Logo DBNL
De Zeventiende Eeuw. Jaargang 3 (1987)

De Zeventiende Eeuw. Jaargang 3

(1987)– [tijdschrift] Zeventiende Eeuw, De–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Hoe is het met Dorothée van Dorp verder gegaan?
Elisabeth Keesing

Als we alles wat op papier staat geloven, dan hebben Huygens en Dorothée van Dorp elkaar drie keer voor het eerst ontmoet; ze hebben twee keer met elkaar gebroken en ze zijn hun leven lang vrienden gebleven.

In een tot haar gericht vers van 1619 zegt hij dat ze ‘den lieven knoop, den aengenaemen bandt’1. gelegd hebben toen hij amper achttien was, in 1614 dus. Dat klopt met wat Dorothée in 1622 aan Mary Killigrew schrijft: ‘The willing friendshipp I contracted w.th him euen almost from his childhood is such as no alteration will be able to alter it.’2. Volgens Huygens' dagboek was het in 1615, maar de betreffende aantekening staat in de marge, in één adem met de bruiloft van Houthain en die viel in 1614.3. Wat nu te denken van ‘Doris oft Herderclachte’, waarin alles in het voorjaar van 1616 zou zijn gebeurd?4.

Ik vermoed dat in dit herdersdicht Wahrheit und Dichtung door elkaar staan. Herder Huygens - of Thyrsis, zoals hij zich zelf in een herdersrol noemt5. - zou zijn Doris zijn tegengekomen in het bos, waar zij wandelde met vriendinnen. Die liet ze opeens staan, kwam naar hem toe, nodigde hem uit mee te wandelen, pakte na een paar woorden van hem zijn hand en verklaarde dat ze hem boven ieder ander stelt en al een ringetje voor hem bestemd heeft. Een bladzijde verder is ze ontrouw.

Het kan best zijn dat zij het intiatief nam, dat past bij haar ondernemende aard; maar ik geloof niet in de snelheid waarmee alles achter elkaar gebeurt; en bleven die vriendinnen zo maar staan als een operakoor? Jacob Smit die in zijn boek over Huygens veel aandacht aan Dorothée besteedt, verbaast zich ook over sommige details, onder meer omdat Huygens ‘zo bleu, onhandig en overweldigd is en zich gedraagt als een jongen van 14, 15 jaar.’6.

In voorjaar en zomer van 1616 was hij bijna twintig. Op 10 september, kort na zijn verjaardag, schreef hij een bewonderend sonnet voor een zekere Anne, die hij ‘miracle de ton sexe’ noemt. Hij verheft deze Anne hemelhoog en verklaart dat hij alleen niet verliefd op haar wordt, omdat ‘les loix d'un sacré mariage/ Me defendent l'amour, me commandent l'hommage.’ Ze had hem blijkbaar verboden haar met complimenten te benaderen, want in het briefje waarmee hij zijn vers aanbiedt, zegt hij: ‘le desir de vous complaire a surpassé le pouvoir de vous obeir.’7. Dat klinkt niet bleu en onhandig.

Wat het zwierig amoureuze vers zelf betreft, zo heeft hij ze later, als weduwnaar, ook vaak geschrven en daarvan zei hij achteraf: ‘Mijn hert en is niet

banger/ Dan Dicht en Rijm vereischt: mijn vier en brandt niet langer/ Dan tot het leste vers [...].’8.

Dat kàn, maar dat moet je wel weten. Het is mogelijk dat Dorothée in de herfst van 1616 van vers en brief gehoord heeft - in Haagse kringen van die tijd bleef weinig geheim - en wou tonen, dat zij ook belangstelling voor en van een ander kon hebben. In haar latere brieven heeft ze het al te demonstratief over haar aanbidders.9. Hoe het zij, gedienstige roddelaars vertelden Huygens dat ze met een ander werd gezien; en volgens de ‘Herder-clachte’ bleven ook haar brieven uit.

