Yang. Jaargang 44

[p. 463]

Pol Hoste
De gewone man

Dit is het verhaal van de gewone man die een gewone man wou worden. Dat hij een heel ongewoon idee over zichzelf had, terwijl hij eigenlijk alleen maar een doodgewone man was, daar bestond natuurlijk wel een verklaring voor. Maar we kunnen er niet bij blijven stilstaan. De wereld moet vooruit, de tijden moeten vooruit en vooral: ook de gewone man moet vooruit. Daarom is het goed dat het revolutie is. Zo is er weer hoop. Vooruit met de gewone man! Er valt geen tijd te verliezen.

De koning is zoek. Waar is de koning? De parlementen zijn zoek. Waar zijn de parlementen? En de leden van de volksvertegenwoordiging? Waar zijn zij? Hebben ze misschien de Lotto gewonnen? Ja, ze speelden al lang samen en nu hebben ze de Lotto gewonnen en is het revolutie. De lopende zaken hebben ze overgedragen aan enkele grote touroperators, waarna ze zelf naar exotische bestemmingen zijn afgereisd. In een luxe hotel met zwembad en palmbomen, in een exclusief kuuroord met jongens en meisjes, in een subtropisch resort met ijsjes en toetjes ontmoeten zij hun landgenoten. Want ook zij - het is nauwelijks te geloven - speelden reeds lang samen en hebben de Lotto gewonnen. Wat 'n superpot!

Allen douchen en gebruiken een glimmende haardroger die hoge geluiden maakt. Daarna ontbijten allen. ‘Thé? café’ vragen licht getaande, amandelogige meisjes. Meer zeggen zij niet. Dat is heerlijk.

[p. 464]

Allen bedienen zich van bessenjam, gebakken aardappeltjes, worst en ingemaakte peren. Vervolgens kakken zij, waarna zij aan het strand gaan liggen. Het leven is een all-in formule. Voor de kinderen is er appelmoes en chocolademelk uit Zwitserland. Kinderen houden nu eenmaal van appelmoes en chocolademelk uit Zwitserland. Er bestaat een verklaring voor. We kunnen daar evenwel niet blijven bij stilstaan. Het is revolutie. De tijden en de kinderen moeten vooruit.

Neemt niet weg dat. En laten we dat niet vertalen door néanmoins maar door n'empêche que want ook de taal moet vooruit. Neemt niet weg dat op een ordinaire wintermorgen in Brussel... waar het van dat halfgrijs, heerlijk miezerige hete koffieweer is, want behalve de lounge van enkele luxe-hotels bevindt het grootste gedeelte van het Brusselse gewest zich niet in de subtropen... neemt dus niet weg, dat op die ordinaire wintermorgen een gewone man de Emile Jacqmainlaan oversteekt zonder zich daarbij al te veel vragen te stellen. Wie Emile Jacqmain is bijvoorbeeld, laat hem geheel onverschillig. Wel heeft hij begrepen dat alles snel vooruit moet gaan, nu alle Belgen de Lotto hebben gewonnen en samen met de volksvertegenwoordiging en de regering naar exotische bestemmingen zijn afgereisd. Ze liggen op het strand en volgen er inburgeringscursussen waarbij ze ‘thé, café?’ leren zeggen. Zo bouwen ze met hun gezin een nieuw bestaan op.

De gewone man die in Brussel is gebleven, geeft dit alles nieuwe hoop. Vooral omdat er geen Belgen meer zijn in België. Het is revolutie. Zo zal ik gauw een gewone man worden, denkt de gewone man.

In de groetenwinkel tegenover het theater ligt een aantal aardappelen onbeweeglijk te wachten op wie hen weldra levend zal schillen en koken, waarna zij, voorzien van zout en boter gretig zullen worden verorberd. ‘Hoe broos is het leven! Hoe ongenadig de mens!’ overweegt de gewone man, waarna hij zijn weg vervolgt.

Aangekomen op de hoek van de Emile Jacqmainlaan en de Lakense straat, wat - voor wie een beetje Brussel kent - slechts mogelijk wordt omdat het revolutie is...op deze scherpe hoek dus, ziet de gewone man iemand die een sleutel in zijn hand geklemd houdt. Houdt dit personage een geheim verborgen? Hij schijnt uit te kijken naar iemand die elk ogenblik van overal tegelijk kan komen. Hoogdringendheid, dat is het. Oorlog heeft dat. Inpakken heeft dat. Neuken kan dat hebben. Vanwaar toch die gejaagdheid? Iemand roept: ‘Komt er nog wat van?’ De rest zien we wel.

