Yang. Jaargang 41

[p. 421]

~ Postbus 245
Pol Hoste
Werkbeurzen voor schrijvers. Enkele standpunten
Franzobel
De wereld als prutswerk

[p. 422]

[p. 423]

Pol Hoste
Werkbeurzen voor schrijvers: Enkele standpunten

1. Werkbeurzen bestaan omdat er binnen de parlementaire democratie meer verwacht wordt van literaire auteurs dan alles wat binnen de mogelijkheden ligt van uitgeefconcerns, boekhandelaren en politici met cultuurpolitieke verantwoordelijkheid. Zonder werkbeurzen zou de literatuur er anders uitzien. Volgens sommigen beter, volgens anderen slechter. De discussie over de vraag of werkbeurzen al dan niet nodig zijn, wordt doorkruist met meningsverschillen over de randvoorwaarden voor literaire kwaliteit, de relevantie van verkoopcijfers en de betrokkenheid van de overheid bij de productie van literatuur.

2. Zowat iedere sector uit het openbare leven ontvangt direct of indirect subsidies. Een anti-democratische politieke partij als het VB (Vlaams Belang) wordt gefinancierd met gemeenschapsgeld van rechtgeaarde democraten, niet-gelovigen betalen de Kerk, vredesactivisten het Leger, republikeinen het Koningshuis. Met genoegen, neem ik aan. De literaire sector wordt betoelaagd door belastingsbetalers voor wie literatuur vandaag al mag worden afgeschaft. In een burgerlijke democratie heeft men voor deze methode van besluitvorming gekozen. Toch wordt nog steeds vooral aan schrijvers die werkbeurzen ontvangen, gevraagd of ze zich hiervoor ook nog even persoonlijk willen legitimeren bij de bakker om de hoek. Zeer goed is dat.

3. Werkbeurzen voor schrijvers hebben in principe niets te maken met literaire kwaliteit of de bevordering ervan. Ze garanderen niet dat literaire kwaliteit ontstaat, toeneemt of afneemt en zijn ook niet met die

[p. 424]

bedoeling in het leven geroepen. Al wordt daar vaak anders over gedacht, het zijn financiële middelen, gekoppeld aan inkomensplafonds en dus aan regelgeving inzake belastbaar inkomen. Inkomensplafonds zijn niet literair. Belastingsschalen zijn dat evenmin. Dat bij de toekenning van deze werkbeurzen normen voor literaire kwaliteit en productiviteit in rekening worden gebracht is iets anders. Literair werk dat kwaliteit heeft (en wat dat is, daarover valt te praten) maakt marktcorrigerende subsidiëring via werkbeurzen noodzakelijk wanneer zowel de auteur, het uitgeefconcern als het VFL (Vlaams Fonds voor de Letteren) publicatie noodzakelijk achten en het uitgeefconcern - om uiteenlopende redenen - niet in staat is om de uitgave op rendabele wijze in de handel en dus in de openbaarheid te brengen.

4. Het aanwenden van fondsen om werkbeurzen voor schrijvers te financieren, maakt het de beleidsverantwoordelijken op het Departement Cultuur relatief gemakkelijk. De praktische uitwerking van het letterenbeleid wordt gedelegeerd naar het VFL dat daartoe niet over de nodige bestuurlijke bevoegdheid beschikt. Op die manier kan iedereen om zijn verantwoordelijkheid heen en kan gelijk wie om het even welke vraag steeds beantwoorden met: ‘We zouden natuurlijk zelf ook graag over meer financiële middelen beschikken.’ Het ontwikkelen van een letterenbeleid waarbij werkbeurzen overbodig worden omdat schrijvers in staat zijn een reëel inkomen op te bouwen uit hun literaire arbeid, is een opgave die de mogelijkheden van het Departement Cultuur ver te boven gaat. Blijkbaar heeft enkel de commerciële sector zoveel cultuurmanagement in huis. Van de politieke overheid mogen intussen evenementencultuur en populisme gerust worden opgevat als bevordering van leescultuur en democratisering van de letteren. Ook het VB kan zich daar perfect in vinden.