Hij was diep geschokt en er volgt een periode waarin hij niets van verliefdheid of trouwen wil weten. Maar de band met Dorothée bleef. Ze werden het erover eens, dat ze alleen maar grote vrienden waren, heel platonisch: ‘Een vruntschap sonder sorgh, een liefde sonder smert,/ Twee herten in een siel, twee sielen in een hert,/ Een twee-gemeynen wil, een eendracht van gepeynsen, [...]’10.

Inderdaad zijn in hun brieven uitingen van diepe verbondenheid te vinden. ‘Ick meijn al, dat ick met den song praet, als ik schrijf,’ zegt zij; en hij, 's avonds laat in Stuttgart: ‘le contentement de parler avec vous m'oste tout autre souvenir. Kint, ne vous alienez jamais de moy.’11. Tegelijk houden ze vol, dat ze vrij zijn met een ander te trouwen. ‘[...] si peut estre en mon absence l'envie vous prend de vous engager à quelque autre-vous, je supplie, Choississez le un peu selon mon humeur,’ schrijft Huygens in 1620.12. Dorothée verzekert in 1624: ‘al hoorden ick, dat ghij daer al de schoonste vrijster van Eijngelandt vriden, soo en sou ick er niet eens geloers af sijn, want die liefde, die ghij haer sout dragen, die en pretendeer ick niet eens.’13.

Dorothée kon goed jaloers zijn. Meestal schrijft ze hartelijk over anderen, maar een enkele keer onaardig op het grove af, bijvoorbeeld over het meisje dat getrouwd was met Thomas Edmond, die eens naar haar eigen hand gedongen had.14. Toen Huygens in 1626 begon te vrijen naar het mooiste meisje van Amsterdam, Suzanne van Baerle, werd het heel moeilijk voor Dorothée, want ze hield van ‘Baereltgen’15. en een zuster van Suzanne was met broer Arend van Dorp getrouwd. In het voorjaar van 1626 logeerde Dorothée bij de Van Baerles in Amsterdam. Toen ze daar een paar dagen ziek was, nam ze afscheid van de familie alsof ze stervende was.16.

Dorothée als versmade geliefde in tranen afscheid nemend van het leven - dat lijkt een mooie slotscène. Maar hoe emotioneel ook, Dorothée was vitaal en ongelofelijk actief. Zelfs in dat droeve voorjaar van 1626 is ze in de weer voor anderen, net als in haar brieven, waarin je haar ziet draven om iemand een bruidsschat, een hond of een pageplaats te bezorgen.17. Zelfs vanuit Amsterdam doet ze moeite voor de carrière van haar broers, dat blijkt uit een brief en een gedicht van Huygens.18. En in een notarisakte, juist in april 1626, komt een nieuwe kant van haar te voorschijn: ze was goed in geldzaken en ze hielp de mensen om haar heen niet alleen met hartelijkheid, aanmoediging en boodschappen, maar ook met zakelijke transacties. Die akte van 1626 handelt over niets minder dan een huis dat Dorothée gekocht heeft voor een Engelse officiersweduwe.19.

Haar broers schijnen dat talent van haar onderkend te hebben. De oudste,

Tertulliaen, gaf haar in 1624 het vruchtgebruik van de ambachtsheerlijkheid Dorp.20. Tertulliaen stierf in 1638, de volgende broer had een groeiend gezin en hield de inkomsten zelf. Juist in die tijd zien we Huygens in actie komen om een jaargeld voor de weduwe van Dorp en de juffrouwen van Dorp te krijgen.21.

Dorothée heeft haar inkomen goed gebruikt: in 1654 werd ze aangeslagen voor een vermogen van vierduizend gulden.22. Ze hield zich bezig met leningen van particulier aan particulier, een vorm van belegging die lang in gebruik is gebleven. Saartje Burgerhart en Hendrik Edeling hebben elkaar dank zij zo'n lening leren kennen; Huygens zette zijn geld ook op die manier uit.23. Hij leende vooral aan kleine neringdoenden. Dorothée kende hoog en laag aan het hof; blijkbaar genoot ze vertrouwen en kreeg van eenvoudige mensen grote bedragen in bewaring.24.