De gewone man echter lijkt deze hoogdringendheid niet te interesseren. Hij wendt zich tot een straatmeid en deelt haar mee dat haar aanwezigheid

[p. 465]

hem buitensporig verheugt, maar dat er al te veel is wat zijn geest bezwaart, zijn hart vervult. ‘Ik zou,’ zegt hij, ‘alleen maar knettergek worden mocht ik u nog dieper in de ogen kijken.’ ‘Misschien een andere keer, une autre fois’ antwoordt zij niet zonder enige meewarigheid.

‘Ik hoop toch maar’, denkt de gewone man, ‘dat ik snel een gewone man mag worden voor wie alles uitzonderlijk is en aangenaam. Iemand die het goed kan vinden bij straatmeiden, die van zijn gezin houdt en zijn medemensen bijzonder waardeert. Als het dat is wat de revolutie mij zal brengen, wordt iedere dag de verrassing van mijn leven.’

Wij kijken intussen naar een avonturenfilm van Walt Disney. De regisseur brult zijn regieaanwijzingen door een scheepsroeper. Hij is zeer ontevreden over een Apache. ‘U weet toch dat u gevraagd bent om alles te faken,’ roept hij. Hij neemt de scheepsroeper en brult: ‘To fake the whole thing!' In plaats daarvan speelt u een echte Apache. Opnieuw dus! En doe alsof je een Apache bent! Just fake it!’ Het blijkt een ongenadig moeilijke en sterk onderbetaalde opdracht. Na drie takes is het afgelopen. Tegen een cowboy die in de volgende scène komt, zegt de Apache, een beroemd acteur: ‘I'll write my mum a letter.’

De gewone man heeft het gevoel dat hij weldra zal weten wat er van hem wordt verwacht en wat hij van zichzelf kan verwachten. Tot hiertoe is hij daar alleen maar over aangesproken door in hypercorrecte maatpakken geklede heren die abonnementen op hun geloofsovertuiging te koop aanbieden en geld vragen om het einde van de wereld gefinancierd te krijgen. Nu het echter revolutie is, zal weldra uit de materie der dingen zelf blijken wie de mens is en hoe men zich zichzelf moet proberen voor te stellen. Met dit laatste is de gewone man alleen maar geconfronteerd door regisseurs van Amerikaanse avonturenfilms waarin tientallen Apachen het leven laten en een vrouw met een te diep uitgesneden kleed zich bukt om een emmer wasgoed op te tillen nadat ze hopeloos verliefd geworden is op een cowboy die een echte jongen blijkt te zijn.

Met vee is hij vertrouwd.

Gefascineerd volgen wij de beelden uit een film waarin een cowboy op het middaguur door een uitgestorven hoofdstraat komt aangereden op zijn slome paard. De huizen wankelen. Bij het enige saloon dat het dorp rijk is, maakt hij zijn merrie, een occasie mustang, vast en betreedt de gelagzaal. Het decor valt niet te onderscheiden van de werkelijkheid. De gesprekken verstommen. Alleen de laarzen van de cowboy zijn hoorbaar op de houten, met wit zand aangeveegde vloer. Drie stamgasten kijken hem aan. Men ziet dat ze verbergen wat ze weten. Het deert de cowboy niet. Een schaars geklede vrouw komt met

[p. 466]

een teil wasgoed de trap af en wordt op slag verliefd. ‘Hello stranger!’ mompelt de waard, maar nog voor hij is uitgesproken heeft de cowboy zijn pistool getrokken en in één enkele beweging twee ingehuurde tegenstanders uitgeschakeld die hem door het openstaande raam aan de straatkant op lafhartige wijze trachtten neer te schieten. Zij bijten in het zand. De teil met het wasgoed ontglipt de vrouw die zich, helemaal van streek, in de armen van de cowboy stort. Blijkt hij niet gekwetst? Niet licht gewond? Is er geen verdwaalde kogel afgeschampt op de lippen die ze thans zo vurig zou willen kussen? Kan een minimale verzorging met behulp van vers gewassen linnen en lauw water uitkomst bieden? Helaas, hij moet gaan. Hij mikt een muntstuk over de toonbank. De waard siddert. De stamgasten beven. Met dezelfde flair waarmee hij ten tonele is verschenen in dit godvergeten gat, verlaat de cowboy het saloon, stijgt in het zadel en rijdt de weg terug door de verlaten hoofdstraat. Niets beweegt. In de verte ligt de dorre vlakte zinderend onder de middagzon.

Over weinige dagen, denkt de gewone man, zullen abstracte schilders de wereld naar waarheid afbeelden. Dan zal de kunst zegevieren.