5. Werkbeurzen van VFL en SFvdL (de Nederlandse Stichting Fonds voor de Letteren) betekenen indirect een financiële ondersteuning voor het (meestal Noord-Nederlandse) uitgeefconcern omdat schrijvers die publiceren nu eenmaal voor het uitgeefconcern werken maar als zodanig niet tot de werknemers van deze bedrijven kunnen worden gerekend. Daarvoor is zowel hun loonstelsel als hun sociaal verzekeringsstelsel te verschillend van wat in een werknemersstatuut gangbaar is. Ook het nieuwe sociale statuut van de kunstenaar, inclusief de recente zgn. ‘kleine vergoedingsregeling’, heeft hierin geen wezenlijke verandering gebracht. Dat was ook niet de bedoeling. Op het Kunstenloket weet men daar alles over.

6. Het sociaal statuut van zelfstandige is nooit ontworpen geweest voor literaire auteurs. Werkbeurzen zijn nooit bedacht om schrijvers een minimuminkomen te bezorgen, ook al vervullen ze in sommige gevallen ongewild die nobele taak. Daarover bestaan vaak misverstanden. Het VFL is geen OCMW (Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn). Evenmin als de VDAB (Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding) over werkaanbiedingen

[p. 425]

beschikt van uitgeefconcerns die dichters en romanschrijvers willen tewerkstellen om dichtbundels of romans te schrijven. Beslist een schrijver om zich als zelfstandige te vestigen, dan is hij verplicht het schrijversschap op te vatten als een commerciële activiteit. Tenzij hij ook daarbuiten over een inkomen beschikt.

7. Ten overstaan van het VFL en de SFvdL valt het soort literair werk dat ik schrijf, niet te verdedigen binnen een systeem van een werkplan op jaarbasis. Voeg daarbij dat het van de kant van het VFL en de SFvdL niet onredelijk is om te verwachten dat er voor literair werk, dat door hen al jaren financieel wordt ondersteund, intussen een uitgever zou zijn gevonden die hun taak heeft overgenomen. Maar ook het uitgeefconcern ziet er hoe langer hoe minder brood in om mijn werk te promoten, te distribueren en te verkopen. Binnen een commerciële logica is het financieren van literatuur die wel gelezen, gewaardeerd en besproken wordt maar - om zeer uiteenlopende redenen - niet verkoopt, moeilijk op lange termijn vol te houden.

8. ‘Hoor je commercieel succesvolle schrijvers over werkbeurzen mopperen?’ schreef ik jaren geleden in een pleidooi voor de oprichting van een Vlaams Fonds voor de Letteren. ‘Neen, dus.’ Dat geldt nog steeds. Maar wat als men niet tot deze categorie auteurs behoort en toch voltijds wil schrijven? Dan denk ik dat men er nog het beste aan toe is als alleenstaande, kinderloze stempelgerechtigde burger die jaarlijks een behoorlijk geschreven, min of meer klassieke roman van beperkte omvang over een actueel onderwerp aflevert dat het VFL kan motiveren om een volgende werkbeurs toe te kennen en dat een toeleveringsbedrijf voor televisieproducties er kan toe aanzetten om te investeren in een bewerking voor televisie. Samen met de dvd kan zo'n boek nadien ook nog naar de betere boekenclub. Ofwel verlenen VDAB en Directe Belastingen daarna hun medewerking om de inkomsten van werkbeurs, boekenverkoop en nevenrechten te spreiden over meerdere aanslagjaren. Ofwel heeft de werkbeurs gefunctioneerd als opstapje naar het commerciële circuit. ‘Waar kunnen wij nog beter zijn?’ zong Peter Benoit al. Allen samen nu!