Ook waagde ze het borg te staan voor een vriendin, Marie van Eussum-Diert, die bepaald niet goed in geldzaken was. Want toen het bij haar dood bleek dat ze uit dankbaarheid Dorothée tot haar erfgename had benoemd,25. haastte deze zich naar de notaris om te zeggen dat ze twijfelde of ze de nalatenschap wel zonder schade kon aanvaarden, maar bereid was voor de begrafenis en wat verder ‘oirbaer’ was te zorgen, ‘alleen met insicht van medogentheijt ende nootsaeckelijckheijt, mitsgaders voor de eere ende reputatie van de overledene, ende derselver vriend[e] ende geallieerde.’26. Maria Diert was een belangrijke vriendin geweest. Ze stierf in 1651, en in 1620 komt ze voor in brieven van Huygens, al is het maar in het rijtje van mensen die hij laat groeten.27.

In dat rijtje wordt ook een ‘Claesje’ genoemd. Dat was Nicolaas van Santen, die na de dood van zijn vader, een Delftse regent, bij zijn tante Van Eussum-Diert woonde. Als hij in 1624 zijn testament maakt, laat hij haar uit dankbaarheid meer na dan een gewoon legaat.28. Hoe oud hij was heb ik niet kunnen vinden. Zijn oudere broer is van 1592, zijn vader stierf in 1610; waarschijnlijk is hij na 1600 geboren en was hij veel jonger dan Dorothée. Toch heeft hij op den duur een grote rol in haar leven gespeeld en zij in het zijne. Hij sterft in 1635 en laat Dorothée bij codicil vierhonderd gulden na en haar dienstbode honderdvijftig.29. Gezien dat legaat voor de dienstbode moet hij vaak bij haar te gast zijn geweest. Hij was kapitein, dus ging in de zomer mee op veldtocht. Wie de brieven van Dorothée aan Huygens kent, met haar inzicht in zijn karakter en zijn fantasieën, met haar meeleven en aanmoedigen, kan zich voorstellen hoe ze met deze jongeman omsprong. Hij kan problemen gehad hebben; de vader die hij jong verloor, was vermoord,30. en zijn Delftse familie loopt voor kleinigheden naar de notaris. Een hartelijke, amusante en praktische oudere vriendin kon hij gebruiken. Een liefdesrelatie zal het nauwelijks geweest zijn. Eerst na zijn dood kreeg Dorothée van zijn tante een ring als aandenken.31.

In elk geval was Dorothée van Dorp na Huygens' huwelijk geen zielige, uitgerangeerde stakker. Ze bleef door Den Haag draven, gewaardeerd door de mensen die haar kenden.

Ook door Huygens. In 1638, als hij de rouw om Sterre verwerkt heeft, vertelt men in Hofkringen dat hij hevig verliefd is op juffrouw van Dorp en hij ontkent dat allerminst.32. Worp, bij wie Dorothée geen goed kan doen, veronderstelt



illustratie
Verklaring van Dorothée van Dorp, waarbij ze de erfenis van Maria Diert onder beneficie van inventaris aanvaardt.
HGA, Not. PvG fol. 314


dat nu met ‘juffrouw van Dorp’ Dorothées veel jongere stiefzuster Charlotte Marie bedoeld is. Maar Charlotte Marie had haar eigen weduwnaar, Buat (vader van de latere ritmeester Buat), die stierf eer het tot een huwelijk kwam. Hij trad wel al op als doopgetuige bij een Van Dorp33. en hij liet Charlotte Marie vierduizend gulden na. Dat blijkt uit Huygens' correspondentie, hij heeft er druk achterheen gezeten, dat ze dat geld zo gauw mogelijk kreeg.34. Een paar jaar later gaf hij haar een bijbel cadeau,35.