Onderbreken we dit verhaal even voor een nieuwsflash. Want zo heet dat. Een bliksem die de nachtelijke omgeving doet oplichten en de toeschouwer verblindt. Waarna alles zich weer in het duister hult en de pijn zich als een ritnaald door ons netvlies boort.

Er worden brandende auto's getoond en een oude vrouw roept: ‘Waarom steken jullie toch auto's in brand, kameraden? Wie warmt zich in godsnaam (sic, een oud wijfje) aan deze vernieling? Is het misschien daarom, dat hier ooit industrieterreinen werden aangelegd? Zie toch eens van hoeveel schitterende bedrijven wij genieten, waar duizenden mensen met zorg en vlijt deze compleet onzinnige voertuigen assembleren, doof worden, hun rug breken en roemloos sterven, aangetast door de edelste lakverven! Waarom mobiliseert u de massa's niet om op te komen tegen het sociale onrecht in de wereld?’

‘Jij oude heks,’ roepen de brandstichters. ‘Moeten we je misschien de Franse, de Duitse en de Russische revolutie even in herinnering brengen? Denk je niet dat de geschiedenis loopt zoals ze loopt en niet zoals ze niet loopt. Ga maar eens na wat er van je eigen leven is overgebleven!’ Later blijkt dat deze confrontatie helemaal door de televisie werd geënsceneerd omdat er die dag toevallig geen gewelddaden waren. Het hoofd van de nieuwsdienst pleit verzachtende omstandigheden.

De gewone man vraagt zich af waarom het personage op de hoek van de Emile Jacqmainlaan en de Lakensestraat hem blijft intrigeren. Middelmatige lichaamsbouw, doordeweekse kledij, glad geschoren, keurig gekapt. Maar dan

[p. 467]

ineens weet hij het! Uitgerekend een man als deze man is het die hij wil worden! Een gewone man die op de hoek van de Jacqmainlaan en de Lakense straat in Brussel met een sleutel in zijn hand geklemd, vol verwachting naar alle richtingen tegelijk uitkijkt.

In een paar straten zijn volksopstanden aan de gang, schermutselingen, uitgelokte incidenten. De gewone man vervolgt evenwel zijn weg, zijn dagtaak, de droom van zijn moeder, zijn mobiele telefoongesprekken, diegene die hij is, zijn tot dan toe onbepaalde geschiedenis, zijn onzekere toekomst, zijn grenzeloos verlangen naar een vrouw, naar een man, naar zichzelf.

De man met de sleutel wordt opgehaald door een geheim agent. In een zwarte dienstwagen rijden zij weg. Alsof Brussel Leipzig is.

Nadat de man met de sleutel uit het straatbeeld is verdwenen - een verschrikkelijk tumult lijkt intussen ergens te zijn losgebroken - is de gewone man op het makelaarskantoor De Bruyne en Zoon aan zijn dagtaak begonnen met het gevoel dat hij dankzij de revolutie net zo goed een man, een vrouw of een kind zal kunnen worden. Waarom geen hond, een boterbloem, wie weet een linde? Zo sterk hebben de recente gebeurtenissen in minder dan geen tijd zijn wereldbeeld veranderd.

Nu alle Belgen het land hebben verlaten, is België helemaal niet leeg. Duizenden mensen van verschillende nationaliteiten met even zoveel talen, levensbeschouwingen, politieke overtuigingen en nationale gerechten geven kwaliteit aan het dagelijkse leven. Wat 'n diversiteit! Wat 'n rijkdom! Kortom: het is revolutie. Met de steun van de Lotto.

Wat aanvankelijk nog op een soort nieuwe Brabantse Omwenteling leek, heeft zich razendsnel ontwikkeld tot een zeer bijzondere beweging die gelijktijdig in verschillende stadswijken is tot stand gekomen en al na enkele dagen de verste uithoeken van het land heeft bereikt. Niet alleen in het hoofd van enkele revolutionairen heeft deze beslissende mentaliteitsverandering zich voorgedaan, maar ook in het bestaan van zo velen die er heel hun hart voor over hebben en de revolutie voelen in alle delen van hun lichaam.

Bij Mohamed El Baroudi zijn dat bijvoorbeeld zijn ogen, zijn glimlach en zijn krachtige schouders. Bij Louis Van Geyt geldt dat borst en ademhaling, zijn edele mondhoeken, zijn gestalte. An Morelli lijkt alles te verbeelden met haar scherpe blik, haar beweeglijke vingers, haar voorhoofd en haar stem die als een vlam opflakkert. Soms vat zij vuur, dan weer straalt zij hoop uit.

