. Toch kan zo'n afstandelijke houding tot merkwaardige situaties leiden. Het is te verwachten dat Celani, mocht hij de veilingcatalogus van Galilei of Descartes zijn tegengekomen, deze even klinisch zou hebben geregistreerd als nu die van Beeckman. In zekere zin heeft collega Van Selm, als boekhistoricus, even academisch te werk moeten gaan bij de redactie van zijn proefschrift en daarna. Terwijl heel Nederland - niet overdrijven: heel wetenschapshistorisch Nederland - ademloos getuige was van de viering van het ‘Beeckman’-jaar, 1988, zweeg Van Selm in alle talen over zijn kennis van het bestaan van Beeckmans veilingcatalogus. Wie ook maar enigszins bekend is in het Jeruzalem van de wetenschaps-geschiedenis, beseft dat dit hem zichtbaar moeite gekost moet hebben. Tenzij Van Selm, zoals eerder Celani, eenvoudig niet wist wie Beeckman was. Dat is echter onwaarschijnlijk aangezien Van Selm, zoals gebleken is, De zeventiende eeuw leest.
Onzin, natuurlijk, deze ‘Umwertung’ van de teneur van Van Selms reactie op mijn vondst. Evenzo was het, van zijn kant, onzin te veronderstellen dat het mij alleen om de ‘eer’ zou gaan. Waar het om gaat is dit: wetenschapshistorisch gezien bestond Beeckmans catalogus tot voor kort nog niet; nu bestaat hij wel als zodanig. Dit had de verdienste van Celani of Van Selm kunnen zijn: nu, zeker na het artikel van Van Selm, beschouw ik het als de mijne.
| |
| |
| |
Enige correcties:
- het artikel van Celani staat, in tegenstelling tot wat Van Selm schrijft, niet aangegeven in deel 3 (Leiden, 1928) van H.J. Ruys' Repertorium der verhandelingen en bijdragen betreffende de geschiedenis des vaderlands (kol.3): dit deel bestrijkt immers de periode 1911-1920. Evenmin werd het verwerkt in de onder redactie van L.D. Petit tot stand gekomen delen I en II van dit werk (Leiden, 1907-1913).
- Celani vermeldt als datum van de veiling van Beeckmans boekerij 4 juli 1637; dit moet zijn 14 juli 1637. Op de afbeelding van de titelpagina zoals deze staat afgedrukt in de aankondiging van mijn vondst in de Revue d'Histoire des Sciences 42 (1/2) 193-195 (1989) is uitsluitend de ‘1’ te lezen: de ‘4’, alleen in de vlek te onderscheiden met het convoluut in de hand, is op de copie onleesbaar geworden.
- de volgorde waarin Celani de titelbladen weergeeft is niet die waarin zij in de bundel zijn verwerkt.
- Celani signaleerde 22 items in de bundel, waarvan hij er 2 als ‘foglio volante’, ‘los blad’, karakteriseerde. Toen ik de bundel doorbladerde (mei 1988), ontbraken de laatste. Ik kwam ook niet verder dan 18: de veilingcatalogus van Westerburgius heb ik tot mijn spijt over het hoofd gezien; bovendien heb ik niet goed geteld. Schande! Ik hoop mijn fouten goed te maken in de publikatie die ik voorbereid over Beeckmans catalogus. Daarbij zal ik zeker ook gebruik maken van collega Van Selms overigens prachtige studie Een menighte treffelijcke Boecken. Nederlandse boekhandelscatalogi in het begin van de zeventiende eeuw.
| |
Résumé:
Comme M B. van Selm (Université de Leyde) l'a indiqué trés justement, le catalogue de la vente aux enchères de la bibliothèque d'Isaac Beeckman n'est pas ‘nouveau’, ainsi que je l'ai présenté auparavant. Il a déjà été signalé par E. Celani, dans son article ‘Alcuni rari cataloghi di biblioteche vendute’, qui parut dans La Bibliofilia (Florence) 12 (1910) 241-247, article qui a échappé jusqu'ici à l'attention des historiens des sciences.
Discussie gesloten
Redactie
|
|
Auteursrechtelijk beschermd