Dat hoefde hij Dorothée niet te doen, want als er een punt was waarop Huygens en Dorothée één van zin waren, dan was het hun geloof. Het blijkt uit hun brieven36. en hij zegt er iets van in het gedicht waarmee hij haar Heilighe Daghen aanbiedt. Charlotte Marie kreeg dat boek niet; Huygens schonk het, behalve aan de vrouw van Hooft aan wie het opgedragen is, aan de vriendinnen die een grote rol in zijn leven speelden. Het vers voor Tessel is het belangrijkste, dat voor Dorothée het eerste. Het begon met ‘Dorothée mijn eerste min'/ Daer ick noch geen ende aen vinn.’ Die regels heeft hij geschrapt en ervoor in de plaats gezet: ‘Door en door gesift gemoed/ Tusschen voor en tegenspoed.’37.

Dorothée hàd veel voor- en tegenspoed ondervonden. Niet alleen toen Huygens met een ander trouwde en Nicolaas van Santen jong stierf. Haar jeugd was al moeilijk. Haar vader is, onder meer, gouverneur van Oostende geweest, dat anderhalf jaar belegerd werd; een barre ervaring voor een kind. Verder heeft ze als kind of heel jong meisje haar moeder verloren. Maar een goed ding in haar leven was de jonge tweede vrouw van haar vader, Sara van Trello, door wie de vrolijke Lucretia van Trello een trouwe vriendin van haar werd.

Vreugde en verdriet ondervond ze ook door haar broers. Ze was in de wolken toen Philips van Dorp in 1624 overal werd geëerd en geprezen, omdat hij een konvooi door de Duinkerker kapers had gehaald.38. Maar in 1636 liet hij het tegenover de Duinkerkers zo schandelijk liggen, dat hij ter verantwoording werd geroepen. Op gezag van Huygens hield de familie dat stil voor Dorothée, totdat hij schreef: ‘Je mag het nu wel aan zijn zuster vertellen.’39.

En dan waren er de kinderen van haar broers. Een heette naar haar, Sara Dorothea40. en een ander, Anna, maakte ze tot haar erfgename.41. Die Anna was ook intelligent, actief en emotioneel, zo blijkt uit de brieven van Huygens' zoons, haar neven. Haar zeer tedere vriendschap met Elisabeth Musch, was spreekwoordelijk in Den Haag, Betje Musch had de bijnaam ‘l'amie’. Soms deed Anna keurig wat hoorde, bijvoorbeeld samen met haar moeder en Dorothée formeel op bezoek gaan bij een nicht, die hen woedend ontving, omdat ze in lang niet geweest waren: ‘je voudrais avoir este present a cette agreable entretenue, et qu'il m'en eust couste quelque chose,’ schreef Christiaan aan Constantijn. Constantijn kon hem jaren later nog iets mooiers melden: ‘Une belle compagnie vient de sortir de la chambre de Toot (= Lodewijk): Buat, Cabellau, l'aisnée Dorp et mademoiselle Nieuveen (= Elisabeth Musch) en habit de garcon, pensez.’42. Van nog later dateert een degelijke, zakelijke brief door Anna namens haar moeder tot Huygens gericht.43.

Die brief ging over familiebezit in oorlogstijd. De veelzijdige Anna was blijkbaar in staat Dorothées geldzaken over te nemen. Er is een testament van na

Dorothées dood waarin een eenvoudige vrouw, die met een kruisje tekent, vijfduizend gulden aan de Lutherse kerk en de armen vermaakt en bijna en passant zegt - het staat in de marge - dat dat geld bij juffrouw van Dorp zaliger in bewaring is.44. Een jaar voor haar dood liet een soldaat van het hof, die haar achthonderd gulden had toevertrouwd, voor de zekerheid informeren, of dat wel veilig zat bij een oud mens. Diakenen zoeken Dorothée op en krijgen van haar te horen, dat ze het geld tot zijn voordeel heeft belegd en dat ze haar familie - dat moet Anna gelden - ervan op de hoogte heeft gebracht, zodat hij niet tekort zal komen en het ‘suver’ terug kan krijgen, als zij komt te ‘succumberen.’45.