Op die manier neemt iedereen een meervoudige positie in die de gezamenlijke kracht van de revolutionaire massa's overstijgt. Het geeft een plaats aan ogen en stem. Betekenis aan glimlach en hoge borst, symboolwaarde aan

[p. 468]

gebaren. Je hoort mensen ademhalen, je ziet de dampkring bewegen, de sterrenhemel draaien, de maan komt op, de zon komt op, vriendschap kan niet langer uitblijven.

Wat de gewone man betreft, hij leest Kant. Wat moet ik doen, wat mag ik hopen?

Af en toe verschijnen er afzonderlijke lichaamsdelen in het straatbeeld die zich hebben losgemaakt van het geheel omdat alles zich losmaakt van het geheel, niet van het geluk. Eindelijk kubisme! Een neus lijkt een knie te hebben gevonden, een duim, een duim.

Op het makelaarskantoor De Bruyne en Zoon wordt de gewone man opgebeld - de telefoniste zegt: ‘Een buitenlijn’ - door een onbekende die zich voorstelt als Dailuaine en vraagt of de gewone man bereid is om geweld te gebruiken.

Sedert jaar en dag heeft men op het makelaarskantoor De Bruyne en Zoon de gewoonte om alle telefoongesprekken mee te volgen. Dus nu de gewone man antwoordt: ‘Bedoelt u of ik in staat zou zijn om iemand te doden?’ stoot zijn overijverige collega veelbetekenend de vlijtige collega naast hem aan. Die neemt onmiddellijk zijn potlood van achter zijn oor en legt het op zijn bureau, waarna de overijverige precies hetzelfde doet. Een revolutionair moment! Om maar even aan te geven hoe ongewoon het is om op dit makelaarskantoor het potlood van achter zijn oor te nemen, is het nuttig er op te wijzen dat sedert de oprichting van De Bruyne en Zoon het dragen van een potlood achter het rechteroor een richtlijn betreft waar tot op heden nooit door enig personeelslid werd van afgeweken. ‘Pas wanneer je je hoofd komt te leggen,’ zegt de bureauchef altijd, ‘verdwijnt het potlood van achter je oor!’ En bij De Bruyne en Zoon houden ze het hoofd fier rechtop.

Zowel de overijverige als de vlijtige collega horen de gewone man vragen: ‘Doden? Hoezo? In oorlogstijd of in vredestijd?’ Waarna ook hij zijn potlood aflegt en zegt: ‘Ik kan een man doden, in gevaar. Talrijke mannen kan ik doen sneuvelen in de strijd, als ik de kracht verwerf om hen te zien als levende materie en als het stof waartoe zij wederkeren. Wat waakt in mij is het licht van zon. Zij toont de wereld mijn rechtvaardige handelingen. Het is de schaduw van de maan waarin ik alles overdenk.’

- Are you crazy?

Na dit zeldzame moment, dat ondenkbaar is zonder de algehele revolutionaire stemming die zich ook van dit makelaarskantoor meester heeft gemaakt, gaat de gewone man gewoon verder en zegt: ‘Nooit zou ik iemand willen doden, maar ik heb oog in oog gestaan met een man die de dood zelve was. Waarom zou ik mij niet kunnen voorstellen dat ik ben of word wie doodt of

[p. 469]

wordt gedood? Ben ik immers niet tegelijk de andere en mezelf?’ Vervolgens deelt de telefoniste mee dat ze ten einde raad de buitenlijn, zoals ze dat noemt, heeft verbroken. Waarna de gewone man haar dankt.

‘De revolutie vreet haar kinderen op,’ roept de bureauchef die de hele tijd als versteend op zijn stoel is blijven zitten maar opnieuw moed heeft gevat. ‘Kom, jongens, potloden op hun plaats!’

‘Is geweld genoeg om het ethische handelen uit te sluiten? Of is dat een beslissing die je voor jezelf neemt?’ vraagt de overijverige collega, zich tot de gewone man wendend, want dit telefoongesprek laat hij niet zomaar aan zich voorbijgaan.

‘De andere neemt die beslissing voor mij,’ antwoordt de gewone man. ‘Maar wat ik natuurlijk wel doe is zijn beslissing aanvaarden als ik hem dood.’

‘Gebeurt dat niet precies omdat je dat wil?’ vraagt de overijverige.

‘Niemand luistert hier nog naar mij,’ moppert de bureauchef.

‘Nee,’ zegt de gewone man. ‘Het is revolutie.’

‘En u zou beter wat meer televisie kijken,’ roept de bureauchef. ‘In plaats van Kant te lezen. Wat moet ik doen, wat mag ik hopen. Is hij dood of leeft hij nog?’

‘Ik denk dat ik tussen mensen leef,’ zegt de gewone man, ‘die voortdurend beslissingen nemen waar ze niet uit zichzelf toe komen, maar waar ze toe overgaan onder druk van omstandigheden die niet alleen door henzelf maar ook door anderen worden bepaald. Dat ik zowel tot de anderen behoor en niet alleen tot mijzelf, maakt dat ik tot mijn eigen beslissingen behoor, maar ook tot de beslissingen van de anderen.’

‘Je bedoelt dat je op een drukke autoweg je snelheid moet aanpassen aan het verkeer!’ roept de bureauchef. ‘Zeg dat dan!’

‘Met een paard moet men ook zijn ook zijn snelheid aanpassen!’ mengt de tweede collega zich in het debat, de vlijtige. Een ridder.

‘Dat heeft u zeer goed opgemerkt,’ zegt de gewone man. ‘Want paarden die bestonden in de tijd van Kant natuurlijk wel al. Volgens Darwin bijvoorbeeld waren die er zelfs al voor ons.’

‘Kant, een paard? Ga weg!’ roept de bureauchef. ‘Over het paard getild, ja!’

‘Heb ik gezegd dat Kant een paard had?’ vraagt de gewone man.

‘Hij is over paarden begonnen,’ zegt de overijverige collega, op zijn vlijtige collega wijzend.

‘Daar dragen wij met zijn allen verantwoordelijkheid voor,’ zegt de gewone man terwijl hij de ridder een vriendschappelijk klapje geeft, zoals men dat bij paarden pleegt te doen. Niet bij auto's.

‘Nog goed dat er geen auto's waren voor wij er waren!’ roept de bureau-

[p. 470]

chef. ‘Want het zou anders best wel eens gekund hebben dat wij van de auto afstammen.’

‘Een auto is zeer veel paarden,’ zegt de ridder.

‘Als u het mij vraagt stammen wij van onszelf af,’ brengt de overijverige in het midden. ‘Iets erger dan de mens kan ik me trouwens niet voorstellen.’

‘U bent zelf een mens, vergeet dat niet!’ roept de bureauchef.

‘En u zou beter uw potlood achter uw oor steken’ zegt de ridder.

‘Mijn potlood,’ roept de bureauchef. ‘Zit mijn potlood niet meer achter mijn oor? Waar is mijn potlood? Heeft iemand het van achter mijn oor gepikt? Welke tijden beleven we toch!’

‘Jongens en meisjes, het is revolutie,’ zegt de gewone man. Hij noemt de bureauchef ‘jongens en meisjes’ en maakt een gekke sprong net op het ogenblik dat de telefoniste binnenkomt.

‘Is er iets?’ vraagt zij.

‘Nee, waarom?’ vraagt de bureauchef. ‘Stammen wij van het paard af of van de auto? Wat is uw mening. Spreek vrijuit, het is revolutie.’ Hij heeft het ook te pakken.

‘Ik vroeg me alleen af of er iets was?’ zegt de telefoniste.

‘Omdat u mijn potlood van achter mijn oor heeft gepikt!’ roept de bureau-chef.

‘Ja,’ roepen allen. ‘Wij hebben het gezien. U kwam binnen en u pikte meteen het potlood van achter onze chef zijn oor!’

De telefoniste vlucht weg, achterna gezeten door de gewone man en zijn beide collega's. ‘Geef zijn potlood terug!’

De bureauchef is de enige die op post blijft. Luid roept hij: ‘En ik wil ook mijn oor terug!’ Waarna hij in lachen uitbarst en met zijn hoofd op zijn bureau gaat liggen.

Hoe ernstig men ook het idee van de revolutie probeert uiteen te zetten, bijvoorbeeld door erop te wijzen dat het niet alleen gaat om een interne dynamiek die eigen is aan de mens, maar ook in de gemobiliseerde massa's tot stand komt omdat men gewoon te maken heeft met een permanent veranderingsproces dat zich voortdurend in de wereld voordoet, ja zelfs tot in ieder deel van ons lichaam afzonderlijk zijn invloed laat gelden... steeds opnieuw blijkt hoe men met de zaak een loopje neemt.

‘De gewone man’ maakt deel uit van een verzameling van 47 theaterteksten die door Pol Hoste werden geschreven in opdracht van de KVS te Brussel. Met een selectie daarvan gaat in november 2008 in de KVS een theatervoorstelling in première onder de titel Gewonnen Brood/Pain Perdu.