Dorothée maakte wat van haar leven en voor Huygens bleef ze een goede vriendin, vaak voor hem in de weer. Blijkbaar zag ze hem geregeld, want ze bezorgt boodschappen en pakjes aan derden. In 1638 moet ze een antwoord van Huygens overbrengen aan Mademoiselle Sluchar. In 1642 schreef hij aan Utricia Ogle, dat hij twee door haar gekopieerde liederen van Mademoiselle van Dorp had ontvangen: ‘jamais si beau pacquet me vint de si belle main par si belle main.’46. Na 1652 is er in de correspondentie tussen Huygens en Westerbaen telkens sprake van manuscripten die door ‘Dorpia’ - Dorothée - en soms door ‘Dorpia minor’ - Charlotte Marie - van de ene dichter naar de andere worden gebracht. Als beide zusters gestorven zijn, constateert Westerbaen dat Huygens en hij zelden meer contact met elkaar hebben.47.

Ook uit andere feitjes blijkt de levende vriendschap. Op zijn reis naar Spa in 1654 bezocht Huygens een gravin van Grobbendonck, familie van Dorothées moeder.48. En zou het toeval zijn, dat er een Catrina Cornelis bij Dorothée in huis woonde?? Trijntje Cornelis was een heel algemene, veel voorkomende naam en ik zou er over zwijgen, als Catrina in november 1657 niet verklaard had, ‘dat sij bij de 8 jaeren bij wijlen Juffr. Dorp heeft gewoont’, dus sinds 1649 of begin 1650. In februari 1650 duikt de naam ‘Trijntje Cornelis’ voor het eerst op in een gedicht van Huygens. Ook buiten het toneelstuk Trijntje Cornelis gebruikt hij meer dan eens haar naam als voorbeeld van een flinke vrouw die tegen een stootje kan en in de moeilijkste omstandigheden raad weet.49.

‘'T sel doncker wese, daer sij de wecht niet en vint,’ zegt Huygens van haar bij monde van Kees de knecht.50. Dat betreft dan de Trijntje uit zijn stuk; de ferme of vindingrijke Trijntje uit de eerdere verzen zóu iets met Dorothées huisgenote te maken kúnnen hebben. Misschién heeft Huygens zijn Zaanse schippersvrouw naar haar vernoemd.

Het was Dorothée die een manuscript van Trijntje Cornelis naar Westerbaen bracht en hem vertelde dat het stuk - kennelijk in besloten kring - zou worden opgevoerd. Ze vertelde smakelijk, want Westerbaen schrijft dat ze hem deed watertanden en vroeg haar een goed woordje voor hem te doen, zodat hij de voorstelling mocht bijwonen.51.

Zou de Catrina Cornelis van vlees en bloed het stuk ook hebben gelezen en gezien? Al wat we met zekerheid van haar weten is wat ze zei als getuige toen Dorothées erfgename zich tegen de Van Santens moest verdedigen.52.

Dorothée is op 21 juli 1657 begraven. Twee dagen later kwam Huygens thuis van een dienstreis in het Zuiden. Eind mei of begin juni had hij daar het

bericht gekregen dat zijn jongste zoon, die al een jaar onderweg was met een gezantschap, in Dantzig overleden was. Zodra hij in Den Haag arriveerde werd hij aan alle kanten met dat verlies gecondoleerd. Hij had nog een dode te betreuren: juist toen hij op de terugreis twee dagen in Antwerpen verbleef, stierf daar zijn oude vriend Edelheer. Het werd een drukke zomer, vele verplichtingen eisten zijn aandacht. Verder had hij goede vriendinnen in die tijd, Maria Casembroot en Beatrix de Cusance; vooral de laatste speelt, althans in de correspondentie, in augustus en september een grote rol.53.

Dorothées dood staat niet vermeld in Huygens' Dagboek, maar dat is ook het geval met Tessel, Hooft en Barlaeus. Een grafschrift voor haar ontbreekt. Charlotte Marie kreeg er ruim een jaar later wel één, zij het tamelijk kleurloos, al heet ze in het Dagboek ‘amicissima,’ zeer grote vriendin.54.

Zo lijkt het op het eerste gezicht dat Dorothées heengaan Huygens niet beroerde. Maar ik geloof dat de Guarini-vertaling van begin september 1657 aan haar gewijd is, omdat hij de namen uit het origineel verandert in Thyrsis, zijn eigen herdersnaam55., en in Dorinde. Het is geen rouwgedicht in eigenlijke zin, maar een herinneringsbeeld.

Huygens was goed in herinneringen ophalen. Zie bijvoorbeeld hoe hij jaren na dato schrijft aan Lady Stafford, eens Lady Killigrew: ‘This is the hand of a stranger, who had the honour to take his leave of your friendship in Lothbury Galery some 32 years since.’ Of zie hem in 1681 en 1682 over de zusters Roemers Visscher dichten. Hij was nog geen veertig, toen hij de vrolijke kant van zijn jeugd opriep, de spelletjes en maaltijden bij een van Dorothées vriendinnen.56.

De oude pijn èn vreugde schijnen samen te vallen in het hieronder geciteerde vers van Guarini. Huygens had de eerste vier regels al in 1654 in het Nederlands vertaald, met behoud van de oorspronkelijke namen Licori en Batto. (In 1686 vertaalde hij het voor de derde keer, zowel in het Frans als in het Nederlands; de herder heet dan in 't Frans weer Thyrsis, de herderin Clorinde, in het Nederlands zijn ze Tijs en Lijs. Gezien de gewoonte beginletters van namen aan te houden geldt dit vers van dertig jaar later waarschijnlijk Leen Pergens, die ook het initiatief tot de vriendschap had genomen en ook aanleiding had om te blozen, want ze begon met een vergelijking van Trijntje Cornelis met Bormeesters Nieuwsgierig Aagje.57.)

In 1657 schreef Huygens:

 
Dorinde fit present
 
A Thyrsis son amant
 
D'une Rose de prix,
 
Cueillie à mon aduis
 
Dans quelque Paradis:
 
Et en la luij donnant le teint de la Pucelle
 
S'enflamma d'une ardeur si vermeille et si belle
 
Qu'il sembloit qu'une Rose eust faict don d'une fleur
 
De sa propre couleur.
 
Alors dit le berger, en tirant de son coeur
 
Un souspir amoureux,
 
Pourquoy ne suis-je heureux
 
Iusques à meriter ma fortune si bonne,
 
Qu'elle me fasse un don de la Rose qui donne.58.

Heeft Dorothée, heel lang geleden, toen zij als eerste het hoge woord sprak, een kleur als vuur, of als een roos, gekregen? Kwam die verre herinnering ‘suver’ terug, nu de actieve oude Dorothée was ‘gesuccumbeerd’?

Er is ook een Dorinde-gedicht uit 1640. Het staat tussen de bergerettes die later in de Pathodia sacra et profana zijn gepubliceerd, maar dit, gericht tot iemand wier naam niet wordt ingevuld (‘Aen...’) is er niet in opgenomen. Het is het oude recept: Dorinde weigert hem, denkt dat ze hem daarmee diep ongelukkig maakt, maar hij is juist verheugd, omdat hij nu zijn vrijheid behoudt.59. Die vrijheid was ook een onderwerp van gesprek en gedicht tussen Tessel en Huygens, Tessel was er evenzeer op gesteld als hij.60.

Dorothée blijkbaar ook. Zij was een persoonlijkheid, zoals al Huygens' vriendinnen, en een van de weinigen die we niet alleen door de ogen van haar omgeving leren kennen, maar die we nog op haar oude dag een paar keer zelf aan het woord horen - als is het maar in notarisakten; een plechtstatige bron die ons glimpen laat zien van het niet zo plechtstatige dagelijks leven.



illustratie